Без рубрики

ЛУДОМАНИЯ МЕН ҰЛТТЫҚ САЛТ-ДӘСТҮР ҚАҚТЫҒЫСЫ

Дәстүрлі жарыстардың тарихи маңызы және олардың қоғамдағы тәрбиелік рөлі

Қазақ халқының тұрмысында той-думан, ас беру, мерекелік шаралар көбіне ұлттық ойындармен қатар өткізілген. Бәйге, көкпар, аударыспақ, жамбы ату секілді жарыстардың түпкі мәні тек көңіл көтеру емес, ұрпаққа батырлық пен ептілікті дәріптеу, атбегілік пен ерлік дәстүрін жалғастыру болатын. Бұл ойындарда бәс тігу элементтері болғанымен, ол негізінен намысқа, ру немесе ауылдың абыройына қатысты еді. Яғни жеңіс жеке пайда емес, ұжымдық мақтаныш ретінде қарастырылатын. Алайда қазіргі қоғамда бұл дәстүрлердің мәні өзгеріп, кейбір жағдайларда олар құмар ойынға ұқсап кетіп барады. Әсіресе үлкен тойларда ат бәйгесіне қомақты қаржы тігетіндер көбейген. Осыдан келіп ұлттық ойын мен құмарлықтың арасы ажырамастай болып көрінеді.

Тойдағы жасырын бәс тігу дәстүрі және оның лудоманияға ұласуы

Қазіргі тойларда асаба мен қонақтар арасында түрлі жарыстарға ақша тігу жиілеп кеткен. Әрине, бастапқыда ол әзіл-қалжың немесе қызық үшін жасалатын. Бірақ біртіндеп бұл құбылыс үлкен сомаларды қамтып, құмарлықтың жасырын түріне айнала бастады. Әсіресе Түркістан өңірінде көкпар немесе бәйге ұйымдастырылған ас-тойларда әр ауылдың жігіттері бір-бірімен бәске ақша қояды. Олардың көбі бәс тігуді әдетке айналдырып, кейін букмекерлік кеңселерге де бара бастайды. Сөйтіп ұлттық дәстүрдің аясында басталған бәс тігудің соңы лудоманияға ұласып кетуі ғажап емес. Мұндай жасырын тәжірибелер ауылдық жерде жастардың құмар ойынға тәуелді болуына жағдай туғызады.

Көкпар мен бәйгедегі қаржылық мүдде және дәстүрден алшақтау

Көкпар мен бәйге – қазақтың мәрттік пен батырлықты сынайтын ең көне ойындарының бірі. Алайда бүгінде бұл жарыстардың кейбірінде қаржылық мүдде бірінші орынға шығып кеткен. Жеңген ауылға немесе жеке шабандозға берілетін жүлде қомақты ақшаға айналды. Мұндай жағдайда жарысқа қатысушылар тек намыс үшін емес, көбіне ақша үшін ойнайды. Тіпті кейбір жағдайларда ұйымдастырушылар алдын ала кімнің жеңетінін келісіп қоюы мүмкін деген күдік те бар. Осылайша ұлттық ойындар әділ бәсекеден алыстап, нағыз құмарлық сипатына көшуде. Бұл – салт-дәстүрдің мәнін жоғалтып, жастардың сана-сезімін теріс арнаға бұратын қауіпті құбылыс.

Ұлттық мерекелердегі құмарлық элементтерінің психологиялық әсері

Тойдағы жарыстарда немесе бәйгеде ақша тігудің психологиялық әсері өте күшті. Адам жеңсе – эйфорияға бөленіп, ұтылса – күйзеліске түседі. Бұл жағдай лудоманияның негізгі механизмімен сәйкес келеді. Жастар арасында мұндай тәжірибе қалыптасса, олар кейіннен казино немесе онлайн құмар ойындарға бейімделіп кетуі мүмкін. Өйткені психологиялық тұрғыдан олар бәс тігуді «қалыпты құбылыс» деп қабылдап қояды. Ұлттық дәстүр аясында басталған бұл құмарлық элементтері сол жастардың болашағына қауіп төндіреді.

Түркістан өңіріндегі мысалдар және әлеуметтік салдар

Түркістан облысының кейбір ауылдарында өткен ас пен тойларда көкпарға жүздеген мың теңге тігілген жағдайлар тіркелген. Бұл қаржы ауылдың әл-ауқатын көтеруге жұмсалса, әлдеқайда пайдалы болар еді. Керісінше, мұндай бәс тігулер ауыл арасында жанжалға, кикілжіңге әкеліп жатады. Жеңілген жақ ашуға булығып, тіпті кейде төбелеске де ұласады. Мұндай оқиғалар дәстүрді дәріптеу емес, оны бұрмалау екенін көрсетеді. Әлеуметтік тұрғыдан алғанда, мұндай жағдайлар халықтың бірлігін әлсіретіп, жастарды теріс жолға жетелейді.

Сарапшылар пікірі: дәстүрді сақтау мен құмарлықтан арылу жолдары

Психологтар мен мәдениеттанушылардың пікірінше, ұлттық ойындарды сақтап қалудың бірден-бір жолы – оларды коммерцияландырудан арылтып, тәрбиелік мәнін күшейту. Бәс тігуді жою, жүлдені ақшалай емес, құндылық ретінде беру маңызды. Мысалы, бұрын бәйгенің жүлдесі тек ат, кілем немесе тұрмыстық зат болған. Бұл – байлыққа емес, дәстүрге қызмет ететін шешім еді. Сарапшылар сондай-ақ ауыл-аймақта жастарға ұлттық ойындардың мәнін түсіндіретін мәдени іс-шараларды көбейту керек дейді. Сонда ғана дәстүр мен лудоманияның арасындағы қақтығысты болдырмауға болады.

Ұлттық құндылықтарды қайта жаңғырту – лудоманияның алдын алу

Қазақтың дәстүрлі ойындарын құмарлыққа айналдырмай, шынайы рухани мазмұнмен қайта жаңғырту – бүгінгі қоғамның басты міндеттерінің бірі. Ол үшін ұлттық мерекелерде жарыстарды өткізу кезінде намыс пен абыройды алдыңғы орынға қою қажет. Жастарға «ақша үшін емес, рух үшін» деген қағиданы түсіндіру керек. Егер ұлттық дәстүр өзінің түпкі тәрбиелік рөлінде сақталса, ол құмар ойындарға қарсы тұратын қуатты құралға айналады. Керісінше, дәстүрдің өзі құмарлыққа айналса, қоғамда лудоманияны түп-тамырымен жою мүмкін болмайды.

Ұлттық мұраның құмарлыққа ұласуының болашақ ұрпаққа әсері

Бұл бөлімде ұлттық ойындар мен дәстүрлердің құмарлық сипат алып кетуі жасөспірімдерге қалай ықпал ететіні, олардың санасында «дәстүр = бәс тігу» деген қате түсініктің қалыптасуы, нәтижесінде болашақ ұрпақтың мәдени құндылықтарды дұрыс бағаламауы туралы кеңінен жазуға болады.

Related Articles

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *

Back to top button
Close