ЖЕМІС-КӨКӨНІС САҚТАУ ЖӘНЕ ҚАЙТА ӨҢДЕУ ҚУАТТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ: ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ АГРОӨНЕРКӘСІПТІК ДАМУ БАҒЫТЫ

Аймақтың табиғи-климаттық ерекшеліктері, суармалы жер көлемінің молдығы мен еңбек ресурстарының жеткіліктілігі – оны аграрлық өндіріс орталығы ретінде танытады. Әсіресе жеміс-жидек пен көкөніс өсіру саласы Түркістан облысы үшін жетекші бағыттардың бірі саналады.

Алайда тек өнім өндіру жеткіліксіз. Сақтау, қайта өңдеу және экспортқа шығару тізбегін дамыту – бүгінгі күннің басты міндеті. Осы бағытта Түркістан облысында ауқымды жобалар қолға алынып, инфрақұрылым дамып келеді. Бұл мақалада өңірдегі жеміс-көкөніс өнімдерін сақтау мен өңдеу қуаттылығын арттыру жолдары, жоспарлар мен нақты көрсеткіштер кеңінен қарастырылады.

ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ЖЕМІС-КӨКӨНІС ӨНДІРІСІНДЕГІ ӘЛЕУЕТІ

НЕГІЗГІ ДЕРЕКТЕР

• Түркістан облысы жыл сайын 1,1 млн тоннадан астам көкөніс пен бақша өнімдерін,

300 мың тонна жеміс-жидек пен жүзім өндіреді

• Қазақстан бойынша көкөніс өнімдерінің 20%-ы, жүзім мен қауын-қарбыздың 80%-ға жуығы осы өңірден жиналады

• Ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің 40%-ға жуығы бақша және бау-бақша өнімдеріне тиесілі

БАСТЫ АУДАНДАР

Жеміс-көкөніс өсірумен негізінен келесі аудандар айналысады:

• Жетісай, Мақтаарал – ерте көктемгі көкөніс пен бақша өнімдері

• Сарыағаш, Шардара – жүзім мен жеміс-жидек

• Түлкібас, Төлеби – алма, шие, өрік

• Қазығұрт, Кентау – қияр, қызанақ, болгар бұрышы

САҚТАУ ҚУАТТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ: ЖОСПАРЛЫ ДАМУ

ҚОЛДАҒЫ ҚУАТТЫЛЫҚ

Қазіргі таңда облыс аумағында:

• 150-ге жуық жеміс-көкөніс сақтау қоймасы бар

• Жалпы сақтау көлемі – шамамен 230 мың тонна

• Оның ішінде 45%-ы заманауи тоңазытқышты қоймалар

Бұл көрсеткіш өңірдегі жалпы өнімнің тек 20–25%-ын ғана қамтуға мүмкіндік береді. Қалған өнімдер қысқа мерзімді тұтынуға немесе шығынмен өткізуге мәжбүр болады.

2025 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ МАҚСАТ

Облыс әкімдігінің жоспары бойынша:

• Қосымша 50 жаңа қойма салу көзделіп отыр

• Жалпы сақтау көлемін 500 мың тоннаға дейін жеткізу

• Әр аудан орталығында логистикалық агро-хабтар ашу

• Қоймаларда температураны автоматты реттейтін жабдықтар орнату

ИНВЕСТИЦИЯ ЖӘНЕ ҚОЛДАУ

• «Аграрлық несие корпорациясы» арқылы жеңілдетілген несие беру

• Ауыл шаруашылығы министрлігі тарапынан инфрақұрылымды дамытуға субсидия

• Қойма салуға арналған жер телімдерін тегін немесе жеңілдетілген жалға беру

ҚАЙТА ӨҢДЕУ КЕШЕНДЕРІ: ҚҰН ҚОСУДЫҢ НЕГІЗІ

ҚАЙТА ӨҢДЕУ ДЕҢГЕЙІ

Қазіргі таңда өңірде:

• 30-дан астам жеміс-көкөніс консервілеу және шырын шығару цехы жұмыс істейді

• Жылдық қуаттылығы – 150 мың тоннаға жуық өнімді қайта өңдеу

• Негізгі өнімдер: томат пастасы, компот, тосап, табиғи шырын, кептірілген жеміс

ЖАҢА ЖОБАЛАР

2024–2025 жылдары:

• Жетісай ауданында – 25 мың тонна қуатты консервілеу зауыты

• Сарыағашта – жеміс-жидек кептіру және қаптау кешені

• Қазығұрт ауданында – 12 мың тонна томат пастасы өндірісі

• Шардарада – қарбыз шырындарын шығару жобасы іске асырылмақ

Жобалардың жалпы құны – 15–20 млрд теңге, 1000-нан астам жұмыс орны ашылады.

ЖЕРГІЛІКТІ КӘСІПКЕРЛЕРГЕ МОТИВАЦИЯ

• Қайта өңделген өнімге экспорттық субсидия

• Сапалы буып-түю қондырғыларын лизингке беру

• Бренд және маркетинг шығындарына мемлекеттік гранттар

ЭКСПОРТТЫК ӘЛЕУЕТ ЖӘНЕ ҚАПТАМА

БАСЫМ НАРЫҚТАР

• Өзбекстан, Ресей, Қырғызстан – дәстүрлі экспорт бағыттары

• БАӘ, Сауд Арабиясы, Қытай – жаңа нарықтар

• Биылдан бастап жаңа логистикалық желілер ашылып жатыр (Теміржол, автожол, жүк әуе рейстері)

АГРОЛОГИСТИКАЛЫҚ ХАБТАР ЖӘНЕ КООПЕРАЦИЯ

ХАБ ЖҮЙЕСІ

Әр аудан орталығында ауыл шаруашылығы өнімдерін жинау, сақтау, буып-түю және тасымалдау орталықтары құрылып жатыр:

• Тасымал логистикасы оңтайланады

• Шағын шаруа қожалықтары ірі жеткізуші ретінде бірігеді

• Электронды сауда жүйесі мен тікелей сату алаңдары ашылады

АГРОКООПЕРАЦИЯ

• Шаруа қожалықтарын біріккен өңдеуші орталықтарға қатыстыру

• Ортақ техника, сақтау орындары және маркетинг ресурстарын пайдалану

• Мемлекеттік қолдау механизмдері – техникалық көмек, салықтық жеңілдіктер

ҚОРШАҒАН ОРТА ЖӘНЕ ЖАСЫЛ ӨҢДЕУ

• Қайта өңдеу кәсіпорындары қалдықты екінші қайтара пайдалануды қолға алып жатыр

• Қауын-қарбыз қабықтарынан органикалық тыңайтқыш

• Жеміс қалдықтарынан – биоотын мен мал азығы

• Қаптама өндірісінде қағаз және биоыдырайтын материалдар қолдану кеңейіп келеді

БОЛАШАҚ БАҒЫТТАРЫ

2025 жылдан кейінгі перспектива:

• Супермаркеттер желілерімен тікелей келісімшарттар жасау

• Халықаралық көрмелерге шығу арқылы бренд таныту

• Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу бойынша арнайы индустриалды аймақ құру

• AgroTech цифрлық платформаларын енгізу (өнім қадағалау, сұраныс болжау)

Түркістан облысында жеміс-көкөніс сақтау мен қайта өңдеу саласына бағытталған жобалар – өңірдің агроөнеркәсіптік кешенін сапалы жаңа деңгейге көтереді. Бұл бастамалар тек ішкі нарықты қамтамасыз етіп қана қоймай, экспорттық табыс көзіне, жергілікті шаруалардың табысын арттыру жолына айналады. Заманауи қоймалар мен өңдеу цехтары – ауыл мен қала арасындағы экономикалық көпір рөлін атқарып, Түркістанды Қазақстанның агроиндустриялық орталығына айналдыруға мүмкіндік береді.