ДІНИ ЖӘНЕ МОРАЛЬДЫҚ КӨЗҚАРАС: ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ МЕШІТТЕР МЕН ДІНИ БІРЛЕСТІКТЕРДІҢ ИНТЕРНЕТ АЛАЯҚТЫҚҚА ҚАРСЫ ТҮСІНДІРУ ЖҰМЫСТАРЫ МЕН МОРАЛЬДЫҚ ҰСТАНЫМЫ

Адал еңбек пен шынайылықты ту еткен қоғамда алаяқтық орын алмауы тиіс. Түркістан — тарихи, рухани, діни орталық ретінде ел ішінде ерекше мәртебеге ие. Осы өңірдің діни қызметкерлері мен рухани жетекшілері интернеттегі алаяқтыққа қарсы күресте қандай рөл атқарып отыр? Мақалада мешіт имамдарының, діни уағыздардың, жамағат арасындағы насихаттың интернет алаяқтықпен күрестегі әсері мен шектеулері сөз болады.

Алаяқтықтың дінге қайшы келетін әрекет екені туралы түсіндірулер

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы (ҚМДБ) алаяқтықты ислам дінінде ауыр күнә екенін бірнеше рет ресми мәлімдеген. Түркістан облысындағы мешіттерде де жұма уағыздарында бұл тақырып айтылып келеді. Дінімізде біреудің мүлкін алдау жолымен алу – харам. Ал интернет арқылы өзгенің сенімін пайдалану, жалған уәде беру, ақшасын иемдену – адамгершілікке де, шариғатқа да қайшы. Алайда бұл уағыздардың көпшілігі интернеттегі алаяқтықтың нақты формаларын қамтымайды. Жамағатқа түсінікті болу үшін дін қызметкерлері заманға сай мысал келтіріп, WhatsApp-тағы фейк сілтемелер мен желідегі жалған «садақа жинау» науқандары туралы ашық айтуы қажет.

Мешіттердегі уағыз бен насихаттың әлеуеті

Түркістандағы ірі мешіттерге аптасына мыңдаған адам келеді. Бұл — үлкен насихат алаңы. Әсіресе, жұма күнгі уағыздарға көпшілік құлақ асады. Дегенмен, интернет алаяқтық тақырыбы уағыздардың тұрақты күн тәртібінде емес. Кей имамдар бұл мәселені «заман ағысы», «қоғамдық мәселе» деп сырттай ғана атап өтеді. Бірақ халыққа рухани тәрбие беруші тұлғалар ретінде олар қылмыстың алдын алуға атсалысуы қажет. Уағызда нақты мысалмен, адами жауапкершілік тұрғысынан түсіндірілген жағдайда, әсіресе егде жастағы адамдар алаяқтардан сақтануға бейім болады.

Жалған діни аккаунттар мен онлайн садақалар мәселесі

Соңғы жылдары әлеуметтік желілерде діни тақырыптағы фейк аккаунттар пайда болды. Олар танымал ұстаздың атын жамылып, онлайн садақа жинайды, діни марафон немесе «сауапты іс» ұйымдастырғандай түр көрсетіп, халықтан қаражат сұрайды. Түркістан облысынан бірнеше азамат дәл осындай фейк парақшаларға ақша аударып, кейін алданып қалған. Бұл – тек алаяқтық емес, дін атын жамылған арсыздық. Имамдар мен дін өкілдері жамағатқа ресми діни парақшалар мен шынайы шоттар туралы ақпарат беруі, сақтыққа шақыруы тиіс. Әр мешіттің жеке әлеуметтік парақшасы, ресми QR коды, ақпараттық буклеттері болса, мұндай алаяқтыққа тосқауыл қою жеңілдер еді.

Діни сауат пен моральдық иммунитетті нығайту

Рухани иммунитет – адамның ар-ұяты мен адалдығына сүйенетін ішкі қорғанысы. Егер адам діннің негізін, адал мен арамның айырмасын білсе, ол қандай да бір алаяқтыққа оңай алданбайды. Түркістан өңірінде жастар арасында діни сауаттылықты арттыру — аса маңызды бағыт. Жастарға тек «намаз оқу» емес, «адал табыс», «арамнан сақтану», «алдамай, алданбау» сынды тақырыптармен рухани түсіндіру жүргізілуі қажет. Бұл бағыттағы моральдық насихат мешітпен ғана шектелмей, білім беру мекемелерімен, отбасы институтымен, БАҚ арқылы да жүруі тиіс. Имандылықты өмірлік ұстаным ретінде қалыптастырмай, интернеттегі арам ниетке қарсы тұру қиын.

Қаржылық адалдық пен шүкіршілікке үндейтін діни насихаттар

Интернет алаяқтардың басты құралдарының бірі — адамның оңай, жылдам пайдаға деген ынтасын қоздыру. «5000 теңге сал да, 50 000 теңге ал» деген сияқты уәделер адамның ашкөздігін қоздырады. Ал шариғатта мұндай ниет нәпсінің азғындығы деп есептеледі. Түркістан имамдары жұртты шүкірлікке, адал еңбектің қадірін білуге шақырып, оңай жолмен келетін табыстың артында не жататынын түсіндіруі керек. «Арам табыс — берекесіз» деген ұғым мешіт насихаты арқылы жастардың ойына сіңсе, олар интернет алаяқтың ұсынысына күмәнмен қарай бастайды. Бұл – рухани тәрбиенің тікелей әсері.

Дін мен технология арасындағы байланыстың әлсіздігі

Кейбір имамдар интернетті толық түсінбейтіндіктен, онлайн кеңістіктегі алаяқтықты терең түсіндіре алмайды. Діни қызметкерлердің IT саласында сауатты болуы — бүгінгі заман талабы. Түркістандағы мешіттерде имамдарға арналған арнайы тренингтер мен семинарлар өткізілуі керек. Онда оларға интернет алаяқтық түрлері, фейк контент, жалған инвестициялық схемалар және онлайн алдау тәсілдері үйретілуі тиіс. Егер діни тұлға технологияны жақсы меңгерсе, ол өз уағызында нақты мысал келтіріп, жамағаттың санасына әсер ете алады. Бұл діни насихаттың заманауилығын арттырады.

Діни бірлестіктердің ресми ақпарат құралдарын дамыту

Түркістан өңіріндегі мешіттердің, медреселер мен діни басқарма өкілдіктерінің ресми сайттары немесе әлеуметтік желідегі белсенділігі төмен. Бұл — фейк аккаунттарға жол ашады. Егер әр мешіт өз жаңалығын, қайырымдылық шарасын, ескертулер мен насихатты онлайн түрде тұрақты жариялап отырса, халық нақты дерекке жүгінер еді. Сондай-ақ, интернет алаяқтыққа қарсы діни көзқарасты білдіретін бейне материалдар, түсіндірме роликтер, сұрақ-жауап жазбалары арқылы ақпарат кеңістігінде рухани иммунитетті нығайтуға болады.