ҚҰҚЫҚТЫҚ САУАТТЫЛЫҚ ПЕН ЖАУАПКЕРШІЛІК: ЖАСТАР МЕН ТҰРҒЫНДАРДЫҢ ИНТЕРНЕТТЕГІ ЗАҢДЫҚ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН АЛАЯҚТАРДАН ҚОРҒАНУ АМАЛДАРЫ

Соңғы жылдары интернет кеңістігінің кеңеюі – адамдардың ақпаратқа, қаржылық және әлеуметтік қызметтерге қолжетімділігін арттырды. Алайда, осы мүмкіндіктермен қатар виртуалды ортада құқық бұзушылықтар да арта түсті. Түркістан облысында интернеттегі алаяқтық, жеке деректердің ұрлануы, кибербуллинг, жалған ақпарат тарату сынды мәселелер өзекті күйінде қалып отыр. Бұл әсіресе жастарға қатысты қауіп туғызады. Себебі олар цифрлық технологияларды белсенді қолданғанымен, құқықтық сауаттылығы жеткіліксіз болуы мүмкін. Сондықтан жастар арасында құқықтық мәдениетті арттыру, интернеттегі жеке қауіпсіздік туралы жүйелі түсіндіру жұмыстары жүргізілуі тиіс.

ЖЕКЕ ДЕРЕКТЕРДІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ

Интернеттегі алаяқтықтың ең кең таралған түрі – азаматтардың жеке деректерін заңсыз жинау және пайдалану. Түркістан өңірінде тұрғындар жиі әлеуметтік желілер мен жалған интернет-дүкендер арқылы қаржы құралдарынан айрылып жатады. Жеке куәлік нөмірі, банк картасы туралы мәлімет, бір реттік СМС-кодтар секілді деректердің құпиялылығы – құқықтық және азаматтық жауапкершіліктің нысаны. ҚР «Жеке деректер және оларды қорғау туралы» заңы аясында әрбір азамат өзінің ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге міндетті. Құқық қорғау органдары деректердің заңсыз таратылуын қатаң қадағалап отыр. Алайда алдын алу – әр азаматтың өз жауапкершілігі екенін ұмытпаған жөн.

ЖАСӨСПІРІМДЕР АРАСЫНДАҒЫ КИБЕРҚАУІПТЕР ЖӘНЕ ТӘРБИЕ МӘСЕЛЕСІ

Қазіргі таңда жасөспірімдер интернеттегі қауіпті ойындарға, зорлық-зомбылық элементтері бар контентке немесе анонимді топтардың ықпалына жиі ұшырайды. Түркістан облысындағы мектептер мен колледждерде бұл мәселе өзекті. Білім беру ұйымдарында киберқауіптерге қарсы құқықтық сабақтар өткізу тәжірибесі енді қолға алынып жатыр. Ата-аналар мен мұғалімдердің цифрлық бақылау және түсіндіру рөлі айрықша маңызды. Жасөспірімдерді әлеуметтік желілердегі алаяқтардан, қауіпті трендтерден, манипуляциялық ықпалдан сақтау үшін тек техникалық құралдар ғана емес, құқықтық тәрбие мен психологиялық қолдау қажет.

ЗАҢДЫҚ САУАТТЫЛЫҚ – ЖЕКЕ ҚАУІПСІЗДІКТІҢ НЕГІЗІ

Интернет қолданушылары өз құқықтары мен міндеттерін білуі тиіс. Мысалы, кибершабуылға ұшыраған жағдайда қайда жүгіну керек, қандай дәлелдерді сақтау керек, құқықтық өтінішті қалай рәсімдеу керек деген сұрақтарға нақты жауаптар беретін жүйелі механизм қажет. Түркістан облысында бұл бағытта «Цифрлық құқықтық сауаттылық» атты онлайн курстар мен мобильді қосымшалар қолға алынуда. Сонымен қатар, құқық қорғау органдары азаматтарға арнап интернет қауіпсіздігі жөнінде нұсқаулықтар таратып жүр. Бірақ көп жағдайда тұрғындар өз құқықтарын білмегендіктен, алаяқтардың құрбанына айналып жатады. Сондықтан заңдық білім беру тек мамандарға емес, жалпы халыққа бағытталуы керек.

АЛАЯҚТЫҚ ҚЫЛМЫСТАР ЖӘНЕ ЖАУАПКЕРШІЛІК

Интернет алаяқтығы ҚР Қылмыстық кодексінің 190-бабы бойынша жазаланады. Бұл бап бойынша кінәлі тұлғаларға айыппұлдан бастап, бірнеше жылға бас бостандығынан айыруға дейін жаза тағайындалуы мүмкін. Түркістан облысында интернет-алаяқтық фактілерінің саны жылдан-жылға артып келеді. Мысалы, жалған банк қызметкері ретінде байланысқа шығып, тұрғындардың есепшоттарын босаңдататын оқиғалар жиі кездеседі. Тұрғындар осындай жағдайларда заң органдарына дер кезінде жүгінбей, кінәлілерді өз бетінше іздеуге тырысып, құқықтық процесті қиындатады. Сондықтан заң талаптарына сәйкес әрекет ету, дәлел жинау, өтініш жазу мәдениетін қалыптастыру – басты шарт.

ИНТЕРНЕТТЕГІ ҚҰҚЫҚТЫҚ АҒАРТУ ЖӘНЕ ЖЕРГІЛІКТІ БАСТАМАЛАР

Түркістан облысында интернет алаяқтықпен күресте құқықтық ағартудың маңызы күннен-күнге артып келеді. Облыстық прокуратура, полиция департаменті және Кәсіпкерлер палатасы бірлесе отырып, ауылдық округтер мен аудандарда құқықтық түсіндіру науқандарын жүйелі түрде өткізіп жүр. Мектеп оқушылары мен колледж студенттері арасында «Цифрлық қауіпсіздік», «Сенің құқығың – сенің қорғаның» атты арнайы сабақтар мен құқықтық тренингтер қолға алынған. Бұл бастамалар тек теориямен шектелмей, шынайы өмірдегі мысалдар арқылы жүргізіледі. Сонымен қатар, ауыл әкімдіктері тұрғындармен кездесулер ұйымдастырып, интернет арқылы тауар сату, банк операцияларын жүргізу кезінде қандай қауіптер болуы мүмкін екенін егжей-тегжейлі түсіндіреді. Мұндай кездесулерде құқық қорғау өкілдері тұрғындарға алаяқтардың қолданатын схемаларын нақты мысалдармен баяндап, жәбірленуші болған жағдайда қайда жүгіну керектігі туралы кеңес береді. Жергілікті деңгейде осындай бастамалар көбейген сайын тұрғындардың құқықтық иммунитеті де артып келеді. Бұл — интернеттегі алаяқтыққа тосқауыл қоюдың маңызды қадамы.