ТҮРКІСТАНДАҒЫ «КЕРУЕН САРАЙ» КЕШЕНІНДЕ ЖАҢА ҚОЙЫЛЫМНЫҢ ТҰСАУЫ КЕСІЛДІ

Түркістан қаласындағы әйгілі «Керуен сарай» кешені ел арасында тек сауда-сауық нысаны емес, рухани және мәдени орталық ретінде де белгілі. Бұл кешенде соңғы жылдары ұйымдастырылып келе жатқан су үстіндегі театрландырылған қойылымдар – көрермендер тарапынан үлкен сұранысқа ие. Жуырда мұнда кезекті жаңа қойылымның тұсауы кесілді. Бұл жолғы сахналық туынды – Сақ дәуірінің аңызға айналған кейіпкері, елдің еркіндігі жолында күрескен батыр тұлға – Томирис ханшаның ерлігіне арналған. Қойылым су бетінде өрбіп, заманауи визуалды технологиялармен үйлесім тапты. Оның әсері мен көркемдік деңгейі жоғары болып, көрермендерді бей-жай қалдырмады.

Сахнаның ашылу сәтінен-ақ көрермендер Томиристің болмысын, ішкі драмасын, жауынгерлік бейнесін сезіне алды. Режиссер мен қоюшы топ тарихи деректер мен аңыздарды ұштастыра отырып, бірегей сахналық композицияны дүниеге әкелген. Сақ мәдениетінің элементтері, батырлық көріністер, этнографиялық нақыштар, этномузыкалық сүйемел – бәрі де ұлттық рухты терең сезінуге жол ашты. Бұл қойылым – тарихты құрғақ баяндаудан емес, көркем образдар арқылы жеткізудің нақты үлгісі болды.

ТОМІРИС ХАНШАНЫҢ БЕЙНЕСІ АРҚЫЛЫ ҰЛТТЫҚ РУХТЫ ОЯТУҒА БАҒЫТТАЛҒАН ҚОЙЫЛЫМНЫҢ МӘНІ

Сақ патшайымы Томирис – қазақ халқының тарихындағы әйел тұлғалардың ішіндегі ең ерекше бейнелердің бірі. Ол тек ел басқарған ханша ғана емес, мемлекет тәуелсіздігін сақтау жолында жанын пида еткен нағыз қаһарман. «Керуен сарайдағы» жаңа қойылым дәл осы тарихи тұлғаны жаңаша көзқараспен сахналай білді. Томирис бейнесі арқылы тек батырлық емес, сонымен қатар даналық, парасат, аналық мейірім мен ұлтқа деген сүйіспеншілік те көрсетілді.

Қойылымда Томиристің жастық шағы, ел басқаруға келу жолы, сақ жауынгерлерін ұйымдастыруы, парсы патшасы Кирмен соғысы көркемдік тұрғыдан берілген. Бұл сахналар арқылы көрермендер оның ішкі жан дүниесімен, рухани арпалысымен таныса алады. Сонымен қатар, оның бейнесі қазіргі қазақ қыздарының бойынан табылуы тиіс қасиеттерді меңзейді. Яғни, бұл – тек тарихи емес, тәрбиелік маңызы зор қойылым. Томиристің образы көрерменге қайсарлықтың, табандылықтың, елге қызмет етудің биік үлгісі ретінде ұсынылады.

СУ ҮСТІНДЕГІ САХНАЛЫҚ ШЕШІМ – ҚОЙЫЛЫМНЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ РЕТІНДЕ

Театр қойылымдарын дәстүрлі сахнада көрсету қалыптасқан үрдіс болса, «Керуен сарай» кешеніндегі туындылар су бетінде өрбитінімен ерекшеленеді. Бұл – техникалық тұрғыдан да, көркемдік көзқарас жағынан да өте күрделі әрі қызықты шешім. Жаңа қойылымда су бетіндегі қозғалыс, жарық пен түннің ауысуы, арнайы дыбыстық эффектілер мен пиротехникалық көріністер – бәрі шебер үйлестірілген. Әрбір сахна су толқынымен бірге тербеліп, драматургияны күшейтіп отырды.

Актерлердің су үстіндегі қозғалысы, кейіпкерлердің пайда болып, жоқ болуы – бәрі режиссерлік табыстың көрсеткіші. Сонымен қатар, көрермендерге 360 градусқа жуық шолу мүмкіндігі берілген. Бұл көрермен мен қойылым арасындағы шекараны жойып, екеуін бір кеңістікте тоғыстырады. Сахнаның шынайылығы артқан сайын, тарихи оқиға көрерменнің санасында нақты өмір сүргендей әсер қалдырады. Қойылым соңындағы от пен су элементтерінің симфониясы көрерменнің есінде ұзақ сақталары анық.

САХНАЛЫҚ КӨРІНІСТЕРДЕГІ КӨРКЕМ ОБРАЗДАР МЕН КОСТЮМДІК ШЕШІМДЕРДІҢ ҰЛТТЫҚ СӘУЛЕТКЕ СӘЙКЕСТІГІ

Қойылымның бірден көз тартатын тағы бір маңызды қыры – кейіпкерлердің киім үлгілері мен сахналық бейнелердің шынайылығы. Томирис ханшаның киімі – тарихи дәлдік пен көркем қиялдың тамаша үйлесімі. Сақ дәуіріндегі металл сауыттар, алтын әшекейлер, аңдық стильдегі өрнектер – барлығы ежелгі көшпенділер мәдениетін шебер жеткізеді. Қалған кейіпкерлердің, әсіресе жауынгерлер мен жау әскерінің образдары да өзара айқын айырмашылықпен берілген.

Костюмдер тек әдемілік үшін емес, әр бейненің ішкі мазмұнын ашуға арналған құрал ретінде қолданылған. Мысалы, Томиристің ауыр, алтын өрнекті киімі оның билік пен жауапкершілікті арқалаған тұлға екенін білдірсе, жауынгер қыздардың жеңіл әрі ыңғайлы сауыттары – ұрысқа дайын рухтың көрінісі. Сонымен қатар, көркемдік детальдарда көне дәуірдің зергерлік бұйымдары, тұрмыстық заттары, қару-жарақ түрлері де пайдаланылған. Бұл – қойылымның тек көркем ғана емес, тарихи-этнографиялық құндылығын да арттырады.

ҚОЙЫЛЫМНЫҢ МУЗЫКАЛЫҚ СҮЙЕМЕЛІ ЖӘНЕ ДЫБЫСТЫҚ РЕЖИССУРАСЫ ӨНЕР ТУЫНДЫСЫ РЕТІНДЕ

Қойылымның әсерлі болуына ықпал ететін басты элементтердің бірі – оның музыкалық сүйемелі. «Керуен сарай» сахнасындағы жаңа туындыда этномузыкалық композициялар мен заманауи дыбыстық өңдеулер тамаша үйлесім тапқан. Томирис ханшаның бейнесін терең ашатын, оның ішкі сезімі мен рухын жеткізетін музыкалық партитура көрерменнің көңілін баурап, оқиға желісіне еліктіріп әкетеді. Қобыз, дабыл, сыбызғы сынды қазақтың дәстүрлі аспаптарымен қатар, заманауи синтезаторлар мен дыбыс эффектілері де қолданылып, тұтас бір акустикалық кеңістік құрылды.

Музыкалық режиссура сахнадағы әрбір қозғалыспен үндестік тауып отырды. Жауынгерлік көріністерде – жігер мен кернеу, ал лирикалық сәттерде – тыныштық пен терең эмоция байқалды. Әсіресе, Томиристің жалғыздық пен жауапкершілік арасындағы күресін бейнелейтін музыкалық фон ерекше әсерлі шыққан. Бұл – көрерменге тек көру ғана емес, сезіну мүмкіндігін де сыйлады. Музыкалық сүйемел – қойылымның драматургиясын толықтырып, ішкі мазмұнды байыта түскен ерекше құралға айналды.

ҚОЙЫЛЫМДА ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ПИРОТЕХНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЖАРЫҚТАНДЫРУ ЭЛЕМЕНТТЕРІНІҢ КӨРКЕМДІК МАҢЫЗЫ

Сахналық қойылымдарды техникалық жағынан сүйемелдеу – оның көрерменге жетуіндегі ең маңызды тетік. «Керуен сарайдағы» жаңа туындыда жарықпен әрлеу мен пиротехникалық элементтерді қолдану сахнаның әр сәтін эмоциялық тербелістермен байытты. Әсіресе шайқас көріністерінде жарқылдаған оттар мен түтін арасынан шыққан жауынгерлер, отқа оранған жау шебін басып өткен Томирис – сахналық эпикалық көріністердің шарықтау шегі ретінде қабылданды.

Жарықтандыру режиссурасы әрбір кейіпкердің ішкі ахуалын көрсетуге бағытталған. Томиристің сахнада жалғыз қалатын сәттерінде күңгірт көкшіл жарық оның қайғы мен жауапкершілікке толы болмысын танытады. Ал жеңіс сәтінде жарқыраған алтын түсті жарықтар оның тәуелсіздікке жеткен рухын айшықтайды. Бұл – визуалдық өнер мен психологиялық әсердің тамаша синтезі. Жарық пен пиротехника қойылымның тек техникалық бөліктері емес, оның ішкі поэтикасын бейнелейтін көркем тіліне айналды.

ҚОЙЫЛЫМДАҒЫ ДРАМАТУРГИЯЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМ МЕН САХНАЛЫҚ ДИНАМИКА

Қойылымның сәтті шығуы оның драматургиялық құрылымына тікелей байланысты. «Томирис» қойылымында оқиға желісі логикалық тұтастықпен өріліп, көрерменді бір сәт те назардан айырмай ұстап тұра білді. Әр көрініс келесі сахнамен шебер байланысып, кейіпкерлер арасындағы тартыс пен сезімдік шегіністер қойылымның драмалық салмағын арттыра түсті. Бұл – режиссерлік еңбектің айқын жемісі.

Сюжеттік құрылым Томиристің балалық шағынан бастап, билікке келуі, ұлының өлімі, ел тағдырын қолына алуы және шайқас арқылы тәуелсіздікті сақтап қалуымен аяқталады. Бұл желі тек тарихи дерек емес, сахналық динамиканың негізі. Актерлердің эмоциялық ауысымдары, сахнадағы үзіліссіз қимылдар мен диалогтар көрерменді қойылымнан ажыратпай ұстап тұрды. Драматургиялық құрылым – қойылымның логикалық және сезімдік тірегі болды.

АКТЕРЛІК ШЕБЕРЛІК ПЕН КЕЙІПКЕРЛЕР АРАСЫНДАҒЫ САХНАЛЫҚ ХИМИЯ

Қойылымның жанын кіргізетін – актерлер. «Томирис» бейнесін сомдаған актрисаның орындауындағы ішкі қайғы, күрескерлік, нәзіктік пен тегеурін – барлығы да көрерменге жүрекпен жетті. Ол сахнада тек сөз емес, жанның күйін сөйлете алды. Қойылымда басты кейіпкерлермен қатар, қосымша рөлдерде ойнаған актерлер де көрермен жадында қалды. Әсіресе сақ жауынгерлерінің сахнаға біртұтас организм ретінде шығуы, хор мен пластиканың үйлесімі ерекше әсер қалдырды.

Актерлердің арасындағы сахналық үйлесім мен сенімді байланыс қойылымның шынайылығын арттырды. Томирис пен Кир арасындағы финалдық көріністегі диалог пен ішкі тартыс – актерлік шеберліктің шыңы іспеттес. Бұл көрініс арқылы көрермен билік пен еркіндік, кек пен әділет арасындағы күресті нақты сезінді. Актерлер кейіпкерлердің тарихтағы орнын ғана емес, олардың ішкі әлемін де ашып көрсете білді.

КӨРЕРМЕН ҚАБЫЛДАУЫ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІДЕГІ РЕАКЦИЯЛАР

Қойылым аяқтала салысымен-ақ көрермендердің ұзақ қол соғып, актерлерге деген ризашылығын білдіруі – туындының жоғары деңгейін аңғартты. Қала тұрғындары мен туристердің пікірлеріне қарағанда, қойылым ұлттық тарихты жаңаша үлгіде көрсетуге бағытталған тың көзқарасты танытқан. Әсіресе жастар арасындағы қызығушылық артып, әлеуметтік желілерде қойылымнан үзінділер, пікірлер мен фотосуреттер кеңінен таралды.

Instagram, TikTok, YouTube платформаларында арнайы хештегпен жарияланған бейнежазбалар мен пікірлер мыңдаған қаралым жинап, бұл қойылымның ел ішіндегі резонансын арттырды. Көптеген көрермен Томирис бейнесінен өз анасының, әпкесінің немесе қазақ әйеліне тән өрлік пен даналықты тапқандарын жазды. Бұл – қойылымның тек өнер туындысы емес, ұлттық сана мен рухты оятатын құбылыс екенін көрсетеді.

ҚОЙЫЛЫМНЫҢ ТӘРБИЕЛІК МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ЖАСТАРҒА ӘСЕРІ

Мұндай тарихи қойылымдардың жастарға әсері зор. «Томирис» қойылымы – ерлік пен ұлттық болмыстың айқын көрінісі ғана емес, қазіргі ұрпаққа бағытталған патриоттық тәрбие құралы. Елдің өткеніне құрметпен қарау, батыр бабаларымыздың ерлігін бағалау – осындай өнер туындылары арқылы қалыптасады. Қойылымнан кейін мектеп оқушылары мен студенттер арасында арнайы пікірталастар, эссе байқаулары және тарихи-мәдени шаралар ұйымдастырылуы жоспарлануда.

Қойылымдағы әрбір эпизод – бір тәрбие сабағы. Жастар Томирис бейнесінен қайсарлықты, жауынгерлерден батылдықты, ана мен бала арасындағы диалогтардан махаббат пен жауапкершілікті көрді. Бұл – көркем өнер арқылы жүрекке жетудің жарқын мысалы. Ұлттық код пен құндылықтарды ұлықтайтын мұндай туындылар – ел болашағының кепілі.

ТАРИХИ ДЕРЕКТЕР МЕН АҢЫЗДАР НЕГІЗІНДЕ ҚҰРЫЛҒАН САХНАЛЫҚ ИНТЕРПРЕТАЦИЯ

Қойылым тек фантазия немесе мифология емес, ол тарихи шындықпен ұштасқан, нақты деректерге сүйенген. Томирис туралы мәліметтер Геродот еңбектерінде кездесетіні белгілі. Қойылым авторлары осы тарихи жазбалар мен аңыздарды зерттеп, сол арқылы сахналық оқиғалар тізбегін қалыптастырған. Дегенмен, сахналық драматургия шындықты бір бағытта емес, көпқырлы етіп көрсетуі керек. Бұл жерде тарихи интерпретация мен көркемдік еркіндік шебер тоғысқан.

Томирис бейнесі тек бір өлшеммен емес, әртүрлі ішкі қайшылықтармен берілген. Бұл оны тірі бейне, шынайы кейіпкер ретінде қабылдауға мүмкіндік берді. Аңыздар мен тарих тоғысқан бұл қойылым – өткенімізге тағзымның және бүгінгі ұрпаққа жеткізер мұраттың көркем көрінісі.

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МӘДЕНИ ТУРИЗМ ДАМУЫНА ҚОСЫЛҒАН ҮЛЕС

«Керуен сарай» сахнасындағы қойылымдар мәдени туризмнің дамуына тың серпін беруде. Туристер енді тек тарихи нысандарды көру үшін ғана емес, көрермен ретінде ұлттық өнерді тамашалау мақсатында да Түркістанға ат басын бұрып жатыр. Бұл – өңір экономикасына да, мәдениет саласына да қосар үлесі зор стратегиялық бағыт.

«Томирис» қойылымы – халықаралық деңгейдегі туристік өнім ретінде қалыптасып келеді. Алдағы уақытта бұл туындының аударма нұсқаларын дайындап, басқа қалалар мен шет елдерде көрсету жоспарлары бар. Мұндай жобалар арқылы Қазақстан – мәдениеті бай, тарихи терең ел екенін әлемге паш етеді. Бұл – тек қойылым емес, ұлт брендінің бір бөлігіне айналатын мәдени оқиға.

ТУРИСТЕРГЕ БАҒЫТТАЛҒАН ЭТНОМӘДЕНИ ТҰСАУКЕСЕРДІҢ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫ

«Керуен сарай» кешенінде ұйымдастырылған бұл қойылым тек жергілікті тұрғындарға ғана емес, Түркістанға арнайы келген шетелдік және республикалық туристерге де бағытталған. Сахналық қойылымды бірнеше тілдегі аудиогидтер арқылы түсініп көруге мүмкіндік жасалған. Әсіресе шетелдік туристердің тарихи Томирис бейнесіне қызығушылығы жоғары болғаны байқалды. Бұл көрсетілім мәдени туризмнің мүмкіндіктерін кеңейтуге үлкен үлес қосатыны сөзсіз.

Қойылымнан соң ұйымдастырылған ашық алаңдағы фотозона мен кейіпкерлермен бірге суретке түсу сәттері де үлкен әсер қалдырды. Туристер үшін дайындалған кәдесыйлар мен тақырыптық өнімдер, арнайы мерчандайзинг бұйымдары – бұл жобаның кәсіби деңгейде ұйымдастырылғанын дәлелдейді. Осы арқылы Түркістан тек тарихи қала ғана емес, мәдени қызмет пен шоу-индустриясы дамып келе жатқан заманауи туристік орталық екенін көрсетіп отыр.