МАҚТА МЕН ТОҚЫМА КЛАСТЕРІН ДАМЫТУ БАСТАМАЛАРЫ – ТҮРКІСТАН ӨҢІРІНІҢ ИНДУСТРИЯЛЫҚ ӨСІМІНІҢ ЖАҢА БАСТАУЫ

Бұл аймақ ежелден мақта шаруашылығымен айналысып келген, алайда ұзақ жылдар бойы бұл салада өнімнің тек шикізат түрінде сатылуы қалыптасқан еді. Соңғы жылдары мемлекет пен өңірлік билік ауыл шаруашылығы өнімдерін терең өңдеуге, соның ішінде мақта талшығын дайын тауарға дейін жеткізетін толыққанды тоқыма кластерін қалыптастыруға күш салып отыр. Бұл бастамалар Түркістан өңірінің индустриялық әлеуетін арттырып қана қоймай, тұтас республиканың жеңіл өнеркәсібі саласындағы жаңа кезеңді бастауға бағытталған.

МАҚТА ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ

Түркістан облысы – Қазақстандағы мақта өндірісінің негізгі орталығы. Әсіресе Мақтаарал, Жетісай және Шардара аудандары жыл сайын 300 мың тоннаға жуық шитті мақта өндіреді. Бұл көлем ел бойынша мақта өндірісінің 95 пайызын құрайды. Мұндай ауқымды көрсеткіштер облысты ауыл шаруашылығының локомотиві ретінде танытады.

Бірақ бұған дейін өңірде мақта көбіне шит күйінде сатылып, көрші елдерге – Өзбекстан, Қытай және Түркияға экспортталып келген. Бұл дегеніміз – жергілікті жерде қосымша құн қалыптаспайды, дайын өнім өндірілмейді, жұмыс орындары ашылмайды деген сөз. Осы себепті бүгінде мемлекет тарапынан бұл олқылықтың орнын толтырып, мақта өнімін өзімізде өңдеп, дайын тауарға дейін жеткізу – басты мақсат болып отыр.

КЛАСТЕРЛІК ДАМУДЫҢ КӨРІНІСІ

Мақта мен тоқыма кластері дегеніміз – шитті мақтаны жинаудан бастап, одан иірілген жіп, мата, киім-кешек тігуге дейінгі барлық өндірістік кезеңдердің бір тізбекке біріктірілуі. Түркістан облысында дәл осы модельді енгізуге нақты бетбұрыс жасалып отыр.

Облыс әкімдігінің бастамасымен өңірде бірнеше мақта өңдеу, жіп иіру және тігін өндірісімен айналысатын кәсіпорындар құрылуда. Атап айтқанда, Мырзакент қалашығында салынған тоқыма фабрикалары – өңірдегі өндірістік серпінді жобалардың бірі. Бұл жерде мақта талшығы толыққанды өңделіп, иірілген жіпке, одан әрі дайын матаға айналады.

Сонымен қатар шетелдік инвесторлардың қатысуымен “LIHUA GROUP” компаниясы 70 млрд теңге көлеміндегі инвестициямен Түркістанда толық циклді текстиль кластерін құру жұмыстарын бастап кетті. Бұл жоба 3 кезеңнен тұрады: мақта тазарту зауыты, жіп иіру кешені және тігін фабрикасы. Жоба толық іске қосылғанда мыңдаған жұмыс орны ашылып, өнімнің басым бөлігі экспортқа бағытталмақ.

ИНФРАҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯ

Кластерлік бастамалардың табысты іске асуы ең алдымен өндірістік және көлік инфрақұрылымына байланысты. Осы бағытта Түркістан облысында индустриалдық аймақтар мен арнайы экономикалық аймақтар дамып келеді. Бұл аймақтарда инвесторларға жеңілдетілген салық режимдері, инфрақұрылыммен қамтамасыз ету және жер телімдері ұсынылады.

Түркістан қаласында құрылған арнайы экономикалық аймақта тоқыма өндірісіне арналған бірнеше жобалар тіркеліп, құрылыс жұмыстары жүріп жатыр. Осы жобалар жүзеге асқанда өңірдің жылдық экспорттық мүмкіндігі 200 млн АҚШ долларына дейін артуы мүмкін.

2023 жылы облыс экономикасына тартылған инвестиция көлемі 972 млрд теңгеден асты. Соның ішінде тоқыма өнеркәсібіне бағытталған инвестициялар айтарлықтай өсіп келеді. Бұл – мемлекеттің де, бизнестің де кластерлік дамуға қызығушылығы артып отырғанын көрсетеді.

ЖҰМЫС ОРЫНДАРЫ МЕН ӘЛЕУМЕТТІК ӘСЕР

Мақта мен тоқыма кластерін дамыту – тек экономикалық емес, әлеуметтік маңызы зор бастама. Өңірде осы сала арқылы мыңдаған жұмыс орны ашылып, ауыл тұрғындарының табыс көзі артуда. Әйелдердің еңбекке араласуы, жастардың кәсіпке тартылуы, тұрақты табыс көздерінің көбеюі – осы бастамалардың басты нәтижесі.

Мақтаарал мен Жетісай аудандарында жаңа фабрикалар ашылғаннан кейін ауыл тұрғындарының арасында оқыту курстары өткізіліп, кәсіптік білім берілді. Қазіргі таңда өңірдің өзінде киім тігетін, мата өңдейтін және оны буып-түйетін мамандар дайындалып жатыр.

ЭКСПОРТТЫҚ ӘЛЕУЕТ ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ БРЕНД

Тоқыма өнімдерінің басым бөлігі сыртқы нарыққа бағытталуда. Бұл Қазақстан үшін өте тиімді. Себебі бір килограмм шитті мақта орта есеппен 70–80 теңге тұрса, одан жасалған дайын мата немесе көйлектің бағасы 10–20 есеге дейін жоғары болуы мүмкін. Яғни өңдеу арқылы қосымша құн мен экспорттық табыс та артады.

Бүгінде Түркістанда өндірілетін жіп пен мата өнімдеріне Өзбекстан, Қырғызстан, Ресей және Қытай нарығы қызығушылық танытып отыр. Кейбір жергілікті кәсіпорындар еуропалық нарыққа да жол ашуды жоспарлап отыр. Бұл — ұлттық брендті қалыптастыруға берік негіз болмақ.

КЕЛЕШЕК ЖОСПАРЛАР МЕН СТРАТЕГИЯ

Облыс басшылығының айтуынша, алдағы жылдары кластерлік даму бағытына арналған арнайы “2025 жылға дейінгі жол картасы” дайындалуда. Бұл құжат аясында:

• мақта өңдеу зауыттарын жаңғырту;

• жаңа тігін фабрикаларын ашу;

• техникалық және кәсіби білім беруді күшейту;

• экспортты ынталандыру;

• ауыл шаруашылығы кооперативтерін құру секілді кешенді шаралар қолға алынбақ.

Мақта кластері – тек Түркістан емес, бүкіл оңтүстік өңір үшін экономикалық драйверге айналуы тиіс. Бұл бастама арқылы Қазақстан өз мақтасын шетке шикізат емес, сапалы өнім ретінде ұсынуға қабілетті елге айналады.