ПРЕЗИДЕНТТІҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БАСТАМАСЫ: ЖАҢА 6 МЕКЕМЕНІҢ ҚҰРЫЛУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ

Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың бастамасымен елімізде экологиялық жағдайды жақсартуға бағытталған жүйелі шаралар қабылдануда. Соның ең ауқымдысы – 2025 жылдың маусым айында жарияланған 6 жаңа экологиялық мекеменің құрылуы. Бұл шешім табиғатты қорғау саласында институционалдық құрылымды жаңартуға, экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге және халықаралық стандарттарға жақындауға бағытталған стратегиялық қадам ретінде бағалануда.

ЖАҢА МЕКЕМЕЛЕР: АТАУЛАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ

Үкіметтің мәліметінше, құрылуы жоспарланған алты мекеменің әрқайсысы экологияның түрлі салаларын қамтиды:

1. Ұлттық биоалуантүрлілік орталығы

Бұл мекеме еліміздегі өсімдіктер мен жануарлар әлемін сақтау, сирек кездесетін түрлерді қорғау және биологиялық мониторинг жүргізу міндетін атқарады.

2. Қоршаған ортаны қорғау агенттігі

Табиғатты пайдаланушыларға қатысты рұқсат беру, бақылау және заң бұзушыларды жауапқа тарту өкілеттігі беріледі. Бұл агенттік экологиялық бақылау жүйесін күшейтеді.

3. Жасыл технологиялар және климат орталығы

Климаттың өзгеруіне бейімделу, көміртекті бейтараптандыру, жаңартылатын энергия көздерін дамыту – осы орталықтың басты бағыты.

4. Су ресурстарын басқару агенттігі

Су тапшылығы күшейіп тұрған кезеңде бұл мекеме су көздерін үнемдеу, трансшекаралық су қатынастары мен гидрологиялық жоспарлаумен айналысады.

5. Экологиялық білім және коммуникация институты

Халық арасында экологиялық мәдениетті арттыру, мектептер мен ЖОО-да табиғатты қорғау тақырыптарын кеңейту, журналистика мен қоғам белсенділерін оқыту осы орталықтың мақсаты болады.

6. Қалдықтарды басқару және қайта өңдеу басқармасы

Қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау, сұрыптау және қайта өңдеу процестерін үйлестіру арқылы экологиялық қауіпсіздікті күшейтеді.

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕР: НЕГЕ МҰНДАЙ ҚАДАМ ҚАЖЕТ?

Соңғы жылдары Қазақстанда экологиялық проблемалар ушыға түсті:

• Ауаның ластануы: Алматы, Теміртау, Өскемен сынды ірі қалаларда ауа сапасы халықаралық нормадан бірнеше есе асып отыр.

• Су тапшылығы: Арал өңірі, Жетісу, Түркістан облыстары су тапшылығы мен шөлейттену проблемасына тап болуда.

• Климаттың өзгеруі: 2024 жылы Қазақстанда тарихи құрғақшылық тіркеліп, мал шығыны мен егіннің жойылуына себеп болды.

• Қалдықтар мәселесі: Жыл сайын 4 миллион тоннаға жуық тұрмыстық қалдық жиналады, оның 90%-дан астамы сұрыпталмай полигондарға тасталады.

Міне, осындай түйткілдерге жауап ретінде Президент жаңа мекемелердің құрылуын ұсынды.

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ӘСЕРІ

Бұл мекемелердің құрылуы тек экологиялық қана емес, экономикалық әсерге де ие болады. Біріншіден, жасыл экономика саласында жаңа жұмыс орындары ашылады. Екіншіден, экологияны жақсарту – халық денсаулығын нығайтып, әлеуметтік шығындарды азайтады. Үшіншіден, климатқа бейімделу жобалары халықаралық донорлардың қолдауына ие болуы мүмкін.

Сондай-ақ, бұл бастама жасыл инвестициялар тартуға жол ашады. Энергия тиімділігі, қалдықтарды басқару және жаңартылатын энергия көздері – жаһандық ESG нарығы үшін тартымды бағыттар.

ЗАҢНАМАЛЫҚ ЖӘНЕ ИНСТИТУЦИОНАЛДЫҚ ӨЗГЕРІСТЕР

Жаңа мекемелер құрылуымен қатар экологиялық заңнамаға толықтырулар енгізіледі. Оның ішінде:

• Қоршаған ортаға эмиссия үшін төлемдерді қатаңдату;

• Қалдықтарды сұрыптауды міндеттеу;

• Экологиялық аудит пен рейтинг енгізу;

• Жаңа мекемелердің дербес өкілеттіктерін заңмен бекіту.

Үкімет бұл мекемелердің барлығын 2026 жылдың 1 қаңтарына дейін толық іске қосудыжоспарлап отыр.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ СӘЙКЕСТІК ЖӘНЕ МІНДЕТТЕР

Қазақстан БҰҰ-ның Тұрақты даму мақсаттарына, Париж климат келісіміне және Орталық Азия экожүйелерін қорғауға бағытталған келісімдерге қосылған ел ретінде бұл мекемелер арқылы өз міндеттемелерін нақты іске асыруға жақындайды. Бұл ретте Еуроодақ пен Дүниежүзілік банк, БҰҰ Даму бағдарламасы тарапынан серіктестік те қарастырылып отыр.

АЗАМАТТЫҚ ҚОҒАМНЫҢ РӨЛІ

Президент Тоқаев өз сөзінде экология тек Үкіметтің ғана емес, бүкіл қоғамның жауапкершілігі екенін атап өтті. Бұл жаңа мекемелер NGO өкілдерін, эколог-ғалымдарды, еріктілерді тарту арқылы ашықтық пен сенімді қамтамасыз етуі тиіс. Қоғамдық кеңестер мен цифрлы экологиялық бақылау платформалары арқылы азаматтардың үнін есту көзделіп отыр.