ЭЛЕКТР ЖАРАҚАТЫ МЕН СУҒА КЕТУ КЕЗІНДЕГІ РЕАНИМАЦИЯЛЫҚ КӨМЕК-5

Күнделікті жағдайда негізінен жабық сынықтар жиі орын алады. Оған себеп болатын жағдайлар жоғары биіктіктен құлағанда бүкіл сал- мақтың аяққа немесе бөксеге түсуі, ауыр затпен арқасынан қатты соғу, ғимарат опырыла құлағанда ауыр заттардың астында қалу, теміржол, жол-көлік апаттары.

Омыртқа жотасының сынуы ауыр жарақаттар тобына жатады және жұлын зақымданбаған (жай сынық) және жұлын зақымданған (ауыр) болып өзара жіктеледі.

Көбінесе жұлыны зақымданбаған жарақаттар жиі орын алады және ол омыртқаденесінің, доғасының және өсіндісініңсынуыболыпбөлінеді. Ал ауқымды жарақат салынса бірнеше омыртқаға зақым келуі мүмкін.

Неғұрлым қозғалмалы келетін мойын және бел омыртқасының сы- нуы жиі орын алады. Бел омыртқасының 1-ші және 2-ші, сондай-ақ 12- ші артқа омыртқасы көбінесе сынып кететін тұстар болып есептеледі.

Адам үлкен биіктіктен құлап бара жатқанда денесін алға қарай бір- ден бүгіп, ал аяғын немесе бөксесін тіктеп түскенде осындай жарақат алады. Мұндайда омыртқа денесіне артық қысым түседі (компрессия) және алға қарай жалпиып кетеді. Бұл омыртқалардың компрессиялық сынуы деп аталады.

Омыртқаның көлденең өсіндісінің зақымдануы көбінесе денені бір жақ қырына қарай қатты майыстыруыдан болады, ал қылқанды өсіндінің сынуы арқадан тіктеп тұрып ұрғаннан немесе денені артқа қарай тым қатты шалқайтудан болады.

Омыртқаның қай тұсы сында да немесе сынықтың қай түрі болса да зардап шегуші қозғалыс кезінде зақымданған тұстың қатты ауыратынына шағымданады.

Сегізкөз сынғанда адам ұзақ уақыт арқасымен жата алмай, қатты қиналады. Көлденең өсінді сынғанда да қатты ауырып, ауру симптомы зақымданған жақтағы аяққа беріледі және денесін бұрғанда ауыру сезімі күшейеді.

Ауыратын жерді қарағанда бұл тұс теріастылық қан ұюдан ісініп тұрады. Омыртқа денесінің немесе көлденең өсіндінің сынуы кезінде ісіп тұрған жер қатты байқалмайды, ал қылқанды өсінді сынатын болса тері астындағы қан ұйыған жер көзге бірден көрінеді.

Жарақаттанған жерді қарағанда омыртқаның зақымдануын көруге болады, бұл әсіресе қылқанды өсіндінің зиян келген омыртқаның үстіне қарай көтеріліп тұратын компрессиондық сынық кезінде анық көрінеді. Екі немесе одан да көп омыртқа сынғанда зақымданған арқа бүкірейіп тұрады.

Омыртқа сынығының асқынуына әкелетін жағдайлар омыртқалар- дың орнынан жылжып кетуі салдарынан жұлынның қысылып қалуы, сынған сүйек бөлшектерінің немесе қанды ісіктің жұлынды мыжып та- стауы, соғылу, толықтай немесе жартылай үзіліп кетуі.

Жарақат алған соң жұлынның зақымдану сипатын бірден анықтау мүмкін емес, өйткені, зақымданған жердегі ісік жан-жағына жайылып, тіпті жарақаттың қарсы жағына да өтеді.

Соның салдарынан жұлын қалай жарақаттанса да қимыл әрекеті мен сезімталдықтың бұзылуына әкеп соғады.

Мойыномыртқасының жоғарғы бөлігісынғандажұлынның 1 – 3-ші сегменттері зақымданып, бұл өз кезегінде сопақша мидағы тамыр қозғалтқыш орталықтың салға (параличке) ұшырауынан жүрек қызметін тоқтатады.

Мойын омыртқасының төменгі бөлігі мен кеуде омыртқаларының жоғарғы бөлігіндегі жұлын зақымданатын болса, адамның аяқ-қолдары жұмыс істемей, толығымен сал болып қалады. Сонымен қатар денесін- де, аяқтарында сезімталдық жойылады, тыныс алу бұлшық еттерінің, ішектің және қуықтың қалыпты қызметі бұзылады.

Жұлын зақымдалып, кеуденің төменгі бөлігіндегі омыртқалар және бел омыртқасының сынуы параличке, аяқ парезіне немесе жамбас органдары қызметінің бұзылуына (несеп немесе нәжістің шығуы бұзылуы) әкеп соғады.

Несеп шығару қызметінің бұзылуы бастапқыда оның бөлінуінің бөгелуі түрінде көрініс береді. Ал кейін керісінше несеп шығуын те- жей алмайды.

Дефекация (нәжіс) бөлінуінің бұзылуы ішектің параличке ұшырауынан болады.

Жұлын қай тұсынан зақымданса да тіндерге қоректік заттардың жетуі бұзылуына әкеп соғады, бұл әдетте терінің ойылып қалуы түрінде көрініс береді.

Терінің ойылып қалуы жарақат алғаннан кейін бірнеше күннен соң-ақ байқала бастайды.

Дәрігерлік көмекке дейін зардап шеккен адамға оқиға орнында көмек көрсету шаралары жасалады және ол бастапқы тексеру мен ем- деу мекемесіне жеткізу шараларын қамтиды. Қарапайым тәсілдермен тез арада тексеріледі.

Зардап шеккен адамның шағымы тыңдалады және нақтыланады. Қозғалыс және сезімталдық қызметінің сақталуы тексеріледі. Ол үшін зардап шегушіге аяғын бүгіп, жоғары көтеру ұсынылады. Ал сезімталдығын тексеру үшін адамның аяғының терісіне қолын тигі- зеді немесе ақырын шымшып көреді. Аяқ қозғалысы мен сезімтал- дығы сақталған жағдайда жұлынға зақым келмегенін көруге болады. Омыртқа жарақатын нақтылаудың қарапайым және тиімді тәсілі — омыртқаға өстік жүктеме түсіру болып табылады. Ол үшін адамның аяғын тіктеп ұстап, ақырындап өкшесін ұрып көреді немесе зардап шеккен адамның иығына сәл ғана салмақ түсетіндей етіп басады: омыртқа сынған жағдайда зақымданған тұстың ауыруы арта түседі.

Жарақат алған жерді қарау мақсатында зардап шегушіні қыры- на қарай бұру қажет болса, бұл әрекет аса байыппен жасалуы тиіс. Өйткені денені тез бұрудан ауыру сезімі одан әрі ұдай түсуі мүмкін, сонымен қатар сынған сүйектер орнынан қозғалып кетеді. Жарақат орны мен ісіп тұрған жердің көлемі тексеріледі (теріастылық гемато- ма).

Компрессиялық сынық кезінде бір немесе бірнеше қылқанды өсім- шенің шығыңқы тұруынан арқасы бүкірейіп тұрады. Осындай көлемде жәнедәлосындай жолменбастапқы дәрігерліктексеружүргізу омыртқаның зақымдануына көз жеткізуге мүмкіндік береді.

Дегенмен анықталған қозғалыс және сезімталдықтың бұзылуының белгісі болып табылатын анатомиялық өзгерістер жұлынның зақымданғанының шынайы көрінісі бола алмайды. Жұлынның соғылуы немесе омыртқалардың орнынан қозғалып кетуінен қысылып қалу да дәл осындай көрініс беруі мүмкін. Дереу арада олар қалпына келтірілген жағдайда жұлын қызметі де дұрысталады. Сондықтан бастапқы дәрігерлік тексеру неврологиялық зақымдану белгілері болмаған жағдайдағы сияқты және қайта орнына келмейтіндей қосымша зақымдануға жол бермеу мақсатында аса сақтықпен, байыппен жүргізілуі тиіс.