ШЕТЕЛДІК ЖҰМЫСШЫЛАР ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ЕҢБЕК НАРЫҒЫН ҚАЛАЙ ӨЗГЕРТУДЕ

Ел экономикасының құрылыс, ауыл шаруашылығы, мұнай-газ және қызмет көрсету салаларында жұмыс күшіне деген сұраныс артып келеді. Осыған байланысты көрші мемлекеттерден – Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстаннан – жүздеген мың азамат жыл сайын Қазақстанға келіп еңбек етеді. Бұдан бөлек, Қытай, Түркия, Ресей сияқты елдерден де жоғары білікті мамандар шақырылуда. Шетелдік жұмысшылардың ағыны еңбек нарығында жаңа мүмкіндіктермен қатар бірқатар сын-қатерлерді де туындатуда. Бір жағынан, олар жергілікті халықтың барғысы келмейтін ауыр әрі төмен жалақы төленетін жұмыстарды атқарады, екінші жағынан жалақы теңсіздігі мен әлеуметтік бейімделу мәселелері байқалады. Бұл жағдай Қазақстандағы еңбек нарығының болашақ даму бағытына айтарлықтай ықпал етуде.

Шетелдік жұмыс күшінің Қазақстанға ағылу себептері

Қазақстанға еңбек мигранттарының келуіне бірнеше фактор әсер етеді. Ең бастысы – салыстырмалы түрде жоғары жалақы. Мәселен, Өзбекстан немесе Тәжікстандағы айлық табыстан Қазақстанда қарапайым жұмысшы екі-үш есе артық табыс таба алады. Сонымен қатар, елімізде құрылыс пен ауыл шаруашылығында маусымдық жұмысқа сұраныс мол. Бұл – көрші елдердің азаматтарына тиімді мүмкіндік. Бұған қосымша, визасыз режим және географиялық жақындық миграцияны жеңілдетеді. Осылайша, Қазақстан аймақтағы ең тартымды еңбек нарығының біріне айналып отыр.

Еңбек нарығындағы шетелдік жұмысшылардың орны

Қазақстандық еңбек нарығында шетелдік жұмысшылар көбінесе ауыр, арзан және жергілікті тұрғындар аса қызыға қоймайтын салаларды толтырады. Ауыл шаруашылығында егін жинау, мал бағу, құрылыс алаңындағы қара жұмысшылардың басым бөлігі – мигранттар. Қызмет көрсету саласында да, әсіресе дәмханалар мен шағын кәсіпорындарда шетелдіктердің үлесі артып келеді. Жоғары білікті кадрлар арасында да шетелдіктер бар, әсіресе мұнай-газ, ірі өндіріс және халықаралық компанияларда шетелдік мамандар жетекші орындарға тағайындалып жатады. Бұл еңбек нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың ерекшелігін айқындайды.

Әлеуметтік бейімделу мәселелері

Шетелдік жұмысшылардың көптеп келуі әлеуметтік мәселелерді де тудырады. Олардың басым бөлігі уақытша тұруға арналған жағдайларда өмір сүреді, көп жағдайда еңбек және тұрмыс шарттары төмен деңгейде болады. Кейде құжат рәсімдеудегі қиындықтар мен заңсыз жұмыс істеу фактілері кездеседі. Бұл көлеңкелі экономиканың өсуіне алып келеді. Сонымен бірге, мәдени айырмашылықтар мен тілдік кедергілер де бар. Жергілікті халық пен шетелдік жұмысшылар арасындағы өзара түсіністік деңгейін арттыру – маңызды міндет.

Экономикаға қосатын үлесі

Шетелдік жұмыс күшінің экономикалық үлесін жоққа шығаруға болмайды. Олар ең алдымен ел экономикасына еңбек күші арқылы үлес қосады. Арзан жұмыс күші кәсіпкерлердің шығынын азайтып, өндіріс пен қызмет көрсету көлемін ұлғайтады. Сонымен қатар, мигранттар Қазақстанда тапқан табысын ел ішінде жұмсап, ішкі тұтыну нарығын кеңейтеді. Дегенмен, олардың табысының көп бөлігі отанына ақша аударымдары арқылы кетеді. Бұл қаржы ағымы көрші елдердің экономикасын қолдағанымен, Қазақстанда капиталдың сыртқа шығуына себеп болады.

Жалақы теңсіздігі мен отандық жұмысшыларға ықпалы

Шетелдік жұмысшылардың арзан еңбек күші кей жағдайда жергілікті тұрғындардың мүддесіне қайшы келуі мүмкін. Себебі жұмыс берушілер үнемдеу мақсатында мигранттарды жиі жалдайды, ал бұл қазақстандық жұмысшылардың жалақысының өсуін тежейді. Әсіресе ауылдық жерлерде немесе құрылыс секторында бұл құбылыс айқын сезіледі. Дегенмен, жергілікті халықтың өзі көбіне мұндай жұмыстарға барғысы келмейтінін де ескерген жөн. Сондықтан шетелдік жұмысшылар – еңбек нарығындағы бос кеңістікті толтырушы күш болып отыр.

Мемлекеттік реттеу тетіктері

Қазақстан үкіметі шетелдік жұмыс күшін реттеуге қатысты арнайы квоталар енгізіп отыр. Жыл сайын еңбек мигранттарына берілетін рұқсаттар саны белгіленіп, олардың қай салада жұмыс істей алатыны анықталады. Бұл шара жергілікті халықтың еңбек нарығындағы мүддесін қорғауға бағытталған. Сонымен қатар, заңсыз миграциямен күрес күшейтіліп, жұмыс берушілердің шетелдіктерді заңсыз жалдағаны үшін жауапкершілігі артып келеді. Мемлекеттік деңгейде бейімделу бағдарламаларын дамыту да маңызды болып отыр.

Болашақтағы ықпал мен даму бағыты

Алдағы жылдары Қазақстанға шетелдік жұмыс күшінің ағымы жалғаса бермек. Экономикадағы құрылыс, ауыл шаруашылығы және қызмет көрсету секторларындағы сұраныс сақталуда. Сонымен қатар, технологиялық даму және инвестициялық жобалардың артуы шетелдік жоғары білікті мамандарды тартуды қажет етеді. Сондықтан еңбек нарығының болашағы – мигранттар мен жергілікті жұмысшылардың мүддесін теңестіруде. Мемлекет үшін басты міндет – еңбек қатынастарының әділдігін қамтамасыз ету, көлеңкелі экономиканы азайту және шетелдік жұмысшылардың әлеуметтік бейімделуін қолдау.

Шетелдік жұмысшылар Қазақстандағы еңбек нарығын түбегейлі өзгертіп отыр. Олар жергілікті жұмыс күші жетіспейтін салаларды толтырып, экономиканың дамуына үлес қосуда. Дегенмен, әлеуметтік бейімделу, жалақы теңсіздігі және заңсыз еңбек қатынастары сияқты мәселелер шешімін қажет етеді. Бұл құбылысты тиімді басқару Қазақстанның экономикалық тұрақтылығы мен әлеуметтік келісіміне тікелей әсер ететін факторға айналуда.

Қазақстандықтардың шетелге қоныс аудару үрдісі

Қазақстан еңбек миграциясы тек сырттан келетін жұмысшылармен шектелмейді. Соңғы жылдары қазақстандықтардың өздері де шетелге жұмыс істеуге немесе тұрақты тұруға кету үрдісі күшейіп отыр. Бұл құбылыстың басты себептері – жоғары жалақы, әлеуметтік кепілдіктердің молдығы және кәсіби даму мүмкіндіктері. Жастар көбіне білім алып, кейін шетелде қалып қояды, ал тәжірибелі мамандар еңбек нарығы дамыған елдерде тұрақты жұмыс іздейді.

Статистикаға жүгінсек, Қазақстаннан жыл сайын шамамен 30-40 мың адам шетелге тұрақты қоныс аударып отыр. Олардың басым бөлігі – Ресей, Германия, Оңтүстік Корея және Чехия сияқты мемлекеттерді таңдайды. Еңбек миграциясының ішінде маусымдық жұмысқа кететіндер де бар, әсіресе Польша мен Литва сияқты Еуропа елдерінде ауыл шаруашылығына және зауыттарға қазақстандық жастар жиі тартылады.

Қазақстандықтардың шетелге кету себептерінің қатарында әлеуметтік жағдайдың салыстырмалы төмендігі, мансаптық өсімнің шектеулілігі, кейбір салалардағы төмен жалақы мен тұрмыстық қиындықтар бар. Әсіресе ІТ саласының мамандары, медицина қызметкерлері және техникалық бағыттағы кадрлар шетелде үлкен сұранысқа ие. Бұл жағдай еліміз үшін «ми ағуы» мәселесін тудыруда.

Дегенмен, сарапшылардың айтуынша, еңбек миграциясы белгілі бір деңгейде табиғи құбылыс саналады. Шетелде тәжірибе жинап, кейін елге оралатын азаматтар да бар. Олар Қазақстанға жаңа білім мен тәжірибе әкеледі. Сондықтан мемлекеттің алдында тұрған басты міндет – азаматтарға өз елінде лайықты еңбек жағдайын ұсынып, олардың шетелге кету қажеттілігін азайту.

Қазақстандағы еңбек миграциясы екі жақты сипатқа ие. Бір жағынан, шетелдік жұмысшылар елдің еңбек нарығындағы бос орындарды толтырып, экономиканың дамуына үлес қосуда. Екінші жағынан, қазақстандықтардың өздері де шетелге кетіп, жоғары табыс пен жақсы мүмкіндіктерді іздеуде. Бұл құбылыстар еңбек нарығының жаһандық сипат алып келе жатқанын көрсетеді.

Мемлекет үшін негізгі міндет – еңбек қатынастарын әділ әрі ашық ету, көлеңкелі экономиканы азайту, әлеуметтік қорғау тетіктерін жетілдіру және шетелдік те, отандық та жұмыс күшінің құқықтарын сақтауды қамтамасыз ету. Сондай-ақ, азаматтарға ел ішінде лайықты жалақы мен кәсіби даму мүмкіндіктерін ұсыну арқылы олардың сыртқа кетуін барынша төмендету маңызды.

Осылайша, миграциялық үдерістерді тиімді басқару Қазақстанның экономикалық тұрақтылығы мен әлеуметтік бірлігін сақтаудың басты кепілі болмақ.