ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНДА ЫЛҒАЛДЫ КӨП ҚАЖЕТ ЕТЕТІН ДАҚЫЛДАРДЫ ЕГУ ЛИМИТТЕРІ ҚАЙТА ҚАРАЛДЫ
Түркістан облысында су ресурстарының шектеулі болуына байланысты ауыл шаруашылығы саласында маңызды әрі стратегиялық шешімдер қабылданып жатыр.
Вегетация кезеңінде егінге қажетті суды тиімді әрі әділ бөлу мақсатында ылғалды көп қажет ететін дақылдарды егу лимиттері қайта қаралды. Бұл қадам өңірдегі аграрлық тұрақтылықты сақтау, су тапшылығының алдын алу және ауыл шаруашылығын жаңа жағдайларға бейімдеу бағытында қолға алынған жүйелі саясаттың бір бөлігі болып отыр. Климаттың өзгеруі, жауын-шашын көлемінің азаюы және трансшекаралық өзендер арқылы келетін судың төмендеуі Түркістан облысы үшін өзекті мәселеге айналып отыр.
Осыған орай Түркістан қаласында Премьер-министрдің орынбасары Қанат Бозымбаевтың төрағалығымен 2026 жылғы вегетация кезеңіне дайындық мәселелеріне арналған кеңейтілген жиын өтті. Басқосуға Су ресурстары және ирригация министрі Нұржан Нұржігітов, Ауыл шаруашылығы министрі Айдарбек Сапаров, су шаруашылығы ұйымдарының өкілдері, жергілікті атқарушы және құқық қорғау органдары, сондай-ақ өңірдің ірі және шағын шаруа қожалықтарының басшылары қатысты. Жиында су ресурстарының болжамды көлемі, егіс құрылымын оңтайландыру, су үнемдеу технологияларын енгізу және ауыл шаруашылығы саласын әртараптандыру мәселелері жан-жақты талқыланды.
Кездесу барысында 2026 жылға арналған трансшекаралық судың келу болжамдары ұсынылып, жағдайдың күрделене түсуі мүмкін екені ашық айтылды. Ашхабад қаласында өткен Орталық Азия елдерінің Мемлекетаралық су шаруашылығын үйлестіру комиссиясының отырысында келесі жылы су көлемінің азаю қаупі бар екені хабарланған. Атап айтқанда, Тоқтоғұл су қоймасындағы су деңгейі рекордтық төмен межеге жетуі мүмкін. Сонымен қатар Қазақстанның оңтүстігінде, оның ішінде Түркістан облысында көктемнен бері жауын-шашынның болмауы табиғи ылғал қорын айтарлықтай азайтқан. Бұл жағдай тек бір елге ғана емес, бүкіл өңір мемлекеттеріне ортақ табиғи құбылыс ретінде бағаланып отыр.
Осы ахуалға байланысты Қанат Бозымбаев су ресурстарын ұтымды пайдалану мәселесін кейінге қалдыруға болмайтынын атап өтті. Оның айтуынша, 2026 жылғы вегетация кезеңінде күтілетін су көлемі шамамен 10 млрд текше метрді құрайды және дәл осы көрсеткіш негізінде жаңа егу лимиттері белгіленеді. Ылғалды көп қажет ететін дақылдарды бақылаусыз көбейту алдағы уақытта су тапшылығын ушықтырып, мемлекет пен шаруалар арасындағы әлеуметтік-экономикалық тәуекелдерді арттыруы мүмкін. Сондықтан лимиттердің сақталуы қатаң бақылауға алынып, заң талаптарын бұзған шаруашылықтар нақты жауапкершілікті сезінуі тиіс екені ескертілді.
Ауыл шаруашылығы министрлігінің деректеріне сәйкес, Түркістан облысында алдағы вегетация кезеңінде күріш егілетін алқап көлемі 3,5 мың гектардан аспауы қажет. Бұл шешім өңірдің су балансына жасалған талдау нәтижесінде қабылданған. Сонымен қатар Су ресурстары және ирригация министрлігінің ұсынысымен «Достық» трансшекаралық каналы бойында күріш егуге тыйым салу мәселесі қолдау тапты. Ал күрішті тек «Қызылқұм» каналы бойында, су үнемдеу технологияларын міндетті түрде қолдану арқылы шектеулі көлемде өсіруге рұқсат берілмек. Мұның өзі су ресурстарын қорғау мен ауыл шаруашылығын сақтаудың нақты тетігі ретінде қарастырылуда.
Жиын барысында вице-премьер Ауыл шаруашылығы және Су ресурстары және ирригация министрліктеріне, сондай-ақ Түркістан мен Қызылорда облыстарының әкімдіктеріне арнайы жұмыс тобын құруды тапсырды. Бұл жұмыс тобы екі апта ішінде өңірлер бойынша нақты су тұтыну лимиттерін айқындап, егіс алқаптарын сол лимиттерге сәйкес жоспарлап бекітуі тиіс. Бұл талап ауыл шаруашылығы саласында бейберекет шешім қабылдауға жол бермей, жүйелі әрі ғылыми негізделген жоспарлауға көшуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар диқандарға ауыл шаруашылығы дақылдарын әртараптандыру мәселесіне ерекше назар аудару ұсынылды. Ылғалды көп қажет ететін дақылдардың орнына суға төзімді, құрғақшылыққа бейімделген өнім түрлерін өсіру – қазіргі жағдайда ең тиімді шешімдердің бірі. Мұндай тәсіл егін өнімділігін сақтап қана қоймай, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге және ауылдық аумақтардың тұрақты дамуына жол ашады. Сарапшылардың пікірінше, егіс құрылымын дұрыс өзгерту арқылы бір гектар жерден түсетін экономикалық пайда да арта түседі.
Су үнемдеу технологияларын енгізуді ынталандыру мақсатында мемлекет тарапынан қолдау шаралары күшейтіліп отыр. Атап айтқанда, ұңғымаларды бұрғылау, инфрақұрылым тарту және су үнемдейтін жабдықтар сатып алу шығындарын өтеу үлесі 50 пайыздан 80 пайызға дейін ұлғайтылды. Сонымен бірге егінге қажетті суға сараланған тариф енгізілді. Су үнемдеу технологияларын қолданатын шаруалар үшін субсидия мөлшері 60 пайыздан 85 пайызға дейін артса, мұндай технологияларды пайдаланбайтындар үшін субсидия көлемі жыл сайын 10 пайызға қысқартылатын болады. Бұл шаралар шаруаларды жаңа технологияларға көшуге нақты түрде ынталандырады.
2026-2028 жылдарға арналған жалпы трансферттер шеңберінде су үнемдеу технологияларын енгізуге және егінге қажетті су құнын субсидиялауға бұрынғы үш жылдық кезеңмен салыстырғанда төрт есе көп қаржы бөлінуі жоспарланып отыр. Бұл – мемлекеттің су мәселесіне стратегиялық тұрғыда қарап, ұзақмерзімді шешім қабылдап отырғанын көрсетеді. Қаржының артуы тек техника алуға емес, су инфрақұрылымын жаңғыртуға және шаруалардың білімін арттыруға да бағытталмақ.
