ЖАРЫЛЫС КЕЗІНДЕГІ ІС-ӘРЕКЕТТЕР

Жарылыстың бірінші әрі негізгі қаупі

Өрт-жарылыс құбылыстары мына факторлармен сипатталады: газ-ауа қоспаларының, қыздырылған сұйықтығы бар резервуарлардың және қысымдағы резервуарлардың әртүрлі жарылуы кезінде пайда болатын ауа соққысы толқыны, жылу сәулесі және ұшатын жарықшақтар, технологиялық процесте қолданылған немесе өрт немесе басқа да апат жағдайларында пайда болған улы заттардың әсері.

Жарылыстардан кейінгі қауіп

Ауа соққысы толқынының әсерінен екінші рет қауіп болуы мүмкін, өйткені атмосферада жарылғыш заттың үлкен жылдамдықпен таралатын соққы толқындары пайда болады. Соққы толқыны жер бетімен тарап, одан жарылыс эпицентрінен кейбір қашықтыққа тарайды.

Жерүсті жарылысы кезінде әуе соққысы толқыны әуе жарылысы сияқты тік бағытта эпицентрден тарайды. Жерасты жарылысы кезінде ауа толқыны топырақ әсерінен әлсірейді. Аса терең болмаса жарылыс кезінде жер бетіне тек газ толқыны тарайды.

Соққы толқынының қарқынын анықтайтын негізгі параметрлер: фронттағы артық қысым және қысу фазасының ұзақтығы. Бұл параметрлер белгілі бір типті ЖЗ зарядының массасына (яғни жарылыс энергиясына), биіктікке, жарылыс жағдайына және эпицентр қашықтығына байланысты.

Адамдардың термикалық және механикалық жарақаты жайлы

Соңғы жылдары өнеркәсіпте, ауыл шаруашылығында және тұрмыста химиялық заттарды кеңінен және тұрақты пайдалануға байланысты химиялық заттармен күйіп қалу жағдайлары жиілеп кетті. Ауадағы кейбір химиялық қосылыстар ылғалмен және басқа да химиялық заттармен жанасқан кезде термохимиялық күйіктер тудырып, жарылады.

Жарылыстардан туындаған авариялар мен апаттар кезінде жарақаттанудың ең көп тараған түрлері: жарақаттану, соғылу, сүйектердің сынуы, ұлпалардың жарылуы және жаншуы, электр тогымен зақымдану, күйіктер, уланулар.

Жарылыс кезіндегі іс-әрекет

1. Жарылыс болған аймаққа, қауіпті затқа жақындамаңыз, оны ұстамаңыз
   2. Бөлмедегі және көшедегі қауіпті жерлерден тез арада кетіңіз
   3. Айналадағыларға қауіп туралы ескертіңіз
   4. Жарылыс сөзсіз болатынын сезінсеңіз, жерге жатыңыз және басыңызды қолыңызбен жабыңыз
   5. Эвакуация кезінде құжаттарыңызды және бірінші кезектегі қажет заттарды алыңыз
   6. Бүлінген конструкциялар мен жалаңаш сымдарды ұстамай, ақырын қозғалыңыз.
   7. Келіп жеткен лауазымды тұлғалардың нұсқауларына сәйкес қимылдаңыз
   8. Өзіңізбен бірге бөтелкеде су алып жүріңіз
   9. Бос үрейге бой алдырмай, сабыр танытыңыз.

Бомба жарылған болса

Жарылыс қаупі бар кезде басты ереже: ешқашан күмәнді заттарды немесе біреу қалдырған заттарды ұстамаңыз. Егер сіз қалған сөмкені, портфель ойыншықты, ұялы телефонды немесе басқа затты көрсеңіз, тіпті оған жақындамаңыз да, құзырлы орган қызметкерлеріне бұл зат туралы хабарлаңыз.

Жарылыс кезінде еденге құлау керек. Егер сіз тұрған ғимаратта немесе бөлмеде жарылыс болса, ең бастысы — тыныштықты сақтаған абзал. Жарылыс болған соң, бұл ғимарат пен бөлмеден тезірек кету керек. Кітаптар, ойыншықтарыңызды, басқа да заттарды жинау үшін немесе қоңырау шалу үшін ешқандай жағдайда оларды әкетемін деп әуре болмаңыз. Егер сіздің айналаңыздағы заттар, жиһаз, сынықтар түссе, заттардың құлауы тоқтағанша тез арада партамен немесе үстел астында тығылыңыз, содан кейін бөлмеден тез жүгіріп шығыңыз. Ешқандай жағдайда лифтті пайдаланбаңыз!

Жарылыстан кейін өрт пайда болған жағдайда мүмкіндігінше еңкейіп, жүгіріп шығу керек, бұл ретте ғимараттан мүмкіндігінше тезірек шығуға тырысу керек.

Тыныс алу үшін бетті дымқыл шүберекпен немесе киіммен ораңыз. Егер ғимаратта өрт болса, ал алдыңызда жабық есік болса, оны ашпас бұрын тұтқаны алақанның сырт жағынан сүртіңіз. Егер тұтқа ыстық болмаса, есікті баяу ашыңыз және көрші бөлмеде түтін немесе от бар-жоғын және сізге шығуға кедергі болады-ау деген жағдайларды тексеріңіз. Егер көрші бөлмеде қатты түтіндеу немесе өрт болмаса, еденге жатыңыз. Егер түтін мен от сізге өтуге мүмкіндік бермесе, есікті міндетті түрде жауып, ғимараттан шығатын жолды іздеңіз. Егер есік тұтқасы немесе есік ыстық болса, оны ешқашан ашпаңыз. Төтенше жағдайда, ғимараттан таңдап, терезелерді пайдалануға болады. Егер сіз ғимараттан шыға алмасаңыз, құтқарушыларға көмек қажет екендігі туралы сигнал беру қажет. Ол үшін терезеден қандай да бір затпен немесе киіммен шағуға болады.

Егер ұйықтап қалсаңыз

Өздігінен шығуға тырысыңыз. Егер қолыңызда үстел немесе партаның сынығы болса, онда оның сынығын үстіңізге қалқан ретінде жауып шығуға жол іздеңіз. Жарылыстан ауа соққысы күтілсе денеңізге тиеді деген үшкір заттардан аулақ болыңыз.

Егер сізде ұялы телефон болса-құтқарушыларға 112 телефоны бойынша қоңырау шалыңыз. Осыдан кейін күту керек. Мұрын мен ауызды орамалмен және киіммен жабыңыз. Құтқарушылар қай жерде жүргенін естуі үшін құбыр немесе қабырғаларды соққылаңыз. Құтқарушылардың даусын естігенде ғана айғайлаңыз.

Есіңізде болсын, сіз айқайлап, шаң жұтып қалуыңыз мүмкін. Терең және сенімді дем алыңыз; есіңізден танып қалмауыңыз керек, мұқият болыңыз. Егер сізде сұйықтық болса — мүмкіндігінше көп ішіңіз. Сабыр сақтауға тырысыңыз, жақсы нәрсе туралы ойлаңыз және құтқарушылар сізге көмектеседі деп сеніңіз.