ЛУДОМАНИЯДАН АЙЫҚҚАНДАРДЫҢ ӨМІРІ: ТҮРКІСТАНДЫҚ ТАҒДЫРЛАР

Бұл – тек жеке адамның емес, тұтас отбасының, тіпті тұтас қоғамның трагедиясы. Құмар ойынға беріліп, бүкіл мүлкін жоғалтып, қарызға батып, кейіннен өмірін қайта құраған адамдардың әңгімелері бүгінгі қоғамға сабақ бола алады.

Құмар ойыннан құтылғандардың көбі ең алдымен психологиялық тұрғыдан үлкен күресті бастан өткереді. Мысалы, Түркістан қаласының тұрғыны Бекзат есімді азамат өзінің он жылдан астам уақыт бойы букмекерлік кеңселерде ақша тіккенін жасырмай айтады. Алғашында достарымен бірге көңіл көтеру үшін барған, кейіннен әрбір матчқа «бұл жолы ұтамын» деген үмітпен жалақысын салып жіберетін әдетке айналған. Бірнеше рет ұтқан сәттері де болған, бірақ әрдайым соңында барлығынан айырылып отырған. Соңында Бекзат банктерге қарыз болып, отбасынан да айырылу алдында тұрған. Ол тек мешіт жанындағы арнайы тәуелділіктен айықтыру орталығына жүгінгеннен кейін ғана біртіндеп жаңа өмір бастауға қадам жасаған.

Бұрын құмар ойынға тәуелді болған адамдардың айтуынша, ең қиыны – айналадағы адамдардың сенімін жоғалту. Туыстары, достары, әріптестері оларды қарыз сұрағыш, сөзінде тұрмайтын адам ретінде қабылдай бастайды. Бұл сенім дағдарысы олардың қайта қоғамға бейімделуін күрделендіреді. Мысалы, Сауран ауданынан шыққан Жанар есімді әйелдің әңгімесі ерекше. Ол да бірнеше жыл бойы онлайн-казино ойнаған, тіпті несие алып, бар ақшасын соған салған. Ақыры банкротқа ұшырап, балаларын асырауда үлкен қиындықтарға тап болған. Бірақ ол үмітін үзбей, психологиялық тренингтерге қатысып, кішігірім кондитерлік бизнесін бастауға мүмкіндік алған. Бүгінде Жанар өз тәжірибесін басқаларға үлгі ретінде айтып, құмар ойыннан зардап шеккен әйелдерге қолдау көрсетіп жүр.

Лудоманиядан айыққандардың көпшілігі өмірін түбегейлі өзгерту үшін жаңа әдеттер қалыптастыруға тырысады. Бірі спортпен айналысса, бірі кітап оқуға, қоғамдық жұмыстарға көңіл бөледі. Мәселен, Кентау қаласының жас жігіті Данияр бұрын барлық уақытын компьютерлік ойындарға ставкалар жасауға арнаса, қазір балаларға футбол үйретіп жүр. Ол: «Құмар ойын мені түбегейлі жұтып қоя жаздады. Ал қазір мен сол энергиямды жастарды спортқа баулуға арнап жүрмін. Өзімді қайта таптым», – дейді.

Түркістандық психологтар да бұл мәселеге ерекше тоқталады. Олардың айтуынша, құмар ойыннан құтылу үшін тек өз күшіне сену жеткіліксіз, міндетті түрде кәсіби қолдау қажет. Себебі, ойынға тәуелділік – жай ғана жаман әдет емес, ол ми қызметіне әсер ететін психологиялық дерт. Әдетте мұндай адамдарда допамин деңгейінің бұзылуы байқалады, сондықтан олар әрқашан жаңа эмоция іздеп, тағы да ойнауға ұмтылады. Тек ұзақ мерзімді терапия, отбасылық қолдау және жаңа мақсаттар ғана оларды бұл дерттен арылта алады.

Айыққан адамдардың оқиғалары жастар үшін де маңызды сабақ. Әсіресе Түркістандағы колледждер мен университеттерде бұл тақырып жиі талқылануы тиіс. Өйткені студенттердің арасында да құмар ойынға беріліп жүргендер аз емес. Олар кейде ұялы телефон арқылы жасырын бәс тігіп, өздерін «ұтылмаймын» деп сендіреді. Бірақ шын мәнінде алғашқы жеңістер үлкен қасіретке жол ашады. Лудоманиядан айыққан үлкендердің әңгімелері жастарға нағыз өмірлік тәжірибе ретінде әсер етеді.

Тағы бір маңызды мәселе – айыққан адамдардың қоғамға қайта бейімделуі. Кейбіреулер жұмысқа тұруда қиындық көреді, себебі бұрынғы қарыздары мен теріс беделі кедергі болады. Бірақ Түркістан облысында соңғы жылдары әлеуметтік жобалар аясында оларға жұмыс табуға көмектесетін орталықтар ашылып жатыр. Қайта бейімделу жолында қолдау көргендер екінші рет өмірге келгендей сезінеді.

Бұл тағдырлардан шығар қорытынды – құмар ойыннан құтылу мүмкін. Бірақ ол үшін адамның өз ниеті, отбасылық сүйемелдеу және қоғамның қолдауы қажет. Түркістан өңірінде өмірін қайта бастаған адамдардың әңгімелері құмарлықпен әлі де күресіп жүргендер үшін үміт отын жағады.

Құмар ойыннан айығу тек медициналық немесе психологиялық еммен бітпейді, бұл — адамның жаңа өмірге бейімделуімен тікелей байланысты күрделі процесс. Түркістан өңірінде талай азамат бәс тігу әдетінен бас тартқанымен, жұмыс табуда, қоғамға қайта араласуда кедергілерге кездесіп жатады. Өйткені бұрынғы достар ортасы көбіне сол ескі әдетке итермелеп, қайтадан тәуелділікке түсіруге тырысады. Мұндай жағдайда отбасылық қолдау мен жергілікті әлеуметтік бағдарламалардың рөлі айрықша. Әсіресе ауылдық жерде лудоманиядан айыққан азаматқа тұрақты жұмыс табу немесе жаңа кәсіп бастау мүмкіндігі аз болғандықтан, олар қайтадан күйзеліске түсіп, ескі әдетке оралу қаупі жоғары. Сондықтан жергілікті билік пен қоғамдық ұйымдар мұндай адамдарды еңбекпен қамтып, кәсіпкерлікке баулу, қайта даярлау курстарын ұйымдастыру арқылы қоғамға бейімдеу жолын күшейтуі қажет. Бұл олардың жаңа өмірді шынайы сезінуіне, құмарлықтан толық арылуына үлкен ықпал етеді.