ЖЕМІС-КӨКӨНІС САҚТАУ ЖӘНЕ ҚАЙТА ӨҢДЕУ ҚУАТТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ: ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ АГРОӨНЕРКӘСІПТІК ДАМУ БАҒЫТЫ
Түркістан облысы – Қазақстандағы ең ірі ауыл шаруашылығы өңірлерінің бірі.

Аймақтың табиғи-климаттық ерекшеліктері, суармалы жер көлемінің молдығы мен еңбек ресурстарының жеткіліктілігі – оны аграрлық өндіріс орталығы ретінде танытады. Әсіресе жеміс-жидек пен көкөніс өсіру саласы Түркістан облысы үшін жетекші бағыттардың бірі саналады.
Алайда тек өнім өндіру жеткіліксіз. Сақтау, қайта өңдеу және экспортқа шығару тізбегін дамыту – бүгінгі күннің басты міндеті. Осы бағытта Түркістан облысында ауқымды жобалар қолға алынып, инфрақұрылым дамып келеді. Бұл мақалада өңірдегі жеміс-көкөніс өнімдерін сақтау мен өңдеу қуаттылығын арттыру жолдары, жоспарлар мен нақты көрсеткіштер кеңінен қарастырылады.
ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ЖЕМІС-КӨКӨНІС ӨНДІРІСІНДЕГІ ӘЛЕУЕТІ
НЕГІЗГІ ДЕРЕКТЕР
• Түркістан облысы жыл сайын 1,1 млн тоннадан астам көкөніс пен бақша өнімдерін,
300 мың тонна жеміс-жидек пен жүзім өндіреді
• Қазақстан бойынша көкөніс өнімдерінің 20%-ы, жүзім мен қауын-қарбыздың 80%-ға жуығы осы өңірден жиналады
• Ауыл шаруашылығы жалпы өнімінің 40%-ға жуығы бақша және бау-бақша өнімдеріне тиесілі
БАСТЫ АУДАНДАР
Жеміс-көкөніс өсірумен негізінен келесі аудандар айналысады:
• Жетісай, Мақтаарал – ерте көктемгі көкөніс пен бақша өнімдері
• Сарыағаш, Шардара – жүзім мен жеміс-жидек
• Түлкібас, Төлеби – алма, шие, өрік
• Қазығұрт, Кентау – қияр, қызанақ, болгар бұрышы
САҚТАУ ҚУАТТЫЛЫҒЫН АРТТЫРУ: ЖОСПАРЛЫ ДАМУ
ҚОЛДАҒЫ ҚУАТТЫЛЫҚ
Қазіргі таңда облыс аумағында:
• 150-ге жуық жеміс-көкөніс сақтау қоймасы бар
• Жалпы сақтау көлемі – шамамен 230 мың тонна
• Оның ішінде 45%-ы заманауи тоңазытқышты қоймалар
Бұл көрсеткіш өңірдегі жалпы өнімнің тек 20–25%-ын ғана қамтуға мүмкіндік береді. Қалған өнімдер қысқа мерзімді тұтынуға немесе шығынмен өткізуге мәжбүр болады.
2025 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ МАҚСАТ
Облыс әкімдігінің жоспары бойынша:
• Қосымша 50 жаңа қойма салу көзделіп отыр
• Жалпы сақтау көлемін 500 мың тоннаға дейін жеткізу
• Әр аудан орталығында логистикалық агро-хабтар ашу
• Қоймаларда температураны автоматты реттейтін жабдықтар орнату
ИНВЕСТИЦИЯ ЖӘНЕ ҚОЛДАУ
• «Аграрлық несие корпорациясы» арқылы жеңілдетілген несие беру
• Ауыл шаруашылығы министрлігі тарапынан инфрақұрылымды дамытуға субсидия
• Қойма салуға арналған жер телімдерін тегін немесе жеңілдетілген жалға беру
ҚАЙТА ӨҢДЕУ КЕШЕНДЕРІ: ҚҰН ҚОСУДЫҢ НЕГІЗІ
ҚАЙТА ӨҢДЕУ ДЕҢГЕЙІ
Қазіргі таңда өңірде:
• 30-дан астам жеміс-көкөніс консервілеу және шырын шығару цехы жұмыс істейді
• Жылдық қуаттылығы – 150 мың тоннаға жуық өнімді қайта өңдеу
• Негізгі өнімдер: томат пастасы, компот, тосап, табиғи шырын, кептірілген жеміс
ЖАҢА ЖОБАЛАР
2024–2025 жылдары:
• Жетісай ауданында – 25 мың тонна қуатты консервілеу зауыты
• Сарыағашта – жеміс-жидек кептіру және қаптау кешені
• Қазығұрт ауданында – 12 мың тонна томат пастасы өндірісі
• Шардарада – қарбыз шырындарын шығару жобасы іске асырылмақ
Жобалардың жалпы құны – 15–20 млрд теңге, 1000-нан астам жұмыс орны ашылады.
ЖЕРГІЛІКТІ КӘСІПКЕРЛЕРГЕ МОТИВАЦИЯ
• Қайта өңделген өнімге экспорттық субсидия
• Сапалы буып-түю қондырғыларын лизингке беру
• Бренд және маркетинг шығындарына мемлекеттік гранттар
ЭКСПОРТТЫК ӘЛЕУЕТ ЖӘНЕ ҚАПТАМА
БАСЫМ НАРЫҚТАР
• Өзбекстан, Ресей, Қырғызстан – дәстүрлі экспорт бағыттары
• БАӘ, Сауд Арабиясы, Қытай – жаңа нарықтар
• Биылдан бастап жаңа логистикалық желілер ашылып жатыр (Теміржол, автожол, жүк әуе рейстері)
АГРОЛОГИСТИКАЛЫҚ ХАБТАР ЖӘНЕ КООПЕРАЦИЯ
ХАБ ЖҮЙЕСІ
Әр аудан орталығында ауыл шаруашылығы өнімдерін жинау, сақтау, буып-түю және тасымалдау орталықтары құрылып жатыр:
• Тасымал логистикасы оңтайланады
• Шағын шаруа қожалықтары ірі жеткізуші ретінде бірігеді
• Электронды сауда жүйесі мен тікелей сату алаңдары ашылады
АГРОКООПЕРАЦИЯ
• Шаруа қожалықтарын біріккен өңдеуші орталықтарға қатыстыру
• Ортақ техника, сақтау орындары және маркетинг ресурстарын пайдалану
• Мемлекеттік қолдау механизмдері – техникалық көмек, салықтық жеңілдіктер
ҚОРШАҒАН ОРТА ЖӘНЕ ЖАСЫЛ ӨҢДЕУ
• Қайта өңдеу кәсіпорындары қалдықты екінші қайтара пайдалануды қолға алып жатыр
• Қауын-қарбыз қабықтарынан органикалық тыңайтқыш
• Жеміс қалдықтарынан – биоотын мен мал азығы
• Қаптама өндірісінде қағаз және биоыдырайтын материалдар қолдану кеңейіп келеді
БОЛАШАҚ БАҒЫТТАРЫ
2025 жылдан кейінгі перспектива:
• Супермаркеттер желілерімен тікелей келісімшарттар жасау
• Халықаралық көрмелерге шығу арқылы бренд таныту
• Ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу бойынша арнайы индустриалды аймақ құру
• AgroTech цифрлық платформаларын енгізу (өнім қадағалау, сұраныс болжау)
Түркістан облысында жеміс-көкөніс сақтау мен қайта өңдеу саласына бағытталған жобалар – өңірдің агроөнеркәсіптік кешенін сапалы жаңа деңгейге көтереді. Бұл бастамалар тек ішкі нарықты қамтамасыз етіп қана қоймай, экспорттық табыс көзіне, жергілікті шаруалардың табысын арттыру жолына айналады. Заманауи қоймалар мен өңдеу цехтары – ауыл мен қала арасындағы экономикалық көпір рөлін атқарып, Түркістанды Қазақстанның агроиндустриялық орталығына айналдыруға мүмкіндік береді.