ЭЛЕКТР ЖАРАҚАТЫ МЕН СУҒА КЕТУ КЕЗІНДЕГІ РЕАНИМАЦИЯЛЫҚ КӨМЕК-4

Кеуде жарақаты ойық (қабырға аралық өкпеқаптың зақымдануымен) және ойылмаған (өкпеқаптың тұтастығы сақталған) болып өзара жікте- леді.

Ойық жарақат кезінде өкпеқап қуысында ауа керетін тесік пайда бо- лады.

Қысымның айырмашылығының салдарынан өкпеқап қуысында пневмоторакс (жабық, ашық және клапандық) пайда болумен жара арқылы сырттан ауа кіреді.

Жабық пневмоторакс өкпеқап қуысына түйрелген немесе кесілген жара салу кезінде ғана ауа кіруінен болады. Мұндай жараларда зақымданған тұстың шеттері өз бетінше тез жабылып, бұдан әрі ауа кіруіне жол берілмейді. Кірген ауа болса сорылып кетеді.

Ашық пневмоторакс кеудеде үңірейген жара болғанда пайда болады және бұл кезде сыртқы ауа өкпеқап қуысы арқылы еркін кіреді. Әрі дем алған сайын ауа өкпеқап қуысына кіруінен өкпені қыса бастайды. Тыныс алудың осылайша бұзылуынан қандағы оттегі төмендеп, тіндерде оттектік жетіспеушілік орын алады да, соның салдарынан жүректің жұмысы нашарлайды. Зардап шеккен адамның жағдайы одан сайын на- шарламау үшін жараның бетін жауып, өкпеқап қуысына ауа кірмеуіне қамтамасыз ету керек.

Клапандық пневмоторакс пішіні жіңішке болып келетін жарадан ірі бронх зақымданған кезде пайда болады. Бұл жағдайда дем алған сайын ауа бронхтағы жара арқылы өкпеқап қуысына кіреді, дегенмен жара орнының жіңішке болуына байланысты сыртқы ортаға шыға алмайды. Мұнда да тыныс алу мен жүрек қызметінің бұзылу салдары кеуденің жабық жарақатымен ұқсас болады.

Өкпе мен кеуде қуысының қан тамырлары зақымдалуы гемоторак- сқа әкеп соқтырады. Оның көлемі кейде кішкентай болса, енді бірде өкпеқап қуысы толықтай қанға толуынан ұлғаяды. Көлемі шағын гемо- торакс әдетте өкпе тінінің жарақаты кезінде кездеседі, бұл жағдайда қан құйылуы өз бетінше тоқтайды.

Көлемді гемотораксқа көбінесе себеп болатын жағдай — өкпедегі ірі қан тамырларының жарақаттануы немесе әдетте қысымы жоғары болып келетін қабырғааралық артериядан ағатын қан.

Өкпеқап қуысында қанның көптеп жиналуы өкпені қысып, содан ауа бармай қалады.

Кеуде жарақаты кезінде көрсетілетін медициналық көмек жарақат- тың сипатын анықтаумен, жараның бетін таңғыш жабумен, ауырсыну сезімін басатын дәрі-дәрмек беру, тыныс алу қызметі бұзылған адам- ды емдеу мекемесіне жеткізуге дайындықпен шектеледі. Тыныс алуы қиындаған және ашық пневмоторакс пен көлемді гемоторакстан қатты қансырау белгілері бар зардап шеккендерді тезірек анықтауға тырысып, оларға алдымен көмек беру керек.

Ашық пневмоторакста зардап шегушілер аласұрып қалады: олардың қимылынан қозу белгілері байқалады, қорқыныш сезімі бойын билейді, қолымен жараның бетін жабуға тырысады. Ауа жетіспеушілігінен орнынан жиі қозғалып, сүйеуеніп тұратын жер іздейді. Зақымданған тұстың қатты ауыратынына, әлсіздігіне, ауа жетіспеушілігі мен жөтел қысуына шағымданады. Терісі бозарып, көгере бастайды, қан араласқан қақырық түседі. Жиі және үстіртін тыныс алады. Тамыр соғуы жиі әрі әлсіз. Кеудедегі жарақаттан тыныс алғанда екі бағытта да сырылдаған дыбыс шығады.

Жөтелгенде және қозғалғанда жарадан көпіршікті қан ағады. Медициналық көмек тез көрсетілмесе тыныс алуы қиындап, қан айналымы бұзылады.

Клапандық пневмотораксқа тыныс алу мен қан айналымының айтарлықтай бұзылуы тән. Зардап шеккендер тыныс алудың қиындығына, жараланған тұстың ауруына шағымданып, отыруға тырысады. Терісі көгере бастайды. Беті, мойыны мен көкірек тұсында теріастылық эмфи- зема байқалады. Тыныс алуы жиілейді, алайда дем шығарарда қиналады. Жараның диаметрі әдетте 1 – 2 см аспайды.

Гемоторакс кезінде көп қан жоғалту белгілері анық байқалады. Өкпеқап қуысына құйылған қанның көлеміне қарай оның жағдайы анықталады. Зардап шеккендер кеудесінің ауыратынына, алқынуына және жалпы әлсіздікке шағымданады. Беті мен шырышты дене мүше- лерінің терісі бозарады. Тамыр соғуы жиі бірақ әлсіз.

Жарақаттың анықталған жалпы және жергілікті белгілерін бағалаудан кейін оның бетіне таңғыш салынады. Жарақаттанған тұстың (тесіп өтпеген, жабық пневмотораксті немесе гемотораксты) маңындағы теріні асептикалық құралдармен зарарсыздандырып, бірнеше қабатталған стерильді дәке салфеткасымен жараның бетін жапқан соң оны пластырьмен бекітіп қояды.

Ашық пневмоторакс кезінде өкпеқап қуысын окклюзиондық (герметикалық) таңғышпен жабу түрінде медициналық көмеккөрсетіледі.

Кеуде жарақатын алған барлық зардап шегушілер жараға таңғыш салынып, ауырсынуды басатын дәрі-дәрмек қабылдағаннан кейін, то- лыққанды хирургиялық көмек көрсетілуі үшін міндетті түрде емдеу мекемесіне жіберілуі тиіс. Тыныс алуы қиындаған (ашық немесе клапандық пневмоторакс) немесе ішке қан кету (гемоторакс) белгілері бар зардап шегушілер бірден медициналық мекемелерге жіберіледі. Оларды мұндай жағдайда жартылай отырғызылған күйдетасымалдайды.

Іштің зақымдануы

Іш жарақаты ауыр жарақаттар түріне жатады. Көп жағдайда ішке қан кету мен жарақаттық шок байқалып, перитонит пен ауыр интоксикаци- яның басталауымен адам өміріне қауіп төндіреді. Мұндай асқынуларға құрсақ қуысының анатомиялық ерекшеліктері мен мұнда тығыз және қуыс мүшелер деп жіктелетін органдардың орналасуы ықпал етеді.

Тығыз мүшелер – бауыр, ұйқы безі, көкбауыр. Оларда артериалдық және веноздық қан тамырлары желісін құрайтын көптеген ұсақ қан та- мырлары орналасқан.

Тығыз мүшелердің зақымдануы ішке қан кетуімен қауіп төндіреді және бұл процессті тек ғана хирургиялық жолмен тоқтатуға болады.

Қуыс мүшелер – асқазан, 12 елі ішек, аш ішек және тоқ ішек, өт қабы.

Бұл мүшелер ас қорыту жүйесінің көп бөлігін құрайды.

Қуыс мүшелер зақымданғанда оның ішіндегінің бәрі құрсақ қуысы- на төгіледі. Егер асқазанға зақым келсе, оның шетіндегі жара арқылы құрсақ қуысына қышқыл асқазан сөлі ағады. Ішперде үшін күшті хими- ялық тітіркендіргіш болып табылатын асқазан сөлінен асқыну процес- сі басталады. Аш ішек жыртылған жағдайда құрсақ қуысына ішектегі сілтілік құрам ағуы да асқыну процессіне әкеп соғады. Дегенмен бұл жағдайда асқыну белгілері тез басталмайды. Тоқ ішек зақымданғанда ондағы шірік микробтық флоралы (ішек таяқшасы) құрам құрсақ қуы- сына ағуынан ішперде ауыр интоксикацияға ұшырайды.

Осылайша, қуыс мүшелердің зақымдануы пери¬тонит деп аталатын ішперденің асқынуына әкеп соғады.

Перитонит – іріңді уланудың ауыр түрі басталатын, зат алмасу процессі бұзылатын және түгелдей дерлік органдар мен жүйелер қыз- метінің бұзылуына әкеп соғатын үдемелі ауру түрі. Перитонитті емдеу әлі күнге дейін қиындық туғызады, әрі одан болатын өлім көрсеткіші де аса жоғары (20 – 30 %).

Перитониттің барысы үнемі үдемелі және тоқтаусыз сипатқа ие. Оның барысын тоқтату немесе бәсеңдетуге бағытталған консервативтік ем шаралары жоқ. Іш жарақаты кезінде перитониттің алдын алудың жалғыз жолы – шұғыл түрде хирургиялық ота жасау. Сондықтан, пе- ритонитті емдеудегі басты фактор – уақыт жоғалтпау: перитониттің се- бебін жоюға бағытталған хирургиялық отаның ерте жасалуы өмір сүру мүмкіндігін арттыра түседі.

Дене мүшелерінің зақымдану түріне қарай перитонит әр түрлі бағытта өрбиді. Құрсақ қуысына қышқыл асқазан сөлінің, аш ішек пен тоқ ішектің ішіндегі құрамның (нәжістің) құйылуынан болатын асқыну процесі ауыр өтеді. Ал қан немесе несептің құрсақ қуысына ағуынан болатын асқынулар керісінше баяу жүреді.

Іштің зақымдануының ашық және жабық түрі бар.

Жабық түрі доғал затпен соққы жасаудан, жердің, ғимараттардың сынған бөлшегінің ішке тиюінен болады. Жол-көлік апаты мен аса биік жерден құлау (инерциялық) да оған себеп болады.

Іштің жабық жарақаттары анатомиялық ерекшелік сипатына қа- рай алдыңғы құрсақ қабырғасының соғылуы және ішкі органдар зақымданған жарақат болып екіге бөлінеді.

Құрсақ қабырғасының соғылуы ішке соққы жасалғанда немесе ішпен жерге құлағаннан болады. Соғылған жер тері астына қан құйылудан шама- лыісінеді, кейде қан ұйып қалуымүмкін. Пальпация жасағанда соғылған жер ауырсыну сезімін туғызады. Зардап шегушінің жалпы жағдайы қанағаттанарлық, қансырау және интоксикация белгілері байқалмайды.

Ішкі органдарға зақым келген жарақаттар ауыр болып саналады.

Көбінесе бұл жағдай жарақаттық шокқа әкеп соғады.