ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒЫТ: ТҮРКІСТАНДАҒЫ ҚАРЖЫ ПИРАМИДАЛАРЫНЫҢ ХАЛЫҚ ТАБЫСЫ МЕН ӨҢІР ЭКОНОМИКАСЫНА ТИГІЗЕТІН ӘСЕРІ

Түркістан облысында бұл жүйеге алданып қалған азаматтар саны артып келеді. Жалған табысқа сеніп, жинаған қаражатын салып, кейін барынан айрылған отбасылар көбейген сайын өңірдегі экономикалық тұрақтылыққа нұқсан келеді. Жеке азаматтардың шығындары көбіне тұтас үй шаруашылығының, тіпті шағын бизнестің күйреуіне әкеліп соғады. Сондықтан бұл құбылысты тек әлеуметтік немесе психологиялық мәселе ретінде емес, аймақтың экономикалық қауіпсіздігі тұрғысынан қарау маңызды.

Жеке жинақ пен активтердің жойылуы

Қаржы пирамидасына кірген адам көбіне бар қаржысын салып қана қоймайды, кейде зейнетақы қорындағы немесе алтын бұйым секілді жеке активтерін де сатады. Түркістанда мұндай жағдайлар сирек емес. Адамдар үйде жинаған қаражатын түгел құйып, артынан қарызға батып, негізгі қаржылық тірегінен айырылып жатады. Бұл — жеке тұлғаның қаржылық қауіпсіздігіне тікелей соққы. Қаражат жоғалту тек бір реттік зардап емес, ұзақ мерзімге созылатын экономикалық әлсіздікке алып келеді. Бұл әсіресе аз қамтылған отбасылар үшін орны толмас шығын.

Ішкі сұраныс пен тұтыну қабілетінің төмендеуі

Қаржы пирамидасына алданған адам уақыт өте келе тұтынушы ретінде белсенділігін жоғалтады. Түркістанның ішкі нарығында шағын кәсіпорындар көп жағдайда тұрғындардың күнделікті сұранысына тәуелді. Ал қаржысы жоқ, қарызға батқан азамат тұтынудан қалады. Бұл – базардағы сауда айналымының, қызмет көрсету секторының бәсеңдеуіне себеп болады. Яғни, қаржы пирамидасы — тек бір адамның емес, бүтін нарықтың құлдырауына алып келетін тетік. Бұл әсіресе аймақтық экономиканың тұйық жүйесінде қатты сезіледі.

Шағын және орта бизнеске кері ықпал

Шағын және орта бизнес — экономиканың тірегі. Бірақ кәсіпкерлердің кейбірі де қаржы пирамидасына сеніп, табысын осындай жүйелерге бағыттап жібереді. Түркістанда өзінің бизнес капиталын пирамидаға салып, кейін өндірісін тоқтатуға мәжбүр болған азаматтар бар. Сонымен бірге, қызметкерлердің өздері де пирамидаларға салынып, тұрақсыз табыс салдарынан жұмыстан кетіп, кәсіпорынның жұмыс істеуіне кедергі келтіреді. Бұл — аймақтық кәсіпкерлік үшін үлкен қауіп. Сенімсіздік пен тұрақсыздық бизнес ортаны әлсіретеді.

Қарыз және несие тәуекелінің артуы

Азаматтардың қаржы пирамидасына кіріп, кейін несиесін жаба алмай қалуы — банктер үшін де, микроқаржы ұйымдары үшін де тәуекел. Түркістан облысында банктерден алған несиесін пирамидаға құйғандар саны артқан. Бұл қаржылық ұйымдардың сенімін төмендетіп, несие беру шарттарын қатайтуға итермелейді. Нәтижесінде таза, адал ниетпен несие алғысы келген азаматтарға да кедергі туады. Ал борыш жүктемесінің артуы — ішкі экономикада тұрақсыздықтың белгісі. Бұл жағдай орта және ұзақ мерзімді перспективада аймақтық экономикаға ауыртпалық түсіреді.

Мемлекеттік қолдау мен жәрдемақылардың ысырабы

Түркістан облысында әлеуметтік көмек алатын отбасылар көп. Өкінішке қарай, кейбір азаматтар дәл осы жәрдемақыны немесе мемлекет берген қайтарымсыз көмекті қаржы пирамидасына салып жібереді. Бұл — мемлекеттік ресурстың мақсатсыз жұмсалуы. Қоғамдық бақылаудың әлсіздігі мен қаржылық сауаттың төмендігі бұл үрдісті күшейтеді. Ал әлеуметтік мақсатпен бөлінген қаржы күмәнді құрылымдарға кетсе, оның қоғамға тигізер оң ықпалы жойылады. Бұл — бюджеттік жоспарлауға, әлеуметтік саясатқа да салмақ түсіретін қауіп.

Экономикалық әділеттілікке нұқсан келтіру

Қаржы пирамидасына сенген және алғашқы кезеңде табыс тапқан адамдар көбіне “жолым болды” деп ойлайды. Бірақ олар тапқан қаражат кейіннен жүйеге жаңадан кірген адамдардың есебінен келеді. Бұл — экономикалық әділеттіліктің бұзылуы. Түркістанда да кей адамдар басқа азаматтардың шығыны арқылы табыс тапқанын мойындамайды. Алаяқтық сипаттағы табыс қоғамда табысқа жетудің қате үлгісін қалыптастырады. Бұл жас ұрпаққа кері әсер етіп, еңбекпен емес, айламен табыс табуды дұрыс көру тенденциясын тудырады.

Инвестициялық орта мен сенімнің әлсіреуі

Қаржы пирамидасынан жапа шеккен тұрғындардың сенімі әлсірейді. Олар болашақта тіпті заңды инвестициялық жобалардан да бас тартуы мүмкін. Түркістанда нақты өндіріс немесе ауыл шаруашылығы саласында ұсынған жобаларға қаржылық қолдау табу қиындап барады. Себебі, халық санасында “бәрі бірдей алдайды” деген сенім қалыптасып үлгерген. Бұл – заңды, ашық бизнес бастамаларына да кері әсер етеді. Сенім болмаса, инвестиция да, инновация да дамымайды. Бұл тұрғыдан қаржы пирамидалары — экономиканың келешегіне төнген қауіп.

Бюджетке түсетін салық көлемінің азаюы

Қаржы пирамидалары — көлеңкелі экономикаға жататын құрылымдар. Олар мемлекетке салық төлемейді, есеп бермейді. Түркістанда мұндай жүйелердің белсенділігі артқан сайын, бюджетке түсетін салық көлемі де қысқарады. Ал салық — мемлекеттік қызметтердің, инфрақұрылымның, денсаулық сақтау мен білім беру саласының негізгі қаржыландыру көзі. Пирамидалар халықтың қаржысын заңсыз құрылымдарға бағыттап, мемлекеттің заңды экономикалық жүйесінен тыс қалуға мәжбүр етеді. Бұл — ұлттық қауіпсіздік тұрғысынан да ескерілетін маңызды мәселе.