МИГЕЛЬ ДЕ СЕРВАНТЕС: АЙЛАКЕР ИДАЛЬГО ЛАМАНЧАЛЫҚ ДОН КИХОТ

Осы хикаяның бірінші бөлімінде біз ер жүрек бискайлықпен және айбынды Дон Кихотпен олар жалаң семсермен төніп келіп бір-бірін енді-енді бар күшпен шапқалы тұрған шақта, егер де ақыры осылай күйрете соққы берудің сәті түскен жағдайда құдды анарды қақ бөлгендей бірін-бірі жоғарыдан төмен қарай тіліп түсіретініне еш күмән қалмаған тұста қоштасқан болатынбыз; ал, енді қоштасқан себебіміз автор ең қызықты деген жеріне келгенде кілт тоқтап, одан әрі не болғанын қайдан білу керегін де көрсетпестен, ұнамды хикаясының соңын шорт үзіп тастаған болатын.

Бұл жағдаят мені қатты қынжылтты, осынау азын-аулақ беттерден тапқан сүйінішімнің орнын, мына тартымды туындыға, өз пайым-түсінігімше, жетпей тұрған қыруар бет қашан қолыма тигенше қандай мехнатты жолдан өтуге тиіспін деген ойдан туған күйініш алмастырды. Оған қоса, осыншалықты айтулы рыцарьдың теңдессіз ерліктерін суреттеп жазатын бір оқымысты оғланның шыға қоймағаны — маған тіптен адам сенгісіз әрі шектен тыс оғаш нәрсе іспетті көрінді, өйткені шытырман оқиғаларды іздеумен мәңгілікке даңқы кеткен кезбе рыцарьлардың бәрі де шежірешіге кенде болмаған еді — әрқайсысының бір-бірден, кейде тіпті екі-екіден оқымыстысы болған-ды, олар рыцарьлардың дағдылы қарекеттерін сипаттаумен ғана шектеліп қалмай, бізге олардың ой-армандарын, соның ішінде тіпті түкке татымайтындарын да, олардың барлық парықсыз қылықтарын, соның ішінде өздері жұрт назарынан мұқият қымтап жүргендерін де, мәлім қылды: осы тұрғыдан алып қарағанда, ізгі ниетті рыцарымыздың тағдыр өзін Платир мен сол рәуіштестерде жетіп артылатын игіліктен қағажу қалдырардай сәтсіздікке ұшырауы мүлдем мүмкін емес-ті.

Сонымен, өз басым аса қызықты бұл хикая қиюы қашып, аяқталмай қала берер деген ойдан аулақ болғам-ды — дүниедегінің бәрін жойып, жалмап қоятын зұлым уақыт оны да жұтып немесе жасырып тастағанына сенімді едім. Оған қоса, егер Дон Кихоттың қоймасынан Энарестік нимфалар мен бақташылар және Қызғаныштан сауықтыру секілді осы таяуда ғана жарық көрген кітаптар табылған болса, онда оның бастан кешкен хикаясы да тым көне болмауы керек қой, тіпті қағаз бетіне түспеген күннің өзінде де, бәрібір бұл жәйт оның селоластары мен күллі Ламанча өңіріне мәлім болуға тиіс қой деп ойладым. Осынау болжам мені қатты толғандырып, айтулы испанымыз Ламанчалық Дон Кихоттың, ламанчалық рыцарьлықтың шырағы және шарайнасы, мына бүгінгі заманда, мына өзіміз ғұмыр кешіп жатқан қырсығы арылмаған кезеңде жәбір көргендерге араша түсуге, жесірлерге жәрдемдесуге, қыз-қырқынға, әсіресе күйеуге шықпағандығының күйігінен қолына қамшы алып, жорғаға мініп тау мен тасты аралап серуендеп жүретіндерге, — бағзы заманда, шынымен-ақ әлгіндей кәрі қыздар болған: олар сексенге келгенше ғұмыр жасап, егер әлденендей рақымсыз біреу, әлдебір жол торыған қарақшы немесе дүлей дәу абыройын төгіп жүрмесе, бірде бір түнін оңаша отауда өткізбей-ақ, шешелеріне ұқсап пәк күйінде табытқа түсетін, — міне, осындай бейбақтарға қамқорлық жасауға міндетті кезбе жауынгердің бар ауыртпалығы мен парызын тұңғыш болып өз мойнына артқан рыцарьдың өмірі мен бастан кешкен ғажайып оқиғалары жайында нақты да нанымды деректер табу жөніндегі құлшынысымды арттыра түсті. Тоқ етерін айтқанда, осы және басқа да істері үшін Дон Кихотымызды әр кезде және жеріне жеткізе мақтап-мадақтау қажет деп білемін, онымен бірге осынау тартымды хикаяның аяғын табу жолында еткен еңбек, төккен терім үшін мені де мақтап қойған артық болмас еді; дегенмен, әуелі жаратқан иеміз, сосын кездейсоқтық пен жазмыш септігін тигізбесе, ықтиятты оқырманға осынау хикая тарту етер екі сағатқа жуық мөлшердегі көңіл көтеру мен рақатқа бату бақытынан адамзат баласы мәңгілікке айрылып та қалуы ықтимал екенін өзім бек жақсы біліп отырмын. Ал, оның аяқ жағы мынадай жағдайлар үстінде табылып еді.

Бір күні Толедодағы Алькана көшесімен келе жатып бір балақайдың жібек сататын саудагерге дәптерлер мен ескі қағаздарды өткізіп жатқанына көңіл аудардым, өзім оқуға құмар адам болғандығымнан, қолыма не түссе соны оқи беретін, тіпті көшеден тауып алған бір жапырақ қағазды да оқитын дағдым болғандықтан, осынау қанға сіңген әдетіммен баланың сатып тұрған дәптерінің бірін қолыма алып, әріп таңбаларына қарап мұның араб әріптері екенін түсіндім. Түсінуін түсінгеніммен, оқи алмадым, сондықтан мұны маған оқып бере алатын әлде бір мориск¹⁸ өтіп бара жатқан жоқ па екен деп жан-жағыма қарана бастадым — айта кеткен артық болмас, Толедода мұндай аудармашылар адым аттаған сайын дерлік ұшырасады, сондықтан егер маған тіпті бұдан да гөрі бағалырақ және көнерек тілдің аудармашысы қажет бола қалса, оны іздеп табу да қиындыққа соқпас еді. Ақыр соңында тағдыр мені бір морискіге тап қылды да, оған тілегімді түсіндіріп айтқан бойда ол дәптерді қолына алып, ортасынан ашып жіберіп оқи бастады, сөйтіп бірнеше жолды оқыған бойда қарқылдап күле бастады. Мен одан неге мәз боп жатқанын сұрағанымда ол маған дәптердің жиегіндегі ескертпелер күлкісін келтіргенін айтты. Мен одан аударып беруін сұрадым.

— Мына арада, жиектерде, былай деп жазылыпты, — деді ол күлкісін тия алмаған күйі: — Осы хикаяда есімі өте жиі аталатын Дульсинея Тобосская, жұрттың айтуынша, шошқа етін тұздаудың асқан шебері болыпты және осы тақырыпта әңгіме туа қалғанда бүкіл Ламанчада алдына жан салмаған көрінеді.

Дульсинея Тобосская есімін естігенде не дерімді білмей аңырып қалдым, өйткені сол сәтте-ақ басыма: “Бұл дәптерлерге Дон Кихоттың хикаясы түсірілген ғой!” деген ой сап ете қалған-ды. Осы болжам дегбірімді кетіріп, морискіден дереу тақырыбын оқып беруін сұрадым, анау парақ бетінен автор қағазға қалай түсірсе сол күйінде араб тілінен кастиль тіліне қолма-қол аударып: Араб тарихшысы Сид Ахмед Бенинхали жазған Ламанчалық Дон Кихоттың ғұмырбаяны деп оқып берді. Осы арада мен шамам келгенінше барынша сақтық жасауға тырыстым, сөйтіп ақыры хикаяның аты құлағыма шалынған сәтте-ақ бойымды билеп алған қуаныш сезімін іште тұншықтыруымның сәті түсті. Жібек сатушыға жетіп барып, барлық дәптер мен қағазды қолынан жұлып алдым да, баладан бәрін жарты реалға сатып алдым; егер балақай аңғарымпаздау болғанда және егер осыны қолға түсіруді қалай арман етіп жүргенімді білгенде, онда ол менен, бәлкім, алты реал, тіпті одан да көп алған болар еді. Одан соң мориск екеуіміз шіркеудің ауласына кірдік, сол жерде мен оған не сұраса соны беретінімді айтып, осы дәптерлердегі Дон Кихотқа қатыстының бәрін ештеңе қалдырмай және өз жанынан ештеңе қоспай кастиль тіліне аударып беруін сұрадым. Екі арроба жүзім мен екі фанега бидайды қанағат тұтқан мориск әрі жатық етіп, әрі бұрмаламай және барынша қысқа мерзімде аударып беруге уәде етті. Жұмыстың тезірек жүруін және осынау аса бағалы олжадан қол үзіп қалмауды көздеп морискіні үйге әкеп жатқыздым, сөйтіп ол бұл хикаяның бәрін бір жарым айға жетпейтін мерзім ішінде тап осы жерде баяндалып отырғандай қалыпта аударып берді.

Бірінші дәптерден Дон Кихоттың бискайлықпен айқасының барынша нанымды бейнеленген суретін кезіктірдім. Хикаяда баян етілген жайдан ауытқу болмай, екеуі де өліспей-беріспейтін кейіпте бейнеленіпті, екеуі де семсерін жоғары көтеріп алған, бірі қалқанмен, екіншісі — көпшікпен көлегейленген, ал бискайлықтың қашыры болса тіптен тірі секілді: арбалет оғы жететіндей қашықтықтан-ақ оның жеке меншік емес, жалға алған қашыр екені аңғарылып тұр. Бискайлық бейнесінің астына: Дон Санчо де Аспейтья — шамасы, оны осылай атаған болу керек, ал Росинанттың астына — Дон Кихот деп жазылыпты. Росинанттың суреті тамаша салынған: тұрқы ұзын, сұрықсыз, болдырған, арық, қабырғасы ырсиған, бүйірі солыңқы сиқы орынды да сәтті табылған лақап атын әбден-ақ ақтап тұр. Әрменіректе Санчо Панса есегін сулығынан ұстап тұр, оның астына: Санчо Санкас деп жазылыпты; суретке қарағанда, Санчоның қарыны қабақтай, бойы аласа, аяғы ұзын көрінеді — оның Панса және Санкас аталып кеткені де осыдан болса керек: бұл екі лақап есім хикаямыздың беттерінен жиі-жиі жолығып отырады. Тағы да бірқатар ұсақ-түйек ерекшелікті атап өткен артық болмас еді, бірақ олардың айта қаларлықтай мәні жоқ және хикаяны дәл осы қалпынан да гөрі шыншыл ете түсуге септігін тигізе алмайды, ал енді қандай хикая да тек шыншыл болған кезде ғана ұнамды болатыны белгілі ғой.

Басқа емес, тап осы хикаяның шыншылдығына күмән келтіретін жалғыз ғана нәрсе бар, ол — авторының араб екендігі; ал енді суайттық бұл тайпаның өзгеден ерек қасиеті екені мәлім; жалпы алғанда, арабтар — біздің ата жауымыз, сондықтан автордың өсіріңкіреп айтудан гөрі кемітіңкіреп айтуға бейімдік білдіретінін болжау қиын емес. Және, меніңше, тап солай болған да секілді, өйткені осынау өте бір ізгі ниетті рыцарьды мақтауға әбден болатын және мақтауға міндетті де жерде оның ұнамды істері жайында әдейі үндемей қалатын тәрізді; бұл оның арам ойлылығын аңғартады, егер ол мұны қасақана істеген болса, онда тіптен жаман: өйткені, дұрысында, тарихшылар анығы мен шындығын айтатын және бас пайда да, қорқыныш та, қастық та, достық та ақиқат жолынан тайдыра алмайтын барынша әділ болуға тиіс әрі міндетті де ғой; ал, ақиқат дегеніміз — уақыт бәсекелесі, қарекет қазынасы, өткеннің куәгері, бүгінгінің өнегесі, болашаққа арналған ескертпе боп табылатын тарихтың туған қызы емес пе. Бұл хикаядан қызғылықты кітап атаулыдан талап етуге болатынның бәрін де табатыныңызға сенемін; ал кемшіліктеріне келсек, егер ондай нәрсе байқалып жатса, оған кінәлі, меніңше, әсте де хикаядағы әңгіме аясы емес, оның ит мінез авторы ғана болмақ. Сөйтіп, енді аудармаға сенер болсақ, оның екінші бөлімі былайша басталмақ.

Қайтпас-қайсар, қатты ашулы сайыскерлеріміз қылпылдаған семсерін сілтемекке оқталған сәттерінде олардың қатулы жүздеріне қарап-ақ көктен де, жерден де және тозақтан да айыл жимайтынын аңғаруға болатындай еді. Алғашқы боп қызуқанды бискайлық соққы жасады, оның бар күшпен және соншалықты ашу-ызамен ұрғаны сонша, қолындағы семсері тайқып кетпегенде осы бір ғана соққының өзі-ақ мына қатыгез айқастың да, ана рыцарымыздың барлық шытырман оқиғасының да ақыры осы болған болар еді; бірақ Дон Кихотты бұдан гөрі маңыздырақ істерге сақтап жүрген мейірбан тағдыр дұшпан қолындағы семсерді тайқытып, соққысы сол жақ иығына ғана тиетіндей, онда да елеулі зардап шектірмей, тек сауыты сол жақ бүйірінен сөгіліп, жол-жөнекей құлағы мен дулығасы ғана шекіліп кететіндей етіп бұрып жіберді. Сол бойда сауыты зәрені ала гүрс етіп жерге құлап түсті де, рыцарымыздың сықпыты адам аярлық боп қалды.

Құдай сақтасын, өзінің қандай кепке тап болғанын көрген ламанчалығымыздың қалай құтырынып кеткенін суреттеуге лайықты сөз табар адам бар ма екен бұл дүниеде! Қой, одан да әңгімемізді әрмен жалғағанымыз жөн шығар. Сөйтіп, Дон Кихот қайтадан үзеңгіге шіренді де, семсерін қос қолымен бұрынғыдан да бетер қатты қыса ұстап бискайлықты көпшігімен қоса басынан құлаштап тұрып бір перді, оңдырмай қатты ұрғаны сонша, әлгіндей әжептәуір қорғауышы болғанына қарамастан бискайлық құдды бір төбесінен тау құлағандай сезінді, танауынан, аузынан, құлағынан қан шүмектеп ағып, теңселіп кетті, егер қашырын мойнынан құшақтай алмағанында, сөз жоқ, жерге жалп ете түсері анық-ты, бірақ келесі сәтте үзеңгіден аяғы шығып кетті де, құшағы жазылып сала берді, сол сәт сұрапыл соққыдан шошынған қашыры да төрт аяқтай тебініп алға қарай атқақтай жөнеліп, ұзамай иесін жерге атып ұрды.

Дон Кихот бұл жайларға былқ етпей безере қарап тұрды; бискайлық жерге құлаған сәтте атынан секіріп түсті де, жауының жанына жетіп барып, семсерінің ұшын көзіне кезеп тұрып берілуге әмір етті, өйтпеген күнде басын шауып тастайтынын ескертті. Зәресі зәр түбіне кеткен бискайлықтың бір ауыз тіл қатуға әдді келмеді; егер осы уақытқа шейін күймеде не істерді білмей абдырап, қақтығыстың артын бағып отырған әйелдер рыцарымыздың қасына жүгіріп келіп, өздеріне қайырым көрсетіп, мейірім жасауын — малайларына аяушылық білдіруін қоярда қоймай жалынып сұрай бастамаса, бискайлықтың шынымен бір пәлеге ұшырайтыны кәміл еді (өйткені, ыза буған рыцарьдың ештеңеден тайынатын түрі жоқ-ты). Дон Кихот болса, олардың өтінішіне тәкаппар кейіпте маңғаздана жауап қатты:

— Сүйкімді сеньоралар! Әрине, өтініштеріңізді қуана-қуана орындаймын ғой, бірақ бір шартым мен ескертпем бар: мына рыцарь маған Тобосо аталатын қалаға, асқан сұлу донья Дульсинеяға баруға, оған өзін менің жібергенімді айтуға уағда берсін, ал бұған не істейді, оны ханымның патша көңілі біледі.

Зәре-құты қалмаған әйелдер мынаның өздерінен не талап етіп тұрғанын да түсінбей, тіпті Дульсинея дейтіннің де кім екенін сұрап білместен, малайдың бұйрықты бұлжытпай орындайтынына уәде берді.

— Ендеше, бопты, сөздеріңізге сендім. Жазаға әбден лайықты болса да, бұған енді ешқандай жәбір көрсетпеймін, — деді Дон Кихот.

Х тарау

Дон Кихот пен атқосшысы Санчо Пансаның арасында болған аса қызықты әңгіме жайында

Монахтардың малайлары жақсы сый-құрмет көрсете қоймаған Санчо Панса бұл кезде әреңдеп бойын тіктеген, сөйтіп жекпе-жекті зейін сала бақылап тұрып құдайға ойша жалбарынумен болған: ол құдайдан Дон Кихотты жеңіске жеткізуін және аралды жаулап алуға жәрдемдесуін сұраған-ды, рыцарьдың уағдасы бойынша аралдың губернаторы болып атқосшысы тағайындалуға тиіс-ті. Қақтығыс аяқталып, Дон Кихот Росинантқа қарай бет алған бойда Санчо үзеңгісін аяғына тоспаққа ұмтылды, сөйтіп рыцарымыз атқа қонғалы жатқанда дереу оның алдына тізерлей кетіп, қолынан шап беріп ұстап, сүйіп алды да:

— Қайырымды мырзам, сеньор Дон Кихот, осынау қатыгез айқаста жеңіп алған аралыңызға мені губернатор етіп қойыңызшы. Ол арал қаншалықты үлкен болсын мейлі, бәрібір мен онда жер жүзіндегі қай губернатордан да кем губернаторлық етпеймін, — деді.

Дон Кихот оған былай деп жауап қатты:

— Есіңде сақта, Санчо бауырым, бұл арал үшін айқас емес, бұл да, осы секілді басқалары да, жол бойындағы шытырман оқиғаларға жатады, мұнда сені күтетін қашанғы сыбаға — бас сүйегіңді опырып жібереді немесе құлағыңды кесіп алады, саған тиетін басқа үлес жоқ. Кішкене шыдай тұр,

сені аралдың губернаторы етіп тағайындап қана қоймай, одан да жоғарырақ көтеруіме мүмкіндік беретін талай шытырман оқиға жолығады әлі бізге.

Санчо Дон Кихотқа қайта-қайта алғыс жаудырды, сосын тағы бір мәрте қолынан және сауытының етегінен сүйген соң оны Росинантқа отырғызып жіберді де, өзі есегіне қарғып мініп мырзасының соңынан тепеңдеп тартып берді; ал анау болса, саяхатшы әйелдерге бір ауыз тіл қатпастан, тіпті олармен қоштаспастан борт-борт желдіртіп жақын жердегі тоғайға барып кірді. Санчо есегін барын сала көсілткенімен, Росинанттың тұяғына тұтқиылдан жел біткендей атқосшыға жеткізер болмады, ақыр соңында анау мырзасына өзін тоса тұруын сұрап айқайлауға мәжбүр болды. Дон Кихот сілесі құрыған атқосшысының тілегін орындап тізгін тартты, анау оны қуып жеткен бойда:

— Сізге мына нәрсені айтқым келеді, сеньор: бір шіркеуге барып бой тасалай тұрғанымыз жаман болмас еді. Өйткені, жаңа өзіңіз айқасқан адамды өте бір қасіретті жағдайда қалдырып кеттік емес пе, сондықтан жаман айтпай жақсы жоқ, Қасиетті ағайындық сап ете қалып бізді ұстап алуы мүмкін ғой. Одан қашан еркіндік алғанша, ақ-адал сөзім, көзімізге көк шыбын үймелері кәміл, — деді.

— Тоқтай тұр, — деді Дон Кихот. — Қан төккені үшін кезбе рыцарьды, ол қанды қанша мәрте төксін мейлі, сотқа тартқанын қайдан көрдің әлде бір жерден оқыдың ба?

— Қан төгіс жайында ештеңе де естіген емен және өмірімде ешкімнің қанын төгіп байқап көргем жоқ, — деп жауап қатты Санчо. — Білетінім біреу ғана, күре жолдың үстінде шатақ шығарғандарды Қасиетті ағайындық арқасынан қаға қоймайды, қалғанында шаруам жоқ.

— Қапа болма, достым, — деді Дон Кихот, — сені Ағайындық түгілі халдейлердің де қармағынан құтқара алам. Бірақ, сен маған ақ-адал шыныңды айтшы: өзімізге мәлім елдердің бірі болмаса бірінен менен асқан жау жүрек рыцарьды кездестірдің бе өзің? Әлденендей бір рыцарьдың менен де гөрі батылырақ шабуылға шыққанын, өжеттікпен қорғанғанын, асқан шеберлікпен соққы бергенін, дұшпанын лезде төңкеріп тастағанын кітаптардан оқығаның болды ма?

— Несін жасырам оның, өмірімде бір де бір кітап оқыған емеспін, өйткені оқи да, жаза да білмеймін, — деп мойындады Санчо. — Құдайдан тілерім, тек сол жау жүректігіңіз үшін бір жайсыздау мекенжайда орын теуіп қалмасаңыз етті. Ал, енді менің де айтқанымды бір тыңдаңыз, тақсыр, сізге міндетті түрде емделу керек, — құлағыңыздан аққан қан тиылмай тұр, қоржынымда корпия мен аздаған ақ май бар.

— Егер Фьерабрас бальзамы салынған құтыны жолға ала шығуды ұмытып кетпегенімде соның бәрінің еш қажеті болмас еді: әлгі бальзамның бір тамшысы бізге уақытты да, дәрі-дәрмекті де үнемдер еді, — деді Дон Кихот.

— Ол неғылған құты және ол неғылған бальзам? — деп сұрады Санчо Панса.

— Бұл бальзамның рецептін жатқа білем, — деп жауап қатты Дон Кихот. — Ол жаныңда болса өлімнен де қорықпауға болады, қандай жарақат та қауіпті емес. Мен соны дайындап, саған беріп қояйын, ал сен қызу шайқас үстінде мені белімнен қақ бөліп шауып түсіргенін көрсең, — ал мұндай жағдайлар кезбе рыцарьлар басында жиі болып тұрады, — көп ойланып жатпастан, денемнің жерге құлап түскен бөлігін абайлап көтеріп ал да, қан ұйып қалмастан бұрын тездетіп ердің үстінде қалған бөлігіне барынша сақтықпен апарып қондыр — бұл арада бәрін орын-орнына құйып қойғандай етіп жымдастыру үшін едәуір еңбектенуге тура келеді. Сосын маған аталмыш бальзамнан бар болғаны екі жұтым ғана ішкіздір — сонда көз алдыңда құр аттай боп шыға келем.

— Олай болса, — деді Санчо Панса, — аралды басқарудан үзілді-кесілді түрде бас тартам және ыждағатты да адал қызметімнің өтемі үшін өтініп сұрайтыным біреу ғана: маған тек осынау ғажайып сұйықтықтың рецептін беріңізші, тақсыр. Оның бір унциясына қай жерде болсын екі реалдан кем төлемейтініне кепілмін, ал бұл ақшаға қалған өмірімді қайғы-мұңсыз өткізе аларым анық. Әрине, әуелі оны әзірлеу қаншалықты қымбатқа түсетінінін біліп алған жөн-ақ.

— Үш ассумбрасының бағасы үш реалға жетер-жетпес, — деді Дон Кихот.

— Не десем екен сізге, тақсыр! — деп дауыстап жіберді Санчо. — О не болғаныңыз сіздің, неге оны өзіңіз дайындамайсыз және мені неге үйретпейсіз?

— Асықпа, достым, — деді Дон Кихот, — талай құпияның сырын ашам әлі саған, басыңа талай жақсылықты үйіп-төгем әлі сенің. Ал, қазір, қане, емделейік — құлағым ауырып шыдатпай барады.

Санчо қоржыннан корпия мен майды шығарды. Бірақ сол арада быт-шыт болған дулығасына көзі түсіп кеткен Дон Кихот алай-түлей сезім кешіп, естен танып қала жаздады; сосын қолын семсерінің тұтқасына қойып, көкке көз тігіп отырып:

— Аспан мен жерді жаратушының атымен және құдды бір қарсы алдымда

жатқандай сезініп төрт қасиетті Інжілдің атымен ант етем, ендігі жерде ұлы маркиз Мантуанский жиені Балдуиннің өлімі үшін кек алуға серт бергеннен кейін қандай тұрмыс кешсе мен де тап сондай тұрмыс кешем, яғни, анығырақ айтқанда: өзіме осынша жәбір көрсеткен адамнан кек қайтарғанға дейін ас-су ішкен кезде дастарқан жайғызбаймын, әйеліммен ойнап-күлмеймін, басқа да бірдеңелерді істемеймін — не екені анық есімде жоқ, бірақ соның бәрі осы антыма кіреді, — деді.

Санчо болса, бұған жауап ретінде:

— Ақылға салып көріңізші, сеньор Дон Кихот, егер ана рыцарь бұйрығыңызды орындап сеньора Дульсинея Тобосскаяның аяғына барып жығылса, бұл оның өз парызын орындағаны болып шықпай ма және жаңадан бір қылмыс жасамаса оны қайтадан жазаға тарту обал болмай ма? — деді.

— Мына тұжырымың мен ескертпең көңілге қонымды-ақ екен, — деді Дон Кихот, — сондықтан дұшпанымнан тағы бір мәрте кек алу жөніндегі антымды қайтып алам. Оның есесіне мен рыцарьлардың бірінен тап осындай тәуір дулығаны тартып алғанға дейін әлгінде айтылған ахуалда тұрмыс кешем деп жаңадан ант етем және сол сөзімде тұрам. Айтқаным айтқан жерде қалады деп ойлаушы болма, Санчо, менің үлгі етерім бар — Сакрипантты айтса сенгісіз әуреге салған Мамбриннің дулығасы да тап осындай кепке тап болғаны белгілі ғой.

— Әй, мархаббатты мырзам-ай, ант атаулыны түгел суға соқсаңыз етті! — деп дауыстап жіберді Санчо. — Ондайдан тек денсаулыққа зиян, құдайға күнә. Ойлап көріңізші: дулыға киген адамды жақын уақытта жолықтыра алмасақ неттік? Сол бұрынғыша мұқтаждық мехнатын шеккен күйіңізде антыңызға адалдық сақтап қала бермексіз бе? Өйткені, әлгі алжыған шал маркиз Мантуанский өзіне міндет қылғанның бәрін өз мойныңызға артқаннан кейін сізге енді сырт киіміңізді шешпей ұйқтауға, ашық аспан астында түнеуге және басқа да көп машақатты бастан кешуге тура келеді ғой. Оныңыз қалай, сеньор, мына жолдардың ұзына бойымен қарулы адамдар емес, арбакештер мен мал айдаушылар ғана жүреді ғой, олар басына дулыға кимек түгілі ондай сөзді өмірі естімеген жандар.

— Қателеспе, — деді наразы Дон Кихот. — Арада екі сағат өтпей-ақ әлдебір жол айырығынан бізге Анжелика сұлуды тартып алу үшін Альбракаға беттеген әскерден де көп қисапсыз қарулы адам жолығады.

— Жә, құрысын, сіздің айтқаныз-ақ бола қойсын, — деді Санчо. — Тек құдай сәтін салып, ісіміз оңынан келіп, өзім сонша арман етіп жүрген әлгі аралды жаулап алатын күн тезірек туса екен, одан кейін күл болмаса бүл болсын.

— Бұл жайында алаң болма деп айттым емес пе саған, Санчо: арал болмаса Дания немесе Собрадиса секілді әлде бір мемлекетті табармыз — бұлар сені шынымен қуантары кәміл, өйткені бұл мемлекеттер құрлықта орын тепкен ғой, сондықтан онда өзіңді суда жүзген балықтай сезінетін боласың. Ал, әзірше бұл әңгімені қоя тұрайық, — одан да қоржыныңда талғажау етерлік бірдеңе бар ма, соны қара: жүрек жалғап алайық та, қонып шығуымызға болатын, сосын жаңа өзіңе айтқан бальзамды, — құдай атымен ант етейін, құлағым ауырып шыдатпай барады, — дайындап алатын қамал-сарайды іздеуге қолма-қол аттанып кетейік.

— Менде бір бас пияз, аздаған сүтсірне және нанның бірнеше қатқан қабығы бар, — деп мәлімдеді Санчо, — бірақ өзіңіз секілді айбынды рыцарьға мұндай тағамды жеу онша жараспайтын секілді.

— Бұл жайында түк ешқандай түсінігің жоқ екен-ау! — деп дауыстап жіберді Дон Кихот. — Сен жақсы біліп қойғын, Санчо, кезбе рыцарьлар тұтас бір ай бойы нәр сызбай жүргенді өздеріне зор абырой санайды немесе қолға не түссе соны қанағат етеді. Егер мен оқыған кітаптың бәрін сен де оқыған болсаң, онда бұл саған тосын нәрсе көрінбес еді, ал мен өзім соншама көп кітап оқығаныммен, бірде-біреуінен кезбе рыцарьлардың, — тек ілуде бір, өз құрметтеріне арналған ас та төк той-думандарда болмаса, — тойынып тамақ ішкені жайындағы ескертпені таба алмадым, ал басқа уақытта олар не болса соны қорек ететін болған. Әлбетте, оларды мүлдем тамақ ішпеген және басқа да түрлі табиғи қажеттіліктерін өтемеген деуге тіптен де болмайды, өйткені олар да өзіміз секілді адамдар болған, бірақ, екінші жағынан, олар бүкіл өмірін дерлік ормандар мен шөл далаларда өткізген, қастарында аспаз болмаған — ендеше, олардың әдеттегі азығы мына қазір өзің маған ұсынып отырғандай тым қарапайым болған деп жорамалдаудың ешқандай сөкеттігі жоқ. Сол себепті де, достым Санчо, жаным рақат табатын нәрсе үшін басың ауырмай-ақ қойсын, білмейтін нәрсең жайында билік айтпа, кезбе рыцарьды тура жолдан таюға итермелеме.

— Кешіре көріңіз, тақсыр, — деді Санчо, — бірақ өзіңізге айтқанымдай, мен оқи да, жаза да алмаймын, сондықтан рыцарьлық салт-дәстүр ережелері дегеніңіз маған бір мылқау дүние. Алайда, алдағы уақытта, рыцарьлар санатында болуыңыз себепті, сізге тек кептірілген жеміс-жидекті ғана беріп, өзімді, рыцарь болмауым себепті, әртүрлі етті тағамдармен және жалпы басқа да құнарлы азықпен қамтамасыз ететін болам.

— Кезбе рыцарьлар жалғыз тек кепкен жеміс-жидекті ғана қорек етуге тиіс деп отырған жоқпын саған, Санчо, — деп қарсылық білдірді Дон Кихот, — мен тек жемістер де рыцарьлардың әдеттегі азығы саналғанын айтқым келген, сондай-ақ олар далада өсетін шөптерді де талғажау еткен: өзім секілді олар да ондай шөптердің мән-жайын жақсы білген.

— Шөптердің қадір-қасиетін ажырата білу дегеніңіз — бір ғанибет нәрсе, — деп тұжырды Санчо, — сондықтан біліміңіздің қашан да болса бізге әйтеуір бір көмегі тиері кәміл!

Сол арада ол азықтарын алдарына жайып, екеуі ың-шыңсыз отырып тамақ ішуге кірісті. Оның да, бұның да қоналқаға жетіп алуды ойлап тынышы кетіп отырғандықтан, әрі жұтаң, әрі құрғақ азықтарын әп-сәтте жеп бітірді. Сосын қайтадан көліктеріне отырып, елді мекенге күн жарықта жетіп алмақ боп алғыр аяңмен жүріп кетті; алайда ұзамай күн сәулесі күңгірттеніп, онымен бірге саяхатшыларымыздың ойға алғандарын орындау жөніндегі үміттері де күңгірт тартып сала берді — дәл осы кезде бұлар ешкі бағып жүргендердің лашығы жанынан өтіп бара жатқан-ды, сондықтан осы араға қона кетуді ұйғарды. Селоға жете алмағанына Санчо Панса қаншалықты өкініште қалса, бұл түнді ашық аспан астында өткізетіні жайындағы ой Дон Кихот үшін соншалықты қуанышты болды — бұндай жағдайлар оған нағыз рыцарь екендігінің тағы бір дәлелі секілді көрінді.

Дон Кихоттың бақташылармен не жөнінде әңгімелескені туралы

Осы таяу уақытқа дейін Ламанча аймағындағы атын атауға көңілім онша соқпай тұрған әлдебір селода бар дүние-мүлкі — атадан мұра боп қалған сүңгі, көне қалқан, арық мәстек және тазы ит боп қана табылатын идальголардың бірі тірлік кешкен-ді. Қой етінен гөрі көбінесе сиыр етінен дайындалатын олья, әрдайым дерлік кешкі асының орнына жүретін винегрет, сенбі күндері жейтін шошқа майымен бірге қуырылған жұмыртқа, жұма күндеріндегі жасымық, жексенбі күндері қосымша тағам ретінде жейтін кептер — осының бәрі оның барлық табысының төрттен үш бөлегін жұтып кететін. Қалғаны шолақ кафтанға арналған жұқалау шұғаға, барқыт шалбар мен сондай матадан тігілген туфлиге жұмсалатын, бұлар оның мереке күндері киетін сәнді киімдері боп табылатын, ал жай күндері арзанқол болғанымен әжептәуір сапалы шұғадан камзол киіп жүретін. Сондай-ақ, оның өзімен бірге тұратын жасы қырықтан асқан күтушісі, жасы жиырмаға әлі тола қоймаған жиен қарындасы және үйдегі оны-мұны шаруамен бірге жер өңдеу жұмыстарын да атқаратын, атты да ерттей алатын, қайшымен бақтағы ағаш бұтағын кесу ісін де меңгерген малайы бар-тын. Идальгомыздың жасы елуге жақындап қалған-ды; дене бітімі шымыр, жұқалау, өңі жүдеулеу көрінетін, күн шығар-шықпастан ұйқыдан тұруды ұнататын әрі аңқұмар адам еді. Біреулер оның әулет есімі — Кихада, енді біреулер — Кесада болған деседі. Ол жайында жазған авторлардың пікірі осы тұста екіге жарылады; алайда оның әулет есімі Кехана болған деуге толық негізіміз бар. Қалай болғанда да, біздің хикаямыз үшін мұның ерекше маңызы жоқ; ең бастысы, ол жайында әңгімелеген кезде шындықтан сүйемдей болса да ауытқып кетпеуге тиіспіз.

Назар аударуға тұрарлық нәрсе, аталмыш идальго қолы бос уақытының бәрін, — ал, оның жыл бойы дерлік қолы бос болатын, — рыцарьлық романдарды оқуға жұмсайтын және бұған жан-тәнін салып, бар ықыласымен берілгені сонша, аң аулауға деген құмарлығын ұмытқаны өз алдына, үй шаруасына қарауды да былай қойған-ды; осындай кітаптарға әуесқойлығы артып, есін жоғалтқаны сондай, соларды қолға түсіру үшін егістік жерінің бірнеше десятинасын сатып та жіберді, сөйтіп табылуы мүмкін болған барлық романды жинап алды. Ал, өзі әйгілі Фелисьяно де Сильваның жазғандарын жанына айрықша жақын тұтатын, өйткені оның қызыл сөзді қуырдақша қуыратын сиқыры мен айтар ойының адам түсініп болмайтын бұралаңдығы шеберліктің шыңындай боп көрінетін, әсіресе сүйіспеншілік сезімін білдіретін хаттар мен жекпе-жекке шақыруларға қатысты жазғандарынан мынадай сөздерді жиі кездестіруге болатын: “Менің ақылды дәлелдемелеріме қарсы бағытталған сіздің ақылсыздығыңыздың ақылдылығы бәрібір менің ақыл-ойыма ауыр әсер қалдырғандықтан сіздің мәртебеңізге қарсы шағым айтуыма тура келетіндігін әбден ақылды іс деп білемін”. Немесе мынадай жолдарды да жолықтыруға болады: “…құдіреті күшті жаратқан жұлдыздардың көмегі арқылы өзіңіздің жаратқан иеміз тарту еткен қасиеттеріңізді құдіретті түрде аспандатып, бойыңызға біткен қасиеттерге лайықты етіп одан әрі қасиеттендіреді”.

Осындай сөз орамдарынан басы қатқан бейшара кавальеро оның мағынасын табуға, не айтпақ болғанын ұғынуға талпынып талай түнді көз ілмей өткізетін, ал расында тіпті Аристотельдің өзі осы үшін арнайы тіріліп келген күнде де, оның жұмбағын шешіп, түсініп оқи алмас еді. Сондай-ақ, дон Бельянис дарытқан немесе соның өзіне дарыған соққылар да оны тыныш таптыра алмады, себебі рыцарьға ем жасаған дәрігерлер қаншама шеберлік көрсеткенімен, оның ойынша, рыцарьдың беті мен бүкіл денесін тыртықтар мен жарақат іздері жауып тұруға тиіс-тін. Солай бола тұрғанымен, кітабын ащы ішектей созылған осынау ұшы-қиыры жоқ хикаяны одан әрі жалғастыруға уәде беріп аяқтағаны үшін авторға ырзалық білдіретін, тіпті қолына қалам алып автор үшін аяқ жағын жазып тастасам ба деп те әлденеше мәрте құлшынған; егер одан гөрі маңыздырақ және күндіз-түні маза бермей жүрген басқа бір мәселелер ойын бөліп кетпегенде, бәлкім, осылай етеріне де және бұл істі ойдағыдай орындап шығарына да еш күмән жоқ-ты. Ол өзі жергілікті священникпен, — барынша білімді, Сигуэнсте ғылыми дәреже алған адаммен, — қай рыцарь мықты: Пальмерин Английский ме әлде Амадис Галльский ме дегеннің төңірегінде жиі-жиі айтысып қап отыратын. Алайда, сол селодағы шаштараз маэсе Николас ол екеуінің Фебтің рыцарына жуықтаса да алмайтынын, ал бұнымен теңессе тек Амадис Галльскийдің інісі дон Галор ғана теңесетінін айтып бой бермейтін, себебі ол бар жағынан да артық біткен: бәлсіну дегенді білмейді және ағасы секілді жылауық та емес, ал батылдығы жағынан одан асып түспесе кем түспейді, дейтін.

Бір сөзбен айтқанда, идальгомыз кітап оқуға басы бүтін беріліп, таңның атысынан күннің батысына шейін, күннің батысынан таңның атысына шейін кітап оқып отыратын; өстіп, көп оқып, аз ұйқтағандықтың қырсығынан миы кеуіп, ақыр аяғында ақыл-есін жоғалтып тынды. Оның түсінік-пайымын өзі кітаптардан оқып алған: көз байлау мен дуалау, өзара қырқысу, шайқас, жекпе-жекке шақыру, жарақат алу, ғашықтығын білдіру, махаббат қызығына берілу, жүректің күйіп-жануы секілді ақылға сыйымсыз алуан сандырақ жаулап алды және осынау қисапсыз да қисынсыз өтіріктің бәрі де өмірде болған жайлар деген ойдың басында берік орнығып алғаны сонша, енді оған осынау айдай әлемде бұдан артық ақиқат шындық жоқ секілді көрінетін болды. Сид Руй Диас өте жақсы рыцарь, бірақ ол жексұрын да қатыгез екі дәуді семсерін бір-ақ сілтеумен қақ бөліп тастаған Отты Семсер Рыцарының қасында түк емес, дейтін ол. Жер перзенті — Антейді темір құрсау құшағына қысып тұншықтырып өлтірген Геркулестің айласын қолдану арқылы жадыланған Роландты Ронсеваль шатқалында мерт қылғаны үшін Бернардо дель Карпионы құрмет тұтатын. Дәулердің тәкаппар да бұзақы тұқымынан тарағанымен, басқаларының арасында сыпайылығымен және барынша кішіпейілдігімен ерекшеленетін жалғыз сол ғана болғандықтан, Морганттан да мақтау сөзін аямайтын. Басқаларының бәрінен де гөрі ол Ринальд Монтальванскийді айрықша құрмет тұтатын, әсіресе оның қамал-сарайдан шыға салған бойда жолында кім кездессе соны тонауға кірісетін қасиетіне, немесе теңіздің арғы бетіне барғанда, автордың айтуынша, Мұхаммедтің тұтастай алтыннан құйылған пұтын алып қашып кеткеніне тәнті болатын. Ал, сатқын Ганелонды сілейтіп сабаудың өтемі үшін біздің идальгомыз өзінің күтушісіне қосып жиен қарындасын да бере салуға дайын еді.

Сөйтіп енді осылайша ақылдан біржола адасқан шағында, оның басында әлемдегі бір де бір есіріктің қаперіне кіріп-шықпайтын қияли ой пайда болды, яғни: өзінің де зор даңққа бөленуі үшін, отанының да жақсы атын шығару үшін кезбе рыцарьға айналғаны жөн және бұл мейлінше қажет нәрсе деген тұжырымға келді; сөйтіп, атқа отырып, қолына қару алып шытырман оқиғаларды іздеуге аттанбаққа, кезбе рыцарьлардың, кітаптардан өзі бек жақсы білетіндей, әлемді аралап жүріп атқаратын әдеттегі істерімен айналыспаққа, ашып айтқанда, әділетсіздік атаулыны түп-тамырымен жоюға және не түрлі кездейсоқтық, қауіп-қатермен күресте өзіне мәңгі өлмес атақ пен құрмет табуға бекінді. Бекінген бойда-ақ бұл бейбақ өзінің болашақ ерлік істері үшін ең аз дегенде Трапезунд патшалығының тәжін басына киетіндей сезімді бастан кеше бастады; сөйтіп, айтып жеткізгісіз жан рақатына бөлеген осынау қуанышты қиял-арманның жетегіне біржола берілген ол ойға алған мақсаттарына жетуге асықты. Ең алдымен қолға алған шаруасы — ата-бабаларынан қалған, бір заманда қалай болса солай бір бұрышқа тастай салынған, тат басып, зең жапқан сауыт-саймандарды тазалау болды. Бұларды аса мұқият түрде тазалап, қалпына келтірген кезінде аса маңызды бір нәрсенің жетіспейтінін байқады, анығырақ айтқанда: бет жабар қалқаншасы бар дулығаның орнында әдеттегі шошақ төбелі темір қалпақ қана жатыр екен; бірақ сол арада табиғи епсектігі әжетке жарап кетті: картоннан жарты дулыға жасап оны темір қалпаққа әкеп бекітті, сөйтіп онысы беті жабық дулығаға ұқсап шыға келді. Алайда, жасырып неғыламыз, жаңа дулығасының беріктігі мен орнықтылығын тексермек үшін семсерін суырып алып соғып-соғып қалғанында, алғашқы соққысының өзімен-ақ бір апта бойғы еңбегін қас қағымда талқан қылды; бет жабарының қалайша оп-оңай пәрша-пәрша болғаны оны, әрине, онша қуанта қойған жоқ, сондықтан болашақта мұндай қатерді болдырмау үшін ішіне темір пластиналар салып оны қайта жасап шығарды. Ақыр соңында оның беріктігіне көңілі ырза боп, одан арғы сынақтарды артық санап, пайдалануға әбден жарамды деп тапқан ол бұны ғажайып шеберлікпен жасалған, кәдімгі бет жабары бар дулыға деп шешті.

Одан соң өзінің мәстегін айналдыра қарап шықты, жануар төрт аяғынан бірдей ақсап тұрса да, бойындағы кемшілігі Гонелланың tantum pellіs et ossa fuіt* сорлы атынан көп болса да, Александр Македонскийдің Буцефалы да, Сидтің Бабьекасы да мұнымен шендесе алмайды деген тоқтамға келді. Оны қалай деп атау керегі жайында бірнеше күн бойы ой кешумен жүрді, өйткені, өзім секілді жаужүрек рыцарьдың атына, оған қоса осындай керемет атқа қандай да болсын бір тәуір есім бермеуге болмайды, деп ойлады ол. Біздің идальгомыз: егер қожайыны

өмірінде өзгеріс болған болса, онда оның сәйгүлігі де атын өзгертіп, әрі жаңа, әрі сүйкімді, әрі елден ерек, иесінің жаңа дәрежесі мен әрекет өрісіне сай келетін есімге ие болуға тиіс дейтін пікірге нық орныққан еді; сол себепті де бұл кезбе рыцарьдың сәйгүлігіне айналғанға дейін қандай болғанын, ал енді қазір қандай екенін өзі-ақ көрсетіп тұратындай ат табуға тырысып-ақ баққан-ды. Сөйтіп, қаперін олай да былай қопарыстырып, қиялын қарыштатып, алуан түрлі есімнің бірінен соң бірін ойлап табумен болды, — бірін жақтырмады, екіншісін суқаны сүймеді, басқасымен ауыстырды, лақтырып тастады, жаңадан құрастыруға кірісті, — әйтеуір, ақыр соңында Росинант дегенге тоқтап, оны әрі ұнамды, әрі құлаққа жағымды, бұрын бұл ат әншейін ғана мәстек болса, қазір енді бәріне шаң қаптырып әлемдегі ең бірінші мәстекке айналғанын ұғындыра алатын есім деп тапты.

Сәйгүлігіне, өз ойынша, соншалықты сәтті есім ойлап тапқан ол енді өзіне де бір жақсы есім тауып алғанды жөн көрді және бұған тағы бір апта уақыт жіберіп, ақыр соңында Дон Кихот атануға ұйғарым жасады — осынау бір өтірігі жоқ шыншыл хикая авторларының оның шын әулет есімі біреулер бой бермей жүргендей Кесада емес, ешқандай күдік-күмәнсіз Кихада болғаны жайындағы тұжырымдары да, қайталап айтайық, тап осыған байланысты болатын. Солай бола тұрғанымен, айбынды Амадистің құр әншейін Амадис деп атана салмай, бұл есімге өз корольдігі мен атағын шығару мақсатында туған жерінің де атауын қосақтағаны, сөйтіп Амадис Галльский атанғаны есіне оралып, нағыз рыцарь ретінде бұның да өз есіміне отанының атауын қоса тіркеуі қажет, сөйтіп Ламанчалық Дон Кихот атанғаны жөн деп шешті, осы арқылы, оның пікірінше, қай туысқан болатынын, қай өңірден шыққанын бірден-ақ аңғарта қоймақ, оған қоса туған жеріне де құрмет көрсетпек.

Сауыт-сайманын тазалап, шошақ төбелі қалпақтан нағыз дулыға даярлап, мәстегіне ныспы таңдап және өзіне өзі жаңа есім берген ол енді өзім ғашық болып күйіп-жанардай бір ханымды табуым ғана қалды деген байламға келді, өйткені махаббаттан мақұрым кезбе рыцарь дегеніңіз де бір, жеміссіз-жапырақсыз ағаш та, жаннан айрылған тән де бір ғой.

— Егер де айып-күнәларыма жіберілген жаза ретінде немесе бағым үшін, — деді ол өзіне өзі, — кезбе рыцарьлар жиі жолықтырып тұратын дәулердің бірі әлдебір жерден маған да кездесе қалса, оны алғашқы айқаста-ақ жер жастандырсам немесе қақ бөліп шауып түсірсем, жә болмаса, алыс-жұлыста алып ұрып кешірім сұрауға мәжбүр етсем, ондашы бұндай жағдайда әлгіні тарту етуге жарайтын ханымның болғаны несі жаман! Сонда әлгі неме менің моп-момақан аяшымның алдына барып тізерлеп отыра кетіп, бағынышты да жалынышты үнмен: “Сеньора! Мен — Каракульямбр деген дәумін, Малиндрания аралының билеушісімін, көп жұрт қадірін әлі білмейтін Ламанчалық Дон Кихотпен жекпе-жекте жеңіліп, соның әмірімен мархабатты құзырыңызға келіп отырмын, енді патша көңіліңіз маған не істесе де ерікті!” демей ме!

Ізгі ниетті рыцарымыз осы сөздерді айтқанда, әсіресе сүйіктім деп атауға лайықты аяшын тапқанда, қалай мәз-майрам болды десеңізші! Айта кетер нәрсе, біздің білуімізше, жақын маңайдағы елді мекенде көз-көрім ажары бар бір қарапайым қыз тұратын, кезінде бұл соған есі кете ғашық болған, бірақ, әлгі қыз, өзінен өзі-ақ түсінікті ғой, бұдан мүлдем бейхабар еді және оған зәредей болса да ықылас аударып көрмеген. Оның аты-жөні Альдонса Лоренсо болатын, міне дәл осы қыз оның барша іс-әрекеті мен арман-ойының әміршісі атануға лайықты көрінген; сөйтіп, оған өз есімінен тым алшақ кете қоймайтын, оған қоса әлдеқандай бір принцессаның немесе атақты сеньораның атын еске салатын немесе соған жуықтайтын есім таңдай келіп оны Дульсинея Тобосская деп атауға бекінді, — өйткені, ол Тобосода туып-өскен-ді, — бұл да, оның ойынша, ілгеріде өзі ойлап тапқан есімдердей құлаққа жағымды, әрі әсем, әрі терең мағыналы болатын.

ІІ тарау

Мұнда айлакер Дон Кихоттың өз иелігінен алғаш рет аттанғаны жайында баяндалады

Осынау дайындықтарын біржақты қылған соң идальгомыз ойға алғандарын қолма-қол іске асырмақ болды, өйткені оның ұйғарымынша, өз тарапынан жіберілген жайбасарлықтың қандайы да адамзат баласының тағдырына айта қаларлықтай залал тигізуі мүмкін еді: оның нешеме заңсыздықты жоюы, қисық-қыңырды түзетуі, әділетсіздікті жөндеуі, озбырлықтың тұқымын тұздай құртуы, қаншама қарып-қасерді ырза қылуы керек десеңші! Солай деп шешкен ол шілденің мейлінше ысығалы тұрған күндерінің бірінде, бозала таңда ой-жоспарлары жайында ешкімге ештеңе айтпастан және ешкімнің көзіне шалынбаудың қамын жасап, барлық сауыт-сайманын асынып алды да, Росинантқа отырып, қолапайсыздау дулығасын басына ілекерлеп киіп, қалқанын қарына іліп, найзасын қолына ұстап, шектен тыс шаттыққа бөленіп әрі ізгі ниетін іске асыруға ешкімнің бөгет болмағанына қуанып, мал қораның қақпасы арқылы аяңмен ашық далаға қарай бет алды. Бірақ, қақпаның сыртына шыққан бойда-ақ басына бір үрейлі ой сап ете қалды, оның үрейлі болғаны сонша тіпті ниет қылған шаруасынан бас тартуға да дайын еді. Мәселе мынада: өзіне рыцарь атағы әлі берілмегені аяқ асты есіне сап ете қалған-ды, ендеше, рыцарьлар қауымы қағидаларына сәйкес, оның бірде бір рыцарьмен айқасқа шығуына болмайды, ондайға рұқсат жоқ; ал тіпті сондай атақ берілген күннің өзінде де, қатарға жаңа қабылданған жан ретінде ақ түсті сауыт-сайман киюге тиіс, қашан жаужүректігімен жұрттың көзіне іліккенше қалқанына қанатты сөз жазып қоюына да болмайды. Осы тараптағы ойлары оның байламын босатыңқырап жіберген; бірақ дүйім дәлел-себептен есалаңдық басым түсті де, әлгі өзін осындай дәрежеге жеткізген романдардан оқып-білген рыцарьлар үлгісімен, өзін рыцарьлыққа қабылдау жөнінде жолда ұшырасқан кез-келген біреуге өтініш айтуға бекінді. Ақ түсті сауыт-сайманның да жайын оңай шешті: қолы қалт еткенде сауытын барын сала ысқылап, ақкістен де аппақ етіп шығармаққа өзіне өзі уәде етті, сөйтіп осыған тоқтам жасап, жолын, — дәлірек айтқанда, басын бос жіберген аты таңдаған жолды, — әрмен жалғады, өйткені, Дон Кихоттың ойынша шытырман оқиғаларды тек осылай ғана іздеу керек болатын.

Жаңада жүз көрсеткен рыцарымыз осылайша жол кешіп әрі өзімен өзі күбірлей сөйлесіп келе жатты:

— Күндердің бір күнінде менің ізгілікті істерім жайында да бір өтірігі жоқ шыншыл шығарма жарық көрер, соны сипаттап жазуға бел буған оқымысты оғлан осынау таң алагөбеңде басталған алғашқы сапарымды суреттейтін жерге жеткенде, әңгімесін былай деп бастарында күмән жоқ: “Алтын бұйра шашты Феб жердің жалпақ та байтақ жүзіне қалың шашының сәуле ұшқындаған талдарын енді ғана біртіндеп жайып жатқан шақта, қызғаншақ жұбайының жылы қойнынан шығып, ламанчалық көкжиектің қақпасы мен терезесін шалқайта ашып, қарапайым пенделерге көз жанарын тіккен, өңі алабұртқан Аврораны түрлі-түсті құйтымдай құстар арфа әуезіндей нәзік те тәтті әуендерімен қарсы алып жатқан шақта, ізгі ниетті рыцарь Ламанчалық Дон Кихот та құс төсектің жанға жайлы рақатын тәрк қып, өзінің сүйікті сәйгүлігі Росинантқа қарғып мініп, даңқы алысқа жайылған ежелгі Монтьель жазығымен жолға шыққан еді”.

Ол расында да осы жазықпен келе жатқан.

— Ұрпақтарға ұлағат болуы үшін, — деді ол одан әрі, — мысқа бедерленіп, мәрмәрға қашалып, кенепте майлы бояумен бейнеленуге лайық даңқты ерлік істерім жарық көретін заман қандай ғаламат заман, қандай ғанибет ғасыр болмақ десеңші! Бастан өткерген ғажайып оқиғаларыма шежіреші болу бақыты бұйырған, беу, кемеңгер сиқыршы, сен кім болсаң ол бол, сенен өтініп сұрарым: мейірімді Росинантты, өзіммен бірге барлық жол-сапарды бірге өткеріп жүрген көнпіс серігімді, ұмыта көрмеші.

Одан соң ол шынымен-ақ ғашықтық отына күйіп жүрген жандай боп сөйлеп кетті:

— Беу, принцесса Дульсинея, өзіңіз жаулап алған жүректің жалғыз ғана әміршісі! Алуан-алуан айып тағып қуып шыққаныңыз және ашу үстінде айдай сұлу әлпетіңізге енді қайтып көрінбеуге әмір еткеніңіз мені өте үлкен күйінішке ұшыратты. Өтінем сізден, сеньора: өзіңізге ғашықтықтан шектен тыс ауыр азап шегіп жүрген, өзіңізге шын берілген жүрекке аяушылық жасасаңыз етті!

Сүйікті романдарында айтылатындарды айнытпай қайталап, оған қоса олардың сөз саптау мәнеріне де хал-қадарынша еліктеп бағуға тырысқан бұл осынау сандырақтарға басқа да қисынсыз бірдеңелерді үстемелеумен болғандықтан жүрісі де шабандап қалған-ды, ал бұл кезде күн әжептәуір биікке көтеріліп, жер-дүниені ыстық жалынымен шарпып тұрған, егер Дон Кихоттың басында азын-аулақ ми қалған болса, ол әлдеқашан балқып су боп ағып кетер еді.

Ашығын айтқанда, ұзақты күн жүргенде оған, тілге тиек етуге тұрарлықтай, ешқандай оқиға жолыққан жоқ-ты, сондықтан оның зығырданы қайнай бастаған болатын, себебі бойындағы буырқанған бұла күшін байқататындай біреумен мүмкіндігінше тезірек ұшырасуды аңсап келе жатыр еді. Авторлардың бірі оның ең алғаш бастан кешкен оқиғасы — Лаписе шатқалында болған жағдай деседі, басқалары — жел диірмендермен болған айқасты алға тартады, — алайда, өзім анық-қанығына жеткен және оған Ламанча шежірелерінен дәлелдеме тапқан жайларым мынадай. Бұл күнді Дон Кихот жолда өткізген еді, сондықтан кешке қарай өзі де, мәстегі де қатты қалжырап, ашыққан болатын; сөйткесінгі жерде ішке ел қондырып, аяқ созып жан шақыратын әлдеқандай бір қамал-сарай, яғни бақташының лашығын, табам ба деген үмітпен тұра қалып жан-жағына барлай көз жіберген ол жолдан таяқ тастамдай жерде жолаушылар аялдайтын бекет тұрғанын байқады, осынау бекет бұған жан сауға беретін құтхананың кіре берісіне ғана емес, соның қақ төріне бастайтын жарық жұлдыз секілді көрініп кетті. Ол тізгінді қағып қалды да, бекетке қарай бет алды, бұл кезде іңір түсе бастаған болатын.

Осы сәт бекет қақпасының сыртына, әдетте жұрт жүрісі жеңілдеу деп атайтындар санатына жататын екі бойдақ әйел шыға қалған-ды; олар қашыр айдаушыларға еріп Севильяға бара жатқан, бірақ аналар осы арада қонып шығуды ұйғарған. Ал, біздің шытырман оқиға іздеушіміз үшін өзі не жайында ой кешпесін, көзіне не шалынбасын жә болмаса нені көз алдына елестетпесін бәрі де кітаптан оқып-білгендерінің айна-қатесіз көшірмесіндей боп көрінетіндіктен, бекетті көрген бойда-ақ қарсы алдында төрт мұнарасы және жалтылдаған күміс сүңгілері бар, қашанғыдай жиналмалы көпірі және терең қазылған оры бар, бір сөзбен айтқанда, осындайларды суреттеп жазғанда келтірілетін барлық жарақ-жабдығы бүтін қамал-сарай тұр екен деп ойлап қалды. Бекетке, немесе жалған қамал-сарайға, бірнеше қадам қалғанда тізгін тартып тоқтаған ол осы қазір қамал қабырғасындағы мұнаралар арасынан ергежейлі жүз көрсетіп, рыцарьдың келіп тұрғаны жайында кернейлетіп қоя беретін болар деп күтті. Бірақ ергежейлі шығар жерде жоқ, ал Росинант болса ат қораға кіргісі кеп тыпыршып тұр; тағы да кішкене жақынырақ келген Дон Кихот қыдырыстап жүрген екі қатынды көріп, бұларды қамал-сарай жанында сылқ-сылқ күліп серуендеп жүрген айдай сұлу арулар жә болмаса сүйкімді ханымдар деп шешті. Апырай, кездейсоқтық дегенді қойсаңшы, дәл осы сәтте аңыздағы шошқаларын, — бұл хайуанаттардың басқаша атауы жоқ, ол үшін кешірім өтінем, — айдап келмекке шыққан бір бақташының мүйіз сырнайын сарнатып қоя бермесі бар ма — осындай белгі берілгенде әлгі хайуанаттардың жан-жақтан шапқылап қасына жинала қалатын дағдысы бар-ды. Ал, Дон Кихот болса, асыл арманы орындалғандай, — яғни, оның келіп жеткенін ергежейлі паш еткендей көріп, мәз-майрам боп қуанып жаңағы әйелдерге қарай қадам басты, бірақ әлгілер әлем-жәлем сауыт-сайман киген, қалқаны мен найзасы бар салт аттының өздеріне қарай жақындап келе жатқанын байқап, үрейі ұшып қаша жөнелді; олардың зәресін кетірген өзі екенін аңғарған Дон Кихот тозаң қапқан жүдеу өңін жасырып тұрған картоннан жасалған бет жабарды көтеріп, мейлінше кішіпейіл кейіппен байсалды түрде тіл қатты:

— Қашпаңдар менен, сеньоралар, ештеңеден қорықпаңдар, өйткені өзім құрамына кіретін орденнің¹⁰ рыцарьлары ешбір жан баласына, әсіресе өздерің секілді түрлеріңе қарап-ақ текті жерден шыққандарың көрініп тұрған бойжеткендерге, ешқандай жәбір көрсетпейді және ондай нәрсе бізге жат қылық саналады.

Қатындар бейтаныстың жүзін көрмекке оған тесіле қарап қалды, ал бұл кезде әлгі антұрған қалқанша қайтадан төмен түсіп кеткен-ді, бірақ оның өздерін бойжеткен деп дәріптеп тұрғанын естіп, — ал бұл олардың күнделікті айналысатын кәсіптеріне мүлдем сай келмейтін атау болатын, — ішек-сілелері қатып күлгендері сонша, Дон Кихот өзін ыңғайсыз сезініп қалды.

— Сұлулыққа байсалдылық жарасады, — деді ол, — себепсізден себепсіз күле беру ақылы аздықтың белгісі. Жалпы алғанда, мұның бәрін сіздерді

тілдейін деп немесе көңілдеріңе қаяу түсіріп, реніште қалдырайын деп айтып тұрғаным жоқ, өйткені өз тарапымнан мен тек сіздерге қызмет етуге ғана дайынмын.

Әйелдердің құлағы үйренбеген, рыцарымыздың өзіне тән сөйлеу мәнері мен сиықсыз сүдіні әлгі қатындарды одан бетер күлдіріп, одан әрі желіктіре түсті, Дон Кихоттың да ашуы үдей бастады, сөйтіп егер дәл осы арада бекеттің қожайыны келе қалмағанда мұның соңы немен аяқталары беймәлім болатын. Мейлінше жуан да семіз, сондықтан мейлінше ақпейіл де ақжарқын бұл кісінің өзі де қарсы алдында тұрған кеспірсіз кейіпті, сондай-ақ салмақты найза мен теріден жасалған жеңіл қалқан, дәл осындай жеңіл тері сауыт пен салмақты ер-тұрман секілді әр қилы заттарды көріп, күлкіден қылғынып жатқан бикештерге қосыла күліп жібере жаздап шақ қалды. Алайда, мына мол сауыт-сайманның сесінен қорқып, бейтаныспен барынша кішіпейіл болғанды жөн санап, оған былайша тіл қатты:

— Егер де, мейірбанды мырза, сеньор кавальеро, қоналқа іздеп жүрсеңіз, онда сіз бұл жерден тек кереуетті ғана таба алмайсыз, — менде, шынымен-ақ, бірде-бір кереует жоқ, — бірақ басқасының бәрі де артығымен табылады.

Коменданттың, — рыцарымыз бекетшіні комендант, ал бекетті қамал-сарай деп қабылдағанын айта кеткен абзал, — қошемет көрсете сөйлеген үні Дон Кихотты сабасына түсірді.

— Мен неге де болса көнуге бармын, сеньор кастелян*, — деді ол, — өйткені, киімім — сауыт-сайманым, қанды шайқас — тынысым, деген ғой.

Бекетші анау өзін Кастилияның ақ жүрек тұрғыны деп қабылдап қалған екен, сондықтан кастелян деп атаған екен деп ойлады, ал шын мәнінде бұл өзі андалусиялық еді, онда да Сан Лукардан болатын, ұрлық-қарлықта Кактың өзінен, ал алдап-сулауда — шәкірттер мен малайлардан кем түспейтін.

— Ендеше, — деп іліп әкетті ол, — мейірбанды мырза, төсегіңіз — қатты тас, таң атқанша көз ілмеу — ұйқыңыз болғаны ғой. Олай болса, осы араға ойланбастан тоқтауыңызға болады: бұл лашықтан бір ғана түн емес тұтас бір жыл бойы көз ілмеуіңізге жетерлік нәрсенің қандайын да болса табатыныңызға кепілмін.

Осы сөзді айтып бекетші оның үзеңгісіне жармаса кетті де, Дон Кихот аттан түсті, күні бойы нәр сызбағандықтан бұл үшін оның әжептәуір күш жұмсауына тура келді.

Одан соң ол бекетшіден атына қамқорлық пен жанашырлық көрсетуін өтінді, өйткені бұл, оның айтуынша, шөппен қоректенетіндердің ішіндегі ең бір іліп алары көрінеді. Росинантқа көз тастаған бекетші оның бойынан Дон Кихот көріп тұрған ізгі қасиеттердің жартысын да таба алмады, әйтсе де атты қораға апарып кіргізді де, іле қайтып оралып қонақтан көңілі не қалайтынын сұрады; қонақпен татуласып үлгерген бикештер бұл кезде оның сауыт-сайманын шешіп жатыр еді, бірақ кеуделік пен иық жабарды босата алғандарымен, мойын қорғауышты ағытып, жасыл түсті бау тағылған сұрықсыз дулығаны жұлып тастау қолдарынан келмеді; дұрысында, бауды кесу керек еді, өйткені байланған жердің түйінін шешуге бикештердің шамалары жетпеген, бірақ Дон Кихот бұған үзілді-кесілді қарсылық білдірді, сөйтіп, таң саз бергенше басынан дулығасын тастамаған күйі осынау адам айтқысыз оғаш та кісі күлерлік кейіпте жүрді.

Бикештер оның сауыт-сайманын шешіп жатқан кезде, бұларды қамал-сарай тұрғындары, текті әулеттен шыққан әйелдер деп ойлаған ол ерекше ілтипатпен оларға өлең оқып тұрды:

— Өзінің туған жерінен
Келіп жеткен Дон Кихотты,
Сүйкімді сұлу арулар
Құшақ жайып қарсы алды.
Қамқор болды фрейлиналар оған,
Ал, сәйгүлігіне — принцессалар,

яғни Росинантқа, өйткені менің сәйгүлігім солай аталады ғой, сеньоралар. Ал өзімнің аты-жөнім болса — Ламанчалық Дон Кихот; өздеріңізге қызмет етіп, пайдамды тигізу мақсатында болашақта жасайтын ерлік істерімнің өзі-ақ паш еткенше есімімді сіздерге айтпай-ақ қоюға тиісті едім, бірақ Ланцелот жайындағы ескі романсты мына қазіргі жағдайға үйлестіре қоюға деген құмарлықтың қырсығынан кім екенімді мезгілінен бұрын хабарлап қойдым. Дегенмен, шарапатты ханымдар, өздеріңіз маған әмір ететін шақ та туады, мен болсам не айтсаңыздар да орындайтын болам, сөйтіп айбынды білегім сіздерге қызмет етуге дайын екенімді жария ететін болады.

Мұндай көпірме қызыл сөзді өмірі естіп көрмеген бикештер жұмған аузын ашқан жоқ; олар тек бұдан тамақ ішкіңіз келмей ме деп сұрады.

— Әлденендей бір дәммен жүрек жалғауға қарсылығым жоқ, — деп жауап қатты Дон Кихот, — және, былай алып қарағанда, сөйткеннің өзі өте-мөте орынды болатын секілді.

Бұл оқиға, қас қылғандай, жұма күні өтіп жатқан болатын, сондықтан бүкіл бекетте Кастилияда — абадеко, Андалусияда — бакальяо, басқа бір жерде — курадильо, тағы бір жерлерде — бақтақ деп аталатын нәлімнің азын-аулақ қорынан басқа ештеңе табыла қоймады. Басқа балық болмағандықтан Дон Кихотқа бақтақ шабақтарынан дәм татуға қалай қарайтыны жайында сауал қойылды.

— Шабақтардың неғұрлым көбірек болғаны жақсы, сонда олар бір үлкен бақтаққа татитын болады, — деп түйді Дон Кихот, — өйткені, ұсақ тиыннан құралған сегіз реал алғаным да бір, сегіз реалдық жалғыз теңгені алғаным да бір емес пе? Оған қоса бұзау еті сиыр етінен, лақтың еті текенің етінен әлдеқайда нәзік болатыны секілді, шабақтың да үлкен балықтан әлдеқайда тіске жұмсақ боп шығуы мүмкін ғой. Қалай болған күнде де, тезірек келтіріңдер соларыңды, себебі асқазанның айрықша мұқтаж тілегін қанағаттандырмайынша қара жұмыстың ауыртпалығын да, сол сияқты зілмауыр сауыт-сайманды да көтеріп жүрерлік шамаң болмайды.

Үстелді олар қақпаның қасына, ашық аулаға орналастырды, сосын бекетші мұның алдына жөндеп жібітілмеген әрі одан да нашар етіп дайындалған нәлімнің бір сыбағасы мен өз сауыт-сайманынан асып түспесе кем түспейтін қап-қара, тап сондай зең басқан қара нанның бір тілімін әкеп қойды. Ал, енді осы арада әлгі бет жабар қалқаншасы жоғары көтерілген дулығасын шешуден үзілді-кесілді бас тартқан Дон Кихоттың осының қырсығынан аузына бір түйір бірдеңе сала алмай әбігерге түсіп жатқанын көріп күлмей көр! Басқа бір адам қол ұшын беріп, аузына тамақ салып тұрмаса болмайтын болды, сөйтіп бұл шаруаны бикештердің бірі өз міндетіне алды. Алайда оған бірдеңе ішкізудің еш мүмкіндігі жоқ еді, егер бекетші бір тұтам қамыстың екі шетін үңгіп түтік жасап, бір ұшын мұның аузына салып, екінші ұшынан шарап құя бастамағанда оның бұл қызықтан да құралақан қалмағы кәміл-ді; рыцарь болса бауды кестірмеу үшін осы жайсыздықтардың бәріне шыдамдылықпен төзіп бақты. Осы екі арада бекетке торай тарттырмақ оймен оташы келе қалған және аулаға кірген бойда ысқырығын бірнеше мәрте қышқыртып-қышқыртып жіберген, соны естіген Дон Кихоттың өзінің әлденендей бір керемет қамал-сарайда отырғанына, оның құрметіне арналған ұлан-асыр тойда музыка ойналып жатқанына, нәлімнің — бақтақ екеніне, нанның — ақша қардай ұннан пісірілгеніне, жезөкше бикештердің — жібі түзу зиялы әйелдер, бекеттің қожасы — қамал-сарайдың иесі екеніне еш күмәні қалмады, сөйтіп осынау алғашқы аттанысы да, сондай-ақ, жалпы, осындай сапарға шығу жайында пайда болған ойдың өзі де оған өте бір оңды іс болған секілді көрінді. Оны өкіндіріп тұрған бір ғана нәрсе — рыцарьлар қатарына әлі қабылданбағаны еді, ал кімде-кім әлдебір рыцарьлық орденге мүше болмайтын болса, ондай адамның, оның ойынша, шытырман оқиға іздеуге де қақы жоқ-ты.

ІІІ тарау

Мұнда Дон Кихоттың рыцарьлар қатарына қандай тамаша тәсілмен қабылданғаны жайында айтылады

Осы ой желкелеумен болған Дон Кихот трактирдің ауыз жарымайтын кешкі асын тез ішіп алған соң, бекетшіні шақырып алып онымен бірге атқораға оңаша шықты да, жерге тізерлей кетіп:

— Айбынды рыцарь! Ілтипатыңызға құлдық, өтінішімді қашан орындағаныңызша осы жерде тырп етпей отыра берем, — ал сұрағалы тұрған нәрсемді орындауыңыз сізді мәңгі өшпес даңққа бөлейді, сонымен бірге күллі адамзат баласының игілігіне қызмет етеді! — деді.

Қонағының қарсы алдында тізерлеп отырғанын көрген және әлгіндей сөздерді естіген бекетші абдырап қалды: не істерін де, не айтарын да білмеді, сосын орнынан тұруын өтіне бастады, бірақ анау бекетші өтінішін орындауға уәде еткен соң ғана бойын тіктеді.

— Шектен тыс кеңпейілділігіңізге қарап, осылай болатынын білген де едім, қайырымды мырзам, — деді Дон Кихот. — Сөйтіп, енді біле беруіңізге де болады, өзіңізге айтқан және өзіңіз үлкен адамгершілікпен орындауға сөз берген өтінішімнің мәні — ертең таңертең мені рыцарьлар қатарына қабылдауыңыз керек; бұл түнді мен қамал-сарайыңыздың зияратханасында қару-жарақты күзетумен өткізем, ал ертең, қайталап айтайын, көксеген арманыма қолым жетеді, сөйтіп әлемнің төрт бұрышын аралап, шытырман оқиғалар іздеу және жәбір шеккендерді қорғау, сөйтіп күллі рыцарьлар қауымының қарызын өтеу, сондай-ақ кезбе рыцарь ретіндегі өз парызымды орындау қақына заңды түрде ие болам; ал кезбе рыцарь болуым себепті әлгінде өзім атап шыққан ерліктерді іске асыруға барымды салуға міндетті екенім екібастан.

Алдында айтып өткеніміздей, бекетші иісті алыстан сезетін сұм адам болғандықтан, қонақтың есі кемдеу екенін әу бастан-ақ аңғара қойған, ал мына сөздерден кейін соған әбден көз жеткізді де, бұл түнді ойын-күлкімен көңілді өткізу мақсатында ыңғайына жығылып, ойына келгенінің бәрін орындамаққа ниеттеніп, Дон Кихотқа мынадай әңгіме айтты: түр-сымбаты мен тәкаппарлау кескініне қарап-ақ тануға болатын осынау асыл затты рыцарьдың мұндай ниет білдіруі де, өтініш айтуы да ақылға әбден қонымды, табиғи әрі заңды; тіпті бұл да, бекетшінің өзі де, жас кезінде осынау абыройлы кәсіпке басы бүтін берілген болатын: әр-алуан елді кезген, шытырман оқиға іздеп Малага іргесіндегі Перчелесте, Риаран аралдарында, Севильядағы Компаста, Сеговиядағы Асогехода, Валенсиядағы Оливерада, Гранададағы Рондильяда, Сан Лукардағы жағалауда, Кордовадағы Потрода, Толедодағы құмар ойын отауларында, тағы басқа жерлерде бола жүріп аяқтың жылдамдығы мен қолдың ептілігін жетілдірген, не түрлі сотқарлық жасап, жесір келіншек атаулыны құр жібермеген, қыздардың абыройын төгіп, жасы жетпегендерді зорлаған, сөйтіп испан соттары мен үкім шығару орындарында бұның аты ауыздан түспейтін болған; міне, ақыр соңында, тыныс таппаққа мына өзінің қамал-сарайына келіп орын теуіп отыр, өз есебі мен жұрт есебінен күн көреді, айрықша құрмет тұтатындығы себепті атағы мен байлығына қарамастан барлық кезбе рыцарьды қабылдаумен айналысады, тек бір ғана шарты бар: қонақжайлылығы үшін олар қолда бар қаражатымен бөлісуі керек. Бұл айтқан сөздеріне бекетші қамал-сарайда қару жанында күзетте отыратындай зияратхананың жоқтығын, өйткені, жаңасын тұрғызбақ оймен ескісін құлатып тастағанын қосып қойды; бірақ, өзінің білуінше, айрықша мұқтаж жағдайда қаруды қай жерде болсын күзетуге рұқсат көрінеді, сол себепті Дон Кихоттың бұл түнді аулада өткізуіне болады, ал ертең, құдай сәтін салса, салтқа лайық салтанаттың бәрі атқарылады, сосынғы жерде ол нағыз рыцарьға және жай емес, бұл дүниеде бұрын-соңды болып көрмеген рыцарьға айналады.

Одан соң ол Дон Кихоттың ақшасы бар-жоғын сұрап білді; анау қалтасында соқыр тиын да жоқтығын, өйткені кезбе рыцарьлардың бірі болмаса бірінің қалтасында ақша болды дегенді ешбір рыцарьлық романнан оқып көрмегенін мәлім етті. Бекетші оның қателесетінін айтты; романдарда ол жайында жазылмағанымен, — себебі авторлар ақша немесе таза көйлек сияқты осынау қарапайым да қажетті нәрселер жайында ауызға алуды керек қылмайды, — бұған қарап рыцарьларда бұл екі нәрсенің екеуі де болмаған деудің еш қисыны жоқ; керісінше, ерліктері жайлы қыруар роман құрастырылған осынау кезбе рыцарьлардың барлығының да әмияндары қай қажетін де өтеуге жетерлік ақшадан тырсиып тұратындығы оған бек жақсы белгілі және оған зәредей күмәні жоқ; олар өздерімен бірге таза көйлектер де алып жүрген, сондай-ақ, жарақаттарын емдейтін май салынған құйттай құтылары да болған: өйткені, өздері шайқасатын және жарақат алатын маң дала мен шөлейтті жерлердің бәрінен бірдей емші табыла бермейді ғой, тек іштерінде данагөй сиқыршымен дос-жар біреулері болып, ол әлдебір қызды немесе ергежейліні дереу бұлтқа отырғыза қойып, ерекше емдік қасиеті бар су құйылған, ол судың бірер тамшысын ішкен бойда рыцарьдың барлық жарасы мен жарақаты қас қағымда жазылып сала беретін шағын сауытты әуемен жеткізіп бермесе; ал енді бұл сияқты көмекке иегі қышымайтын бұрынғының рыцарьлары атқосшыларының қоржынында ақша да, таңғыш пен емдік май сияқты басқа қажетті нәрселер де молынан болуына алдын-ала қам жасағанды жөн көрген; егер рыцарьлардың әлдебір себептен атқосшысы жоқ болса, — бұл енді сирек, тіпті ілуде бір кездесетін жағдай, — онда мұның бәрін кішкене дорбаларға салып, оларын ат сауырына байлап, құдды бір асыл мүліктей мүмкін болғанша көз таса жерге жасырып, өздері алып жүретін болған; бірақ, ақиқатын айтқанда, өзімен бірге дорба тасып жүру дәстүрі кезбе рыцарьлар арасына онша кең тарай қоймаған. Сөзінің соңында бекетші Дон Кихотқа ендігі әрі қаражатсыз және әлгіндей дәрі-дәрмексіз, — өйткені, бұлардың бір күні болмаса бір күні пайдасы тиеріне әлі-ақ көзі жетеді, — жолға шықпауға кеңес берді — ал, шындығында, оның бұған бұйрық беруіне де болатын еді, өйткені бұл таяу болашақта оның кіндік баласына айналғалы тұрған.

Дон Кихот бекетшінің айтқан кеңестерін бұлжытпай орындауға уәде беріп, мал қамайтын кең аулада қару-жарақты күзетумен өткізетін түніне әзірлік жасау қамына кірісті; сауыт-сайманын жинап, құдық жанындағы мал суаратын астаудың үстіне апарып жайып қойды да, найзасы мен қалқанын қолына ұстап мейлінше паң кейіппен әрлі-берлі теңселіп жүре бастады; ол осындай серуенге кіріскен сәтінде қараңғылық қоюланып та кеткен-ді.

Бекетінде қонып жатқан меймандарына қожайын Дон Кихоттың есі кемдігі, бұл түнді қару-жарақты күзетумен өткізуге ниет қылғаны және оны рыцарьлар қатарына қабылдауға қатысты алдағы ырың-жырың жайында баяндап берді. Жиналғандар ақыл-ойдан адасушылықтың мұндай да түрі болатынына таңырқасып, Дон Кихотқа алыстан көз жібермекке аулаға шықты, ал Дон Кихот болса бұл кезде біресе кекірейген кейіпте әрлі-берліс қадам басып, біресе найзасына сүйенген күйі сауыт-сайманына сүзіле қарап тұра қалатын да, одан ұзақ уақыт бойы көз аудармайтын. Оқиға түннің бір уағында өтіп жатқан-ды, бірақ шарасы толық ай өзінің сүттей аппақ сәуле шашуына шарапатын тигізіп жатқан күндізгі шырақтың өтеміне әбден жарап тұрған, сондықтан жаңада пайда болған рыцарьдың барлық қимыл-әрекеті көрермендердің көз алдында еді. Бекетте қонып жатқан мал айдаушының бірі осы екі арада қашырларын суаруға құлшына қалды, ол үшін рыцарымыздың сауыт-сайманын астаудан алып тастау қажет еді; малшыны көрген бойда Дон Кихот қатты дауыстап үн қатты:

— Бұрынды-соңды беліне семсер байлаған күллі кезбе рыцарьдың ішіндегі ең айбындысының қару-жарағына жанасуға батылы барған, оу, қиямпұрыс рыцарь, сен, мейлі, кім болсаң ол бол! Өзіңнің не істеп жатқаның жайында ойлан, оған жақындаушы болма, әйтпесе шамадан тыс әдепсіздігің үшін жаныңмен қош айтысасың!

Малшы оның сөзіне пысқырып та қарамады, — ал, дұрысында, пысқырып қарағаны жөн болатын: әйтеуір, аз дегенде, аяусыз тоқпақтан аман қалатын, — сауыт-сайманды алды да, бар күшімен алысқа лақтырып жіберді. Сол сәт Дон Кихот көкке көзін тігіп, шамасы, әміршісі Дульсинеяға ойша жалбарынған болуы керек:

— Жүрегіме, — өзіңіздің басы байлы құлыңызға, — алғаш көрсетілген жәбір үшін кек қайтаруға көмектесе көріңіз маған, мейірбан аяшым. Қазір маған алғашқы сынақтан өтуге тура келеді — қамқорлығыңыз мен қорғауыңыздан тыс қалдыра көрмегейсіз мені! — деді.

Аяулы аяшын көмекке шақырудан танбаған Дон Кихот қалқанын былай қойып, найзасын қос қолымен көтеріп ап, мал айдаушының басына бар күшпен қондырғаны сонша, анау тіл тартпастан тырайып түсті; егер осы соққыдан кейін іле-шала тағы бір соққы жасалғанда, онда оның дәрігерге қаралмай-ақ қоюына да болатын еді. Бұдан кейін Дон Кихот сауыт-сайманын орнына әкеп орналастырып, түк ештеңе болмағандай қайтадан әрлі-берлі теңселіп жүре бастады. Арада аз уақыт өткенде, серігі қандай бақытсыздыққа ұшырағанынан бейхабар екінші бір малшы, — өйткені анау әлі күнге шейін ес-түссіз жатқан-ды, — қашырларын суармақ болды; сөйтіп, астаудың жанына келіп, орын босату үшін сауыт-сайманды былай шығара бастаған кезінде, соны бағып тұрған Дон Кихот, бұл жолы бір ауыз тіл қатпастан, ешкімнен көмек те сұрамастан, қалқанын тағы былай тастап, найзасын тағы жоғары көтеріп, бар күшпен малшыны бастан періп қалды, қатты ұрғаны сонша, найзасының сабы быт-шыт болды, малшының бас сүйегі үш емес, төрт жерінен жарылып кетті. Айқай-шу шыққан жерге бекетте қонып жатқандар, ішінде бекетші де бар, жүгіре басып жинала бастады. Соны көрген Дон Кихот, бір қолына қалқанын, екінші қолына семсерін ұстай алып, қатты дауыстап:

— Беу, сұлулық падишасы, жадау тартқан жүрегімнің қуаты мен қамалы! Айтып жеткізгісіз қатер бұлты басына үйірілген сәтте өзіңнің шын берілген рыцарыңа кеңпейілдікпен көңіл аударатын кезің келді ғой! — деп салды.

Осы сәт ол бойына айрықша бір қуат дарығанын, бұл араға жер бетіндегі мал айдаушы біткеннің бәрі түгел жиналса да, бәрібір, бір адым кейін шегіншектемейтінін сезді. Жаралы малшылардың ауыр халде жатқанын көрген серіктері Дон Кихотқа алыстан тас жаудыра бастады, — анау мүмкін болғанынша қалқанмен қорғанып бақты, бірақ сауыт-сайманын иесіз қалдырмауға тырысып, астаудан онша алшақ кеткен жоқ. Бекетші мал айдаушыларға бақырып-шақырып, рыцарьға тиіспеуді өтінумен болды: оның ауыш екенін өздеріңе ескертпеп пе едім, ал жынды адам осы жердегі жұрттың бәрін түгел жайратып салса да, оған ешкім ешқандай шара қолдана алмайды, деді.

Бірақ, Дон Кихоттың айқайы одан да гөрі басым түсіп жатты: мал айдаушыларды — опасыздар, сатқындар деп сөкті, ал қамал-сарай қожасын, — кезбе рыцарьларға осындай қарым-қатынас жасауға жол бергені үшін, — қорқақ та қайырымсыз кавальеро деп айыптады, онымен қоймай, егер ол, Дон Кихот, рыцарьлар қатарына қабылданған болса, онда қамал-сарай иесі осынау екіжүзділігі үшін оның алдында жауап берген болар еді, дегенді де қосып қойды.

— Ал, мына пасық та жексұрын қара тобырды мен иттің етінен жек көрем. Лақтырыңдар тасты, бермен жақындаңдар, тап беріңдер, қолдарыңнан не келсе соны қылыңдар, — ессіздіктерің мен есерліктерің үшін қазір сазайларыңды тартасыңдар!

Оның үнінен ештеңеден тайынбайтын дүлейлік демін сезген дұшпандарының бойын жаман қорқыныш биледі: содан, бір жағынан, үрейге бой алдырған, екінші жағынан, бекетшінің уәжіне құлақ асқан олар оған тас атуды тоқтатты, ал Дон Кихот болса, жараланғандарды алып кетуге мұрсат бергеннен кейін сол баяғыша тәкаппар, кекірейген қалпын сақтаған күйі сауыт-сайманын күзетуге қайта кірісті.

Қонақтың қырсықты қылықтары бекетшіні діңкелетіп те тастаған, сондықтан ондайдың қайталануына жол бермеуді әрі бұдан да зор тақсіретке тап болмауды көздеп, әлгі қарғыс атқыр қабылдау рәсімін осы қазір қолма-қол жасап жібермек болды. Дон Кихотқа таяп келген ол өзін бейхабар қалдырған мына сілімтіктердің осынша дөрекілік көрсеткені үшін кешірім сұрап, есерлерді есін тандыра жазалауға уәде берді. Одан соң қамал-сарайда зияратхананың жоқтығын және оған деген мұқтаждықтың да қалмағанын қайталап айтып, рыцарьлыққа қабылдау салтанаты мен рәсімі желкеден бір қою мен семсермен арқадан бір салудан ғана тұратыны өзіне бек жақсы мәлім екенін хабарлады, бар-жоғы тек осы ғана, мұны ашық далада да ойдағыдай өткеруге болады, ал қару-жарақты күзетуге келсек, оның әңгімесі әлдеқашан аяқталған, өйткені күзетуге бар болғаны екі-ақ сағат беріледі, Дон Кихот болса төрт сағаттан астам күзетте тұр, деді.

Дон Кихот бұл сөзге сеніп қалды; бәрін бұлжытпай орындауға әзір екенін, тек рәсімді мүмкіндігінше тезірек атқаруды тілейтінін мәлім етті, сосын өзін, Дон Кихотты, рыцарьлар қатарына қабылдағаннан кейін оған қайтадан шабуыл жасалған жағдайда бұл арада бірде бір жан иесін тірі қалдырмайтынын — дегенмен, қамал-сарай қожайыны біреулерге ара түсетін болса, тек соларға ғана аяушылық білдіретінін ескертіп қойды.

Зәресі зәр түбіне кеткен қамал-сарай қожасы, негізі ақымақ адам емес қой, сол бойда жүгіре жөнелді де, мал айдаушыларға қанша сұлы мен пішен берілгенін жазып жүрген кітапшасын алып, қолына май шамның тұқылын ұстаған малайы мен жоғарыда аталған екі бикешті ертіп Дон Кихотқа қайтып оралды; сонан соң оған тізесін бүгуге әмір етті де, өзі әлденендей бір қасиетті дұғаны оқуға кіріскендей түр жасап, іле оны бар күшімен желкеден қойып кеп қалды, бұдан кейін дұға оқыған секілді боп бірдеңені міңгірлеуін одан әрі жалғастыра жүріп, рыцарьды арқасынан өз семсерімен жақсылап тұрып бір қонжитты. Сосын жезөкшелердің біріне семсерді оның беліне ілуге бұйырды, оны әлгі қатын айрықша ептілікпен және әдептілікпен атқарып шықты: өйткені, бұл рәсімді орындау үстінде кез-келген сәтте тырқ етіп күліп жібермеу үшін әжептәуір күш керек болатын; алайда, жаңада рыцарь аталғанның жаңағы ерліктерін еске түсірудің өзі-ақ қаумалап тұрғандардың күлкісін күмірә қылуға жеткілікті еді.

— Күллі рыцарь атаулының ішіндегі ең бір ақжолтайы болуыңызға жаратқан иеміздің жәрдемі тисін, барлық айқаста да жеңіске жеткізіп отырсын! — деген лебіз айтты оның беліне семсер байлап жатқан қадірменді сеньора.

Дон Кихот кімнің өзіне осыншама жақсылық жасағанын білуге тиіс екенін жария етті, осы себепті одан өз есімін айтуын сұрап, онымен болашақта айбынды білегінің күшімен ие болудан үмітті абырой-атақпен бөліскісі келетінін мәлім қылды. Келіншек монтаны ғана кейіппен өзінің аты Ұшқалақ, Толедода туып-өскен, қазір Санчо Бьенайдағы сауда орамында тұратын етікшінің қызы екенін, осы қазірден бастап, қай жерде жүрмесін бұған қызмет етуге және оны өзінің мырзасы ретінде құрметтеуге дайын екенін айтты. Дон Кихот одан бір бұйымтайы барын, атап айтқанда: өзіне деген құрметі рас болса, аты-жөніне донья атағын тіркеуін, сөйтіп алдағы уақытта донья Ұшқалақ атануын өтінді. Келіншек уәде берді. Сол арада екінші бикеш етігіне шпорын тақты, ол бұнымен де әлгінде беліне семсер байлаған келіншекпен екі арадағыдай әңгіме жүргізді. Оның аты кім екенін сұрады, келіншек өзінің аты Қаңғалақ, елге қадірлі антекерлік ұн тартушының қызы екенін айтты. Дон Кихот оған өз қызметі мен қамқорлығын ұсынып, оның да өз аты-жөніне донья атағын тіркеуін, сөйтіп алдағы уақытта донья Қаңғалақ атанып жүруін өтінді.

Қайтадан атқа отырып, шытырман оқиға іздеу сапарына аттанатын сәттің тезірек тууын күтіп тықыршып біткен Дон Кихот барынша асығыстықпен және мейлінше жылдам атқарылған осынау бұрынды-соңды болып көрмеген оғаш рәсімдердің бәрі аяқталып біткен бойда Росинантты ерттеп мініп алды да, бекетшіні құшақтап тұрып, рыцарьлар қатарына алғаны үшін, — біз бұл жерде жеткізіп беруге шамамыз келмейтін, — шұбалаңқы да шым-шытырық сөздермен алғысын айтты. Бұдан құтылғанына қуанған бекетші одан асып түспесе кем түспейтін қызыл сөзбен, бірақ әлдеқайда қысқаша түрде жауап қатып, қоналқа үшін ешқандай ақы алмай, алдыңнан жарылқасын деп аттандырып жіберді.

(жалғасы бар)