Зардап шегушілерді қираған ғимараттарда іздестіру жұмыстарын жүргізу кезінде құтқарушылар адамдардың орнын және жағдайларын біле алатындай іздестіру және көмек көрсету жағдайында – қажетті көмектің сипаттамаларын және көлемдерін анықтаймыз. Сел тасқыны салдарынан ғимараттар қираған кезде осы зардап шеккен адамдарды жедел іздестірулер жартылай қираған ғимараттар мен ғимараттың тек баспалдағы қираған кезде жерлерден тез, арада шығарулар, жартылай қираған ғимараттарда, сондай-ақ негізгі және қосымша кірістер менен шығыстар зақымдалған кезеңдерде және де қираған ғимараттар құрылымының сынықтары басып қалып, өтуге қиындық туғызған кезде, блокталған ғимараттарда сонымен қатар жер төлелерде, анығырақ толталатын болсақ, галдалған, түтінделген немесе су басқан жерлерде және қорғаныстық ғимараттарда атқарылатын болады.

Қирату әсері бойынша қираған ғимараттарда адамдарды блоктау, яғни оларды сыртқа шығаруға дейінгі іс-әрекеттер бойынша орналастыру келесі ретпен жүргізіліп отырады:

• кенеттен қирату әсері болған жағдайда – қираған ғимараттар үйінділерінде зардап шеккен адамдарды сыртқа шығару барысында барынша тік және көлбеу бағытта тасу қажет;
• адамдардың көпшілігі пәтерлерінен немесе қызметтік ғимараттарынан шығып үлгерген жағдайдағы қиратушы әсер кезінде, баспалдақты торлар өңірінде, ғимараттың барлық сақталған биіктігі мен қатар шығатын жерге жақын фасадтар жағындағы үйінділер астында тексеру жұмыстары атқырылады;
• қирау әсерінен адамдардың көптенген бөлігі шығып үлгерген жағдайда

– баспалдақты торлардың төменгі жағында және сол жақтағы үйінділердің астында тексеріп қарап шығу жұмыстары жасалады;

— қирау әсермен барлық ғимараттар менен үйінділер кезінде уақытша орналастыру (жуық шамамен сәйкес). Зардап шеккен адамдар қирау жөнінде немесе блоктау орындары, адамдардың бағыты жөнінде ақпараттарды ала алмауы әбден мүмкін, бұл жағдайды көрген адамдардың ақпараттары бойынша жылжуға болады.

Қираған ғимараттар өңірлерінде зардап шегушілерді үздестірудің негізгі әдіс-тәсілдеріне келесі жағдайларды жатқызуға болады. Атап айтар болсақ:

• құтқару жұмыстары учаскелерін толықтай көзбен тексеру, мәселен объектілер және ғимараттарды;
• арнайы аспаптардың көмегімен іздестіру;
• қызметтік иттерді пайдалана отырып іздестіру, мысалы кинологиялық әдіспен;
• оқиғаны көрген адамдардың ақпараттары бойынша іздестіріп шығу;

Құтқару жұмысының учаскелерін толықтай объектіні сонымен қатар ғимараттарды көзбен тексеріп шығу. Іздестіру – құтқару жұмысы бөлімшелі Барлау және осы мақсатта арнаулы іздестіру – құтқару жұмысы бөлімелірі ұйымдастырылып, жүргізілуі мүмкін. Ең алдымен алғашқы дәрігерлік көмек көрсету мақсатында, бөлімшелер байланыс құралдарымен, жеке қорғаныс құралдарымен сондай-ақ шанцты аспаптармен және зардап шеккендердің орналасқан жерін табуға арналған құралдармен-жабдықтармен жабдықталуы қажет.

Құтқару жұмысы учаскесінің территориясын, сонымен қатар ғимараттың сыртындағы үйінділерді толығымен көз мөлшерімен тексеріп, таңдап алынған бағыт арқылы іс жүзінде жүзеге асырылуы тиіс. Ал іздестіру учаскелері әрбір есепке алынған жолақтар бойынша бөлінеді. Осы іздестіру жолақтарының ендері көптеген факторлық себептерге тиісті болып табылады, сол себепті үйінділерлің сипаттары, өту шарттыры сондай-ақ олардың көрінгіштіктері, есептеулер құрамдарына, іздестірулер жолақтарының шекараларындағы қозғалыстар тәртіптеріне байланысты 20 немесе 50 метр болуыда мүмкін. Үйінділерде адамдарды іздестіру шарттарында іздестірулер жолықтарының шекарасында кездесетін ірі сынықтар астындағы бос жерлер және жазықтарда болатын яғни олардың іштеріндегі жартылай қирап қалған ғимаратта сақталған қабырғалар айналасында іздестіру жұмыстарын жүргізуге болады. Тексерулер жүргізілетін аспаптарының дабыл берілумен және айқайлау мен шулап дауыс беру, жеткізулермен қатар жүреді.

Қирап қалған не жартылай қираған сондай-ақ зақымдарған ғимараттарды тексеру барсында олардың жобалы құрылысының шекараларында және сыртқы жақтарсны тексерумен қатар жүргізіліп отырады. Ең алдымен шарттар бойынша қираған қабырғалардағы терезелер, қирамаған балкондар мен төбелерді толығымен дұрыстап тексерген жөн. Осы орындарды оқшаулау жолдары зақымдалған немесе жоқ болған қауіпті аймақтардан кету мүмкіндігі болмайды, өзі қозғалысқа қабілеттілігі жоғары адамдар жиналуы мүмкін. Құрылымның тұрақсыз элементі қирау қаупі бар орындарда орын ауыстыру сонымен бірге қауіпсіздіктің маңызды шараларын сақтау менен олардың жағдайларын қосымша бағалауменен қатар жүргізіледі.

Табылған зардап шеккен адамдардан басқа да адамдардың қай жерде екендігін, жағдайдың шарты туралы мәліметтер сұрастыру қажет, мүмкіндігінше минималды дәрігерлік көмек көрсетке жөн, сонымен қатар алғашқы дәрігерлік көмек көрсету қажет. Егер зардап шегуші адамдарға арнайы көмек көрсететін бөлімшелері келмегенше, оның көлемі барлық анықталған аймақтарда іздестіруді баяулатпайды. Өздігінен қозғалуға қабілетті зардап шеккен адамдарға қауіпті орындардан шығатын маршруттың бағытын және жиналатын орынды немесе дәрігерлік пункттерді көрсету қажет. Зардап шегушілердің сонымен қатар қаза болғандардың орнына жету, тек құтқару бөлімшелерінің күшімен ғана жүзеге асырылады.

Іздестірудің кинологиялық әдісі – арнайы үйретілген иттерді пайдалана отырып, зардап шеккендерді іздестіру. Бұл әдіс – иттің жоғары сезімталдығына негізделген болып табылады және соған сәйкес үйрету курсынан өткеннен кейін, өзінің мінез-құлқыменен үйіндінің үстіне шығатын негізгі белгіленген орындарды көрсетуге қабілеттілігімен анықтап, белгі береді, яғни иттің қатты дауысы сондай-ақ инструктор-кинолог және иттен тұратын есептеулерменен жүзеге асырылады.

Атмосфераның жер қабатындағы ауа қозғалысының бағыты бойынша кинологиялық іздестіру үйіндідегі әрекеттерді есептеудің үш негізгі тактикалық тәсілдерден тұрады: іздестіру «дәлізбен» немесе «сыңғырмен», іздестіру «спиралмен» сонымен қатар іздестіру «желпуіш» болып табылады.

«Сыңғырмен» іздестіру жалпы иісті іздестіруді жеңілдететін әртүрлі бұрыштардағы қарсы желді пайдалану арқылы, иттермен іздестіруге толығымен мүмкіндік береді. Ал басқа екі тәсілмен «спирал» және «желпуішпен» күрделі желдің бағытты жағдайында климаттық «сыңғырменен» әртүрлі жағдайларда іздестіру қабылданбаған кезде тиімді болуы мүмкін. Үйіндінің күрделілеу дәрежесіне және оның өлшеміне сонымен бірге есептеу көлеміне қарай іздестірудің іш түрі ұйымдастырылуы мүмкін. Олар: жеке, топтық және тізбекті әдістер. Жеке іздестірген кезде, зардап шегушіні табу үшін бір ғана есептеу қажетті болады. Алайда ондай іздестіру жұмыстарды жүргізу сенімсіз болуы мүмкін [8]. Мәселен айтар болсақ ит жарақат алған кезде не болмаса қатты түтіндеген жерлерде, қатты иісі шығатын газдардың (бензин, газ) жиналып қалған жерлерінде, жұмыс жасап болғаннан кейін керекті демалыс қажет болған кезде, іздестіру үрдісі біршама созылуы мүмкін не болмаса мүлдем нәтиже бермеуі де мүмкін. Сол себепті арнайы дайындалған иттермен іздестіру жұмыстарын жүргізу кезінде, әдетте топтық не болмаса тізбекті іздестіру әдістері көптеп пайдаланылады, ол төмендегі 2 — суретте көрсетілген.

а — іздестіру «дәлізбен» (сыңғырмен);

б — іздестіру «желпуішпен»;

в — іздестіру «спиралмен»;

1 — иттің қозғалыс бағыны; 2 — нұсқаушы – жол бастаушының дағдайы;

3 — ауа массасының қозғалыс бағыты;

4 — іздестіру учаскесінің шекаралары

Үйінділерде зардап шеккендерді кинологиялық іздестіру жолдарының тактикалық тәсілдері

 Үйінділердің толық көлемінде топтық іздестіру кезінде бірден барлық есептеуді, үйіндінің бір бөлігінен не болмаса оның жан-жағынан қозғалатын, нақты жағдайларға қарай есептеулер жүргізіліп отырады, ал кейіннен біртіндеп үйіндінің бүкіл алаңдарын тексеріп шығады.Міне, мұндай есептеулер үйінді көлемі аз болған жағдайда не болмаса уақыт тығызырақ болған кезде (бір – екі ғимарат) қолдануға тиімді.