МӘДЕНИ ЖӘНЕ ҚОҒАМДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР: ТҮРКІСТАН ӨҢІРІНДЕГІ ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ, САЛТ-ДӘСТҮР ЖӘНЕ ИНТЕРНЕТ АЛАЯҚТЫҚҚА ҚАРСЫ ТҰРУ МӘДЕНИЕТІ

Бірақ жаһандану дәуірінде бұл құндылықтар интернеттегі арандатушы әсерлерге төтеп бере алмай отыр. Түркістан өңірі ежелден ұлттық тәрбие мен рухани мұраны сақтап келген аймақ болғанымен, соңғы жылдары интернет алаяқтықтың белең алуы мұнда да қауіп төндіріп отыр. Мақалада ұлттық дәстүр мен тәрбие арқылы алаяқтықпен күресудің мәдени мүмкіндіктері мен қазіргі ахуалы сараланады.

Қазақы тәрбиенің өзегі – адалдық және уәдеге беріктік

Ата-бабаларымыздың ұстанымында «өтірікке еліткен – опық жейді» деген түсінік берік орныққан. Адал еңбекпен мал табу, арам жолмен келген дүниеден жирену — қазақы тәрбиенің өзегі. Түркістан өңіріндегі ақсақалдар мен аналар мектебі бұл ұстанымды жастарға үйретіп келеді. Алайда заманауи ортада бұл тәрбиенің пәрмені әлсіреп, интернеттің жылтыр уәдесі жастарды баурап алып отыр. Оңай олжаға ұмтылғандар ұлттық ұят пен ар-ожданды екінші орынға ысырып жатыр. Сондықтан ұлттық тәрбиені интернет кеңістігінде жаңғыртып, адалдықтың мәнін жаңа форматта жеткізу қажет.

Отбасылық тәрбие және оның интернеттегі қауіптерге қарсы рөлі

Түркістан облысында әлі де көпбалалы, бірлікшіл отбасылар көп. Дегенмен, интернетке тәуелділік артқан сайын ата-ана мен бала арасындағы байланыс әлсіреуде. Ата-аналар баласының әлеуметтік желідегі әрекетін бақыламайды, неге қызығатынын білмейді. Бұл – интернет алаяқтары үшін ашық есік. Қазақы үлгідегі отбасы моделі баламен ашық сөйлесуді, әрбір ісін қадағалауды көздейді. Бұл үрдіс жаңаша сипат алуы керек. Әкелер мен аналар балаларымен бірге интернет пайдалану мәдениетін қалыптастырып, қауіп-қатер жайлы алдын ала түсіндіру жұмыстарын жүргізуі тиіс.

Салт-дәстүрдегі аманат, сенім, ұят ұғымдарының құндылығы

Қазақ мәдениетінде «аманатқа қиянат жасамау», «сенімге селкеу түсірмеу» секілді ұғымдар киелі саналатын. Интернет алаяқтық – ең алдымен сенімге жасалған қиянат. Алаяқтар адамды алдап, адал ниетті теріс пайдалануда. Мұндайда ұят, ар-намыс, абырой ұғымдарының маңызы зор. Түркістанның ауыл-аймақтарында бұл ұғымдар әлі де тірі, бірақ оларды цифрлық әлемге бейімдеп жеткізу қиынға соғып отыр. Мәдени орталықтар, кітапханалар, өнер ұйымдары осы рухани түсініктерді бейнеролик, анимация, қойылым арқылы жас ұрпаққа жеткізуді қолға алуы тиіс.

Ауыл ақсақалдары мен аналар кеңесінің әлеуеті

Түркістанда әлі күнге дейін ауыл ақсақалдарының сөзі өтімді. Жастар үшін олар — өнегенің көзі. Сондықтан ауыл қариялары интернеттегі алаяқтық туралы жиі ескертіп, нақты мысалдармен түсіндіру жұмыстарын жүргізе алады. Бұған қоса, аналар кеңесі қыз балаларды артық сенімнен сақ болуға, бөтен адаммен желіде сөйлеспеуге, күмәнді сілтемеге өтпеуге баули алады. Бұл — заманауи қауіпке дәстүрлі жолмен жауап беру тәсілі. Тек бұл жұмыстар ұйымдаспаған сипатта емес, нақты бағдарлама мен қолдауға сүйенуі қажет.

Мәдени іс-шараларда қауіпсіздік тақырыбын насихаттау

Облыста жиі өтетін ұлттық мерекелер, жастар фестивальдері, ауыл күндері мәдениет арқылы тәрбиелеудің тиімді алаңы бола алады. Түркістан қаласында, аудан орталықтарында өтетін іс-шараларда интернет қауіпсіздігіне қатысты театрландырылған көріністер, поэзиялық композициялар, пікірталастар ұйымдастыру — тиімді тәсіл. Жас ұрпақ көркем өнер арқылы көкейге ой түйеді. Әсіресе, шынайы оқиғаларға негізделген көріністер алаяқтықтың зардабын әсерлі жеткізеді. Бұл тәсілмен қауіпті жалаң ескерту емес, терең түсінік арқылы жеткізу мүмкін болады.

Қоғамдық пікірдің қалыптасуындағы ардагерлер мен зиялылардың рөлі

Түркістан өңірінде ардагер ұстаздар, ақын-жазушылар, қоғам белсенділері аз емес. Олардың сөзі жастар үшін бағыт-бағдар бола алады. Осы тұлғалар әлеуметтік желіде өз парақшалары арқылы, баспасөз бетінде немесе кездесулерде интернет алаяқтыққа қарсы қоғамдық пікір қалыптастыра алады. Олар жастарға тек қана ескерту емес, өмірлік сабақ бере алады. Сонымен бірге, ұлт зиялыларының алаяқтарға қарсы нақты ұстанымын білдіру — қоғамда бей-жайлықты азайтады. Бұл – мәдениет арқылы күрестің негізгі құралдарының бірі.

Мәдениет пен ақпараттық технологияның үндестігін қалыптастыру

Ұлттық құндылықтарды тек ескі форматта емес, жаңа медиада да жеткізу қажет. Түркістан өңірінде мәдениет пен цифрлық технологияны үйлестіретін жобалар аз. Мәдениет үйлері, кітапханалар мен өнер мектептері TikTok, Instagram, YouTube секілді платформаларда ұлттық тәрбие мен интернеттегі сақтық тақырыбын байланыстырып, жастармен тікелей диалог құруы тиіс. Қысқа бейнероликтер, ұлттық нақыштағы анимациялар, интерактив сабақтар — интернет алаяқтыққа қарсы иммунитетті арттыратын тиімді жол. Мәдениет – тек өткеннің мұрасы емес, қазіргі заманның қауіптерімен күресудің де құралы бола алады.