БІЛІМ БАҒЫТЫ: ТҮРКІСТАН МЕКТЕПТЕРІ МЕН КОЛЛЕДЖДЕРІНДЕ ИНТЕРНЕТ АЛАЯҚТЫҚТЫҢ АЛДЫН АЛУ ЖӘНЕ АҚПАРАТТЫҚ САУАТТЫЛЫҚТЫ АРТТЫРУ ЖҰМЫСТАРЫ

Түркістан облысындағы мектептер мен колледждерде интернет алаяқтықтың алдын алу – маңызды, бірақ әлі толық жолға қойылмаған бағыт. Ақпараттық сауаттылықты арттыру жұмыстары эпизодтық сипатта ғана жүргізіледі. Мақалада осы саланың негізгі мәселелері мен шешу жолдары ұсынылады.

Мектеп бағдарламасында цифрлық қауіпсіздік тақырыптарының жеткіліксіздігі

Қазіргі білім беру стандарттарында оқушыларға цифрлық қауіпсіздік туралы тек информатика сабағында аз ғана мағлұмат беріледі. Түркістан мектептерінде бұл тақырыптар көбіне техникалық құралдарды қолданумен шектеледі. Алаяқтық, фейк контент, фишинг сілтемелер, жалған жарнама сияқты ұғымдар оқушыларға нақты әрі өмірлік мысалмен түсіндірілмейді. Мұның салдарынан балалар киберқылмыстың нысанасына айналғанда, қалай әрекет ету керектігін білмейді. Сондықтан интернеттегі қауіпсіздікке арналған мазмұнды, жүйелі, міндетті сабақтар енгізу — уақыт талабы.

Колледждердегі түсіндірме жұмыстарының тұрақсыздығы

Түркістан облысындағы техникалық және гуманитарлық колледждерде интернет алаяқтыққа қарсы профилактикалық жұмыстар жылына 1–2 рет өткізілетін біржолғы кездесулермен ғана шектеледі. Онда көбінесе полиция өкілі немесе психолог келіп, жалпы сипаттағы ақпаратпен бөліседі. Ал нақты өмірлік мысалдар, алаяқтар қолданатын механизмдер мен құқықтық қорғаныс жолдары нақты қарастырылмайды. Сонымен қатар, студенттердің өзара пікір алмасатын, күмәнді жағдайларды бірге талқылайтын қауіпсіздік клубтары немесе онлайн платформалар жоқ. Колледж жастары ең белсенді интернет қолданушылар қатарында екенін ескерсек, мұндай бос кеңістіктің өзі үлкен қауіпке айналуы мүмкін.

Педагогтардың ақпараттық қауіпсіздік бойынша даярлығы

Оқушыларға ақпараттық сауаттылықты қалыптастыру үшін алдымен мұғалімдердің өздері цифрлық қауіпсіздік дағдыларына ие болуы керек. Бірақ Түркістан облысындағы көптеген білім мекемелерінде педагогтардың бұл бағыттағы даярлығы жеткіліксіз. Көптеген мұғалімдер интернет алаяқтықтың техникалық немесе психологиялық аспектілерін терең білмейді. Бұл – тек оқушылардың ғана емес, бүкіл білім беру жүйесінің қорғаныс деңгейін әлсірететін фактор. Педагогтар үшін арнайы тренингтер мен біліктілік арттыру курстары қажет. Олар тек технологияны қолдану емес, сонымен қатар интернеттегі тәуекелдерді тану және түсіндіруді де меңгеруі керек.

Ата-анамен серіктестіктің әлсіздігі

Интернет қауіпсіздігі мәселесінде ата-ананың рөлі ерекше. Дегенмен мектептер мен колледждерде ата-анамен бұл бағыттағы жұмыс жиі жүргізілмейді немесе номиналды сипатта өтеді. Түркістандағы ауыл мектептерінде көп ата-ана баласының интернеттегі іс-әрекетіне мүлде араласпайды. Олар баласының не көріп, кіммен хат алмасып жүргенінен хабарсыз. Сондықтан білім беру мекемелері ата-анамен бірлескен жобалар мен ақпараттық кештер өткізіп, оларға фейк аккаунт, фишинг сілтеме, онлайн ойын арқылы болатын алаяқтық түрлері туралы жүйелі түрде ақпарат беруі тиіс. Бұл — баланы отбасында да, мектепте де қорғауға мүмкіндік береді.

Ақпараттық сауаттылық бойынша оқушылардың бастамашылдығы

Кей мектептерде оқушылардың өз бастамасымен ұйымдастыратын «цифрлық қауіпсіздік апталығы» немесе «ақпараттық гигиена» клубтары ашылып жатыр. Түркістан облысында мұндай бастамалар сирек кездескенімен, олар үлкен әлеуетке ие. Жасөспірімдер бір-біріне мысалмен, тікелей тілде әсер етуді жақсы көреді. Сондықтан білім беру мекемелері оқушыларға ақпараттық қауіпсіздік бойынша шағын зерттеулер, презентациялар, сахналық қойылымдар арқылы қауіпті түсіндіруге мүмкіндік беруі керек. Бұл оқушылардың тек тыңдаушы емес, белсенді қорғаушыға айналуына жол ашады.

Цифрлық тәрбие мен моральдық жауапкершілік

Интернетке қатысты тәрбие тек техникалық ақпаратпен шектелмеуі тиіс. Түркістан жастары желіде жауапкершілікпен әрекет етуді, бөтен адамның деректеріне араласпауды, күмәнді табыс көздеріне қызықпау сияқты моральдық ұстанымдарды да бойына сіңіруі керек. Білім беру мекемелеріндегі тәрбие сағаттары көбінесе классикалық сипатта өтеді, ал цифрлық мораль мәселесі шет қалады. Интернеттегі алаяқтықпен күрес үшін цифрлық этика — мектеп бағдарламасына міндетті түрде енген құндылық болуға тиіс. Мұғалім мен ата-ана жастарға онлайн кеңістікте де ар-ождан мен адалдық маңызды екенін түсіндіруі керек.

Ақпараттық қауіпсіздікке арналған ресурстардың жетіспеушілігі

Оқушылар мен мұғалімдерге арналған қазақ тіліндегі сапалы, бейімделген цифрлық қауіпсіздік материалдары жеткіліксіз. Түркістан өңіріндегі мектептерде ақпараттық қауіпсіздік тақырыбында таратыла алатын парақшалар, бейне сабақтар, интерактив құралдар жоқтың қасы. Бұл балалардың өз бетімен ізденуін қиындатады. Мемлекеттік және өңірлік деңгейде арнайы платформа, мобильдік қосымша немесе Telegram арнасы құрылып, онда нақты мысалдар, сақтану жолдары, заңдық кеңестер берілсе, білім беру ісі әлдеқайда тиімді болар еді.