БІРІНШІ СЫНЫПҚА ҚАБЫЛДАУ РЕКОРДТЫҚ ДЕҢГЕЙГЕ ЖЕТТІ. МЕКТЕПТЕР ЖАҢА СЫНАҚ АЛДЫНДА

Бірақ биылғы 2025–2026 оқу жылы еліміздегі білім жүйесіне ерекше салмақ түсіріп отыр. Бірінші сыныпқа қабылданған оқушылардың саны бұрын-соңды болмаған рекордқа жетіп, кейбір мектептерде параллель сыныптар саны оннан асып кетті. Бұл құбылыс бір жағынан Қазақстандағы демографиялық өсімнің айғағы болса, екінші жағынан білім беру жүйесіндегі түйткілдердің айқын көрінісі болып отыр. Орын тапшылығы, мұғалім жетіспеушілігі және үш ауысымдық оқудың қайта көтерілу қаупі – жаңа оқу жылының басты тақырыбына айналды.

Қоңыраумен бірге келген рекорд

Биылғы деректерге сәйкес, ел бойынша 360 мыңға жуық бала бірінші сыныпқа қабылданды. Бұл – Қазақстанның білім беру жүйесі үшін соңғы он жылдағы ең жоғары көрсеткіштердің бірі. Әсіресе Астана, Алматы, Шымкент сияқты мегаполистерде бала санының артуы айқын сезіледі. Мұндай көрсеткіш демографиялық өсімнің жоғары екенін аңғартса да, мектептердің физикалық мүмкіндігі шектеулі екенін ашық көрсетті. Қала орталықтарындағы мектептерде бір мезетте оннан астам параллель бірінші сыныптың ашылуы – бұрынғыдай сирек құбылыс емес, қалыпты жағдайға айнала бастағанын көрсетіп отыр.

Орын тапшылығы білім сапасына қауіп төндіреді

Бірінші сыныптардың осылай шамадан тыс көбеюі мектеп инфрақұрылымының жетіспеушілігін айқындата түсті. Әрбір жаңа сынып үшін жеке кабинет, қажетті оқу құралдары, қауіпсіздік пен санитарлық талаптарды сақтайтын кеңістік қажет. Алайда көптеген мектеп жобалық қуатынан әлдеқайда артық оқушы қабылдауға мәжбүр. Соның салдарынан кабинеттер жеткіліксіз болып, дәліздер мен акт залдарын уақытша сынып ретінде пайдалану жағдайлары кездесуде. Бұл, өз кезегінде, оқу сапасына, балалардың зейін қоюына, мұғалімдердің жүктемесіне теріс әсер етеді.

Үш ауысымды оқу қаупі қайта оралуы мүмкін

Мемлекет соңғы жылдары үш ауысымды мектептердің санын азайту үшін қомақты қаржы бөліп, жаңа ғимараттар салып жатқанымен, оқушы санының күрт өсуі бұл жұмыстың қарқынын бәсеңдетіп тұр. Үш ауысымды оқу жүйесі – балалардың оқу сапасын төмендетіп қана қоймай, олардың психологиялық және әлеуметтік дамуына да кедергі жасайды. Кешкілік сағаттарда сабақ оқитын бастауыш сынып оқушысы ертеңгі күнге шаршап барады, ал кеш уақыттағы қауіпсіздік мәселесі ата-аналарды алаңдатады. Сондықтан бұл түйткіл алдағы жылдары қайтадан күн тәртібіне шығуы мүмкін.

Мұғалім тапшылығының жаңа толқыны

Бірінші сыныптардың артуы мұғалім кадрларына деген сұранысты да күрт өсірді. Әрбір параллель сынып үшін бастауыш сынып мұғалімі қажет. Егер бір мектепте оннан аса 1-сынып ашылса, онда кемінде сонша жаңа педагог жұмысқа алынуы тиіс. Алайда қазірдің өзінде Қазақстан бойынша жас мұғалімдердің тапшылығы сезілуде. Көптеген түлектер мемлекеттік мектептерден гөрі жекеменшік білім беру ұйымдарын таңдап, жоғары жалақы мен қолайлы жағдайды көздейді. Бұл жағдай мемлекеттік білім беру жүйесіндегі кадрлық дағдарысты одан сайын тереңдете түсуі ықтимал.

Ата-аналардың алаңдаушылығы

Орын тапшылығы мен сыныптардың көптігі бірінші кезекте ата-аналарды толғандырады. Баласының мектепке баруы қуанышты сәт болғанымен, олардың білім алатын жағдайы көңілге қаяу түсіреді. Әсіресе ата-аналар бір сыныпта 30-дан астам бала отырған жағдайда мұғалімнің әр оқушыға жеткілікті көңіл бөле алмайтынын алға тартады. Сонымен қатар, орын жетіспегендіктен, кейбір балалар үйіне жақын мектепке орналаса алмай, басқа аудандарға баруға мәжбүр болады. Бұл да қосымша уақыт пен қаражат шығынын туғызуда.

Жаңа мектептер құрылысы жеткілікті ме?

Үкімет «Жайлы мектеп» жобасы аясында жаңа ғимараттар салуды қолға алғанымен, демографиялық өсімнің қарқыны бұл жұмыстарды қуып жетпей тұр. Жыл сайын ашылатын жаңа мектептердің саны жүздеп саналса да, бірінші сыныпқа қабылданатын балалардың өсімі бұл нәтижені тез-ақ жұтып қояды. Сарапшылардың айтуынша, егер қазіргі қарқын сақталса, алдағы бес жылда орын тапшылығы миллионға жуық оқушыға жетуі мүмкін. Бұл жағдай тек қалада ғана емес, ауылдарда да сезіліп отыр.

Ұзақ мерзімді шешімдер қажет

Орын тапшылығы мен мұғалім жетіспеушілігі – уақытша шаралармен шешілетін мәселе емес. Ұзақ мерзімді стратегиялық шешімдер қажет. Ең алдымен жаңа мектеп құрылысының қарқынын арттырумен қатар, мұғалім мамандығының беделін көтеру, олардың әлеуметтік жағдайын жақсарту, жастарды педагогикалық салаға тарту міндетті. Сондай-ақ білім беру инфрақұрылымын жоспарлауда демографиялық болжамдарға сүйеніп, алдағы 10–15 жылдағы өсімді ескеру аса маңызды.

Бірінші сыныпқа қабылданған оқушылардың рекордтық саны – қуанышты әрі жауапты көрсеткіш. Бұл еліміздің болашағы үшін демографиялық әлеуеттің зор екенін дәлелдейді. Алайда осы әлеуетті білімді, білікті ұрпаққа айналдыру үшін жүйелі қадамдар қажет. Қазіргі орын тапшылығы мен кадр жетіспеушілігі уақытылы шешілмесе, білім сапасы төмендеп, болашақтағы әлеуметтік мәселелерге жол ашуы мүмкін. Сондықтан жаңа оқу жылы тек мерекелік қоңыраумен ғана емес, сонымен бірге үлкен ойлануды қажет ететін сабақпен басталды деуге толық негіз бар.