ӘЛЕУМЕТТІК БАҒЫТ: ОТБАСЫЛЫҚ ЖӘНЕ ҚОҒАМДЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ЛУДОМАНИЯҒА ӘСЕРІ ТУРАЛЫ ТҮРКІСТАН МЫСАЛЫНДА

Бұл құбылыстың терең тамыры әлеуметтік ортаның әсерімен де тығыз байланысты. Түркістан облысында лудоманияның белең алуы – өңірдегі отбасылық тәрбие, қоғамдық құндылықтар жүйесі, жастар ортасындағы әлеуметтік қысым мен бос уақытты тиімді пайдаланудың шектеулігі сияқты факторлармен сабақтас. Бұл мақалада лудоманияның әлеуметтік себептері Түркістан мысалында кеңінен қарастырылады. Негізгі назар отбасындағы қатынас, достар ықпалы, әлеуметтік теңсіздік, бос уақыт мәселесі, интернеттегі манипуляция және қоғам тарапынан бақылаудың әлсіздігіне бағытталады.

Отбасындағы тұрақсыздық – ішкі жан дүниенің күйреуі

Отбасы – тұлғаның алғашқы әлеуметтену ортасы. Түркістан облысындағы кейбір отбасыларда ата-ананың жұмысбастылығы немесе шетелде еңбек етуі баланың тәрбиесіне салмақ салады. Эмоциялық жақындықтың жетіспеуі, сүйеніштің болмауы – баланың ішкі жалғыздығын күшейтеді. Мұндай жағдайда жасөспірім өз проблемаларын бөлісе алмай, сыртқы ортадан жұбаныш іздейді. Құмар ойын дәл осы бос кеңістікті уақытша толтыратын механизм ретінде көрініс табады. Егер отбасында ойынға бейім ересектер болса, бұл мінез-құлық балаға да тез сіңеді. Сонымен қатар, ата-ананың бір-бірімен немесе баламен қарым-қатынасы нашар болса, балада сенімсіздік пен алаңдаушылық тұрақты сезімге айналады.

Достар ортасы мен құрдастар қысымының ықпалы

Жасөспірім кезеңінде құрдастар пікірі мен мінезі шешуші рөл атқарады. Түркістандағы кей мектептер мен колледждерде кейбір жасөспірімдер арасында ойыннан тапқан табыспен мақтану немесе сол арқылы бедел жинау әдеті қалыптасқан. Бұл жағдай басқа жастарға психологиялық қысым туғызып, ойынға бет бұруға итермелейді. «Ол ұтты, мен де істей алам» деген ой мінез-құлыққа әсер етіп, бәсекелестік түрінде көрініс табады. Достар тобы ішінде құмар ойындарды қолдайтын көзқарас таралса, оған қарсы тұру қиын. Осылайша, бастапқыда ойынға қызығушылықтан кіріскен жас кейіннен тәуелділікке бой ұрады. Қоғамдық қабылдау мен құрдас бағасы — тәуелділікке бастайтын елеусіз жол.

Әлеуметтік теңсіздік пен әділетсіздік сезімі

Қоғамдағы әділетсіздікке деген реакция жасөспірім санасында ерекше орын алады. Түркістан облысында әлеуметтік жағдайы төмен жастар арасында бай-қуатты адамдарға еліктеу, тез ақша табуға ұмтылу сияқты ішкі ниет жиі байқалады. Олар еңбектің орнына жеңіл жолмен баю идеясын құптап, құмар ойынға тәуелділікке бейім бола бастайды. Әсіресе қала мен ауыл арасындағы мүмкіндіктердің алшақтығы бұл процесті тереңдете түседі. Қалада өмір сүретін замандасы сәнді киім киіп, заманауи смартфон ұстап жүрсе, ауылдық жердегі жас бұл айырмашылықты ойын арқылы қысқартқысы келеді. Бұл – әділетсіздікке деген жауап ретінде қалыптасқан жалған үміт.

Бос уақыт пен мәдени-спорттық баламалардың жетіспеушілігі

Түркістан өңіріндегі көптеген ауылдық елді мекендерде жастардың бос уақытын тиімді өткізетін орталықтар мен құрылымдар жеткіліксіз. Мәдениет үйлері, спорт залдары, үйірмелер мен шығармашылық клубтар көп жерде тек қағаз жүзінде бар. Мұндай жағдайда интернет пен ойын платформаларына тәуелділік артады. Жастар өз уақытын мақсатсыз виртуалды кеңістікте өткізе бастайды. Бұл ортада құмар ойынға тарту оңай. Ойын – оларға уақытты өткізу, көңіл көтеру, эмоция алу, кейде табыс табу мүмкіндігі ретінде ұсынылады. Балама болмаған жерде, бұл ұсыныс жалғыз жол болып көрінеді.

Интернет пен жарнама арқылы қалыптасатын әлеуметтік иллюзия

Қазіргі ақпараттық кеңістікте құмар ойын жарнамалары өте агрессивті жүргізіледі. Түркістан облысында интернеттің кең таралуы жастарды осы иллюзияларға ашық етеді. Ойын платформалары «сәттілік» пен «байлықты» ұсына отырып, жалған сенім қалыптастырады. Әлеуметтік желілерде ұтысқа жеткен адамдардың бейнелері жиі кездеседі, бірақ олардың артындағы шығын мен тәуелділік ашық көрсетілмейді. Ақпараттық сауаттылығы төмен жастар бұл иллюзияға сеніп, ойынға тартылып кетеді. Олар бұл әрекетті қаржылық тәуекел емес, өмірді өзгерту мүмкіндігі ретінде қабылдайды. Ал шын мәнінде, бұл – жүйелі алдау мен манипуляцияның нәтижесі.

Қоғамдық бақылау мен қолдаудың әлсіздігі

Лудоманиямен күрес тек отбасы немесе мектептің міндеті емес. Бұл – бүкіл қоғамның ортақ жауапкершілігі. Түркістан облысында бұл бағытта жүйелі жұмыс әлі толық жолға қойылмаған. Мектептер мен колледждерде профилактикалық іс-шаралар сирек өтеді, ал ата-аналар ойынқұмарлықтың белгілерін кеш байқайды. Қоғамда ойынға тәуелді адамға деген көзқарас көбіне айыптау сипатында болады. Бұл – мәселені жасырын, көлеңкелі күйге итермелейді. Жастар ашық сөйлесе алмайды, көмек сұрауға ұялады. Жергілікті әкімдік, мешіт, жастар ұйымдары, қоғамдық бірлестіктер бірлесіп, лудоманияның алдын алуға бағытталған кешенді әрекеттерді қолға алуы қажет.