ЖАСТАР МЕН СТУДЕНТТЕР АРАСЫНДАҒЫ ҚАРЖЫ АЛАЯҚТЫҚТЫҢ ҚАУІПТІ ЫҚПАЛЫ

Жастар, әсіресе студенттер өмірлік тәжірибесі аз болғандықтан, қаржылық шешімдерде көп қателікке бой алдырады. Түркістандағы жоғары оқу орындарында білім алып жүрген мыңдаған жас күнделікті шығындарын ата-анадан алған қаражатқа немесе шәкіртақыға құрып отыр. Мұндай жағдайда аз ғана табыс табу мүмкіндігі оларға үлкен арман болып көрінеді. Алаяқтар дәл осы әлсіздікті пайдаланады. Олар студенттерге «тәжірибесіз болсаң да ақша табасың», «арнайы дағдың қажет емес» деген жарнамаларды жиі ұсынады. Сенгіштік пен тәжірибенің жетіспеушілігі алдаудың басты себебіне айналады. Қаржылық сауат аздығы – алдау тетіктерін түсінбеуге, тәуекелді бағалай алмауға әкеліп соғады.

Жалған жұмыс пен жеңіл табыс уәдесі арқылы алдану

Алаяқтар студенттерге «онлайн жұмыс», «курьерлік қызмет», «жылдам пайда» сияқты ұсыныстар жасайды. Түркістанда жалған агенттіктер студенттерге құжат жинауды немесе тауар таратуды ұсына отырып, алдын ала «қызмет ақысы» ретінде ақша талап еткен оқиғалар жиі кездескен. Студент арзан жұмыс таптым деп қуанады, бірақ нәтижесінде не жұмыс болмайды, не ақшасы қайтарылмайды. Ең қауіптісі – мұндай жағдай бір реттік емес, жүйелі түрде қайталанады. Алаяқ ұйымдар студенттердің сенімін пайдаланып, олардың уақытын да, қаражатын да құртады. Көбіне жастар жеңіл жолды таңдағандықтан, қате шешім қабылдайды. «Тез ақша табу» – студент үшін басты арман, ал алаяқ үшін ең тиімді құрал.

Әлеуметтік желідегі қаржы пирамидалары және жастардың психологиясы

Инстаграм, TikTok, Telegram сияқты әлеуметтік желілерде қаржы пирамидалары белсенді түрде жарнамаланады. Түркістан жастарының басым бөлігі осы желілерді күнделікті пайдаланады, сондықтан алаяқтық схемалары тікелей олардың қолына тиіп отырады. «Бір аптада ақшаны екі еселе», «инвестиция құйсаң табысың артады» деген хабарламалар студенттердің назарын аударады. Жастар көбінесе достарының немесе блогерлердің кеңесіне сеніп, тәуекелге барады. Психологиялық тұрғыдан студенттер өзін-өзі дәлелдеуге, қоғамда мойындалуға құмар келеді. Осыны пайдаланған пирамидалар «жастардың табысты болуын», «заманауи кәсіпкерлікті» насихаттап, алдаудың жаңа формасын жасайды.

Криптовалюта, инвестициялық платформалар және сандық алаяқтықтың жаңа түрлері

Соңғы жылдары криптовалюта, NFT, инвестициялық қосымшалар жастардың қызығушылығын арттырды. Түркістандағы кейбір студенттер «Bitcoin», «Ethereum» сияқты атауларды естігенімен, оның нақты тәуекелін түсінбейді. Осыны пайдаланған алаяқтар жалған сайттар құрып, студенттердің қаражатын ұрлайды. «Сен үшін инвестиция жасаймыз», «пайдаға кепілдік береміз» деген уәделер жиі тарайды. Шындығында, мұндай платформалар қаржы пирамидасына ұқсас жүйемен жұмыс істейді. Студенттік ортада сенгіштік пен цифрлық сауатсыздық бірігіп, алаяқтарға кең жол ашады. Цифрлық заман жаңа мүмкіндіктер әкелгенімен, сонымен бірге жаңа қауіп-қатерді де туындатты.

Жастардың қарызға бату қаупі және әлеуметтік қысым

Қаржы пирамидасына немесе алаяқтыққа тап болған студенттің басты проблемасы – қарызға батуы. Жеңіл пайда табамын деген оймен алған несиесін қайтара алмай, ата-анасына айтпай, достарынан қарыз сұрайтындар көбейген. Түркістан өңірінде бірнеше студенттің «онлайн қарыз» қосымшалары арқылы үлкен сомада берешекке кіргені белгілі. Жастардың әлеуметтік ортадағы беделі, достары алдындағы абыройы – оларды қарызды жасырып қалуға итермелейді. Мұндай қысым психологиялық күйзелісті күшейтіп, оқу үлгеріміне де әсер етеді.

Қаржылық сауаттылықтың төмендігі – басты қауіп факторы

Алаяқтардың жеңісі – жастардың қаржылық сауатсыздығында. Түркістандағы колледждер мен университеттерде қаржы мәдениетіне арналған арнайы курстар аз. Көптеген студент қарапайым шарттарды да түсінбейді: несиенің пайыздық мөлшерлемесі, тәуекел, инвестициялық жауапкершілік. Осы білімсіздікті пайдаланып, алаяқтар ойына келгенін жасайды. Егер қаржылық сауат жоғары болса, студент бірден күдіктеніп, ұсынысты қабылдамайтын еді. Сондықтан жастардың осал тұсы – тек сенгіштік емес, білімнің аздығы.

Түркістан өңіріндегі жастардың нақты оқиғалары мен сабақтары

Өңірде бірнеше нақты жағдай тіркелген. Мәселен, Кентаудағы студент қызға «жылдам табыс табу» желеуімен әлеуметтік желіден хабарласқан алаяқтар 300 мың теңгесін алдап алған. Оқудың ақшасын төлей алмай қалған ол психологиялық тұрғыдан қатты қиналған. Тағы бір оқиғада Түркістандағы университет студенті досының кеңесімен инвестициялық топқа қосылып, 500 мың теңгесін жоғалтқан. Бұл жағдайлар жастардың болашағына ғана емес, отбасының қаржылық жағдайына да кері әсер етті.

Алдын алу жолдары: қаржылық мәдениет пен сенімді ақпарат көздері

Жастарды алаяқтықтан қорғаудың ең тиімді жолы – қаржылық сауаттылықты арттыру. Университеттер мен мектептерде арнайы курстар, семинарлар ұйымдастыру қажет. Әлеуметтік желілерде алаяқтыққа қарсы нақты ақпарат тарату да маңызды. Мемлекеттік органдар мен қаржы институттары жастарға түсінікті тілде ақпарат берсе, алдау қаупі азаяды.