Қаржы пирамидалары – тек экономикалық алаяқтық қана емес, адам психологиясының осал тұстарын нысанаға алған құбылыс. Түркістан облысында соңғы жылдары кең таралған бірнеше пирамида ұйымы халықтың сеніміне терең бойлап, «инвестиция» бейнесінде өздерін ұсынды. Олар адамдардың жақсы өмірге деген үмітін, болашағын қамтамасыз етуге бағытталған тілек-ниетін шебер пайдаланды. «Табысты бол, өз өміріңді өзгерт» деген жарнама ұрандары — адамдардың армандарын саудаға салудың көрінісі.
Манипуляция мен иллюзия тілі
Пирамидалар адам санасын басқару үшін бірнеше әдісті қатар қолданады. Алдымен, әлеуметтік қысым тудырып, «кеш қалма, барлығы қатысып жатыр» деген атмосфера орнатады. Сосын «бірінші болып үлгергендер ғана табыс табады» деген үрейге сүйенеді. Сонымен қатар, алғашқы салымшыларға төлем жасап, басқаларды «көз жеткіз» әдісімен қызықтырады. Түркістан облысындағы кей тұрғындар пирамидаға қатысу шешімін жақын досының немесе туысының кеңесімен қабылдаған. Бірақ ол «кеңес» көбіне манипуляцияның бір бөлігі болып шықты.
Жалған жарқыраған өмір
Пирамидалар қазіргі жастар жиі отыратын ортаға, әсіресе Instagram, TikTok, Telegram желілеріне бейімделген. Жалған сән-салтанат, шетелге сапарлар, қымбат көлік – мұның бәрі арнайы қойылым. Түркістандағы кей блогерлер пирамидалық жүйеге қатысып, өз парақшасында «сәттілік тарихын» жария етіп, талай жасқа үлгі болды. Бірақ бұл – жасанды сахна. Оның артында қарыз, дағдарыс пен жоғалған ақшадан тұратын шынайы көрініс бар.
Отбасылық шиеленіс және ішкі күйзеліс
Қаржы пирамидасына сеніп қалған адамдардың көпшілігі ақшасын жоғалтумен қатар, отбасында да кикілжіңге тап болады. Түркістанда әйелінің алтын бұйымын сатып, пирамидаға салған азаматтар, немесе керісінше, ерінен жасырын несие алып, инвестиция жасаған әйелдер туралы оқиғалар жетерлік. Мұндай жағдайлар ажырасуға, сенімнің жоғалуына, тіпті балалардың психологиясына кері әсер етуі мүмкін. Ақшаның артында тұрған үміт үзіліп, адам өзін алданған әрі дәрменсіз сезінеді.
Үмітпен ойнау – қылмыстың ең ауыр түрі
Психологтардың айтуынша, пирамида құрбандары ең алдымен экономикалық емес, психологиялық соққы көреді. Олар өзіне, болашағына, тіпті айналасына деген сенімін жоғалтады. Бұл – жәй ғана ақша жоғалту емес, рухани күйреудің нышаны. Түркістан облысында соңғы жылдары мұндай жағдайлар көбейіп келеді. Ең өкініштісі, көп адам бұл туралы ашық айтуға ұялады немесе қорқады.
Ақпараттық иммунитет қажет
Пирамидалармен күресу – тек құқық қорғау органдарының емес, бүкіл қоғамның міндеті. Түркістанда ақпараттық қауіпсіздік мәдениеті әлі де қалыптасу үстінде. Әр мектепте, колледжде, ЖОО-да қаржылық және цифрлық сауаттылықты оқыту – бүгінгі күннің талабы. Тұрғындар да әлеуметтік желідегі жарнаманың ар жағында не тұрғанын сын көзбен қабылдауға дағдылануы тиіс. Жалған байлықтың жылтыраған беті – шын мәнінде, үмітті тұзаққа түсірудің құралы ғана.
Құрбандар үнсіздігі – жүйенің жеңісі
Қаржы пирамидасына тап болған адамдардың көпшілігі өз бастарынан өткен жағдайды айтуға именеді. Түркістан өңірінде алаяқ схемаларға алданып қалған кей тұрғындар таныстарының алдында ұялып, қоғамнан шеттеп кеткен. Кейбірі бұл қателігін өмір бойы жасырып өтеді. Бірақ дәл осы үнсіздік – пирамидалардың өмір сүруіне жағдай жасайды. Егер әрбір құрбан өз оқиғасын ашық айтса, айналасындағы басқа адамдарға ескерту болар еді. Жүйе — тек сеніммен емес, үнсіздікпен де жұмыс істейді.
Қаржы емес, сенім дағдарысы
Пирамидалар адамды тек ақшадан ғана айырмайды. Олар сенімді де, болашаққа деген көзқарасты да бұзады. Түркістан облысындағы бірқатар азаматтар пирамидаға алданып қалған соң өзіне, мемлекетке, тіпті шынайы кәсіпке деген сенімінен айырылған. «Барлығы алдайды» деген тұжырыммен өмір сүру – қоғам үшін қауіпті құбылыс. Бұл сенім дағдарысы тек бір адамды емес, тұтас орта мен болашақ ұрпақты кері әсерге ұшыратады.
Қаржы пирамидалары – адамдардың үмітін пайдаланып, алдап-арбайтын психологиялық қылмыс. Түркістан облысындағы әрбір алданған жан – жалған уәденің құрбаны. Бұл құбылысты тек заңмен ғана емес, ақпаратпен, біліммен және ашық диалогпен жеңуге болады. Әр отбасында, әр білім ошағында, әр ортада бұл тақырып көтерілуі тиіс. Себебі ең осал сәтте үмітпен алдану – ең ауыр трагедия.
