БІЛІМ БЕРУ БАҒЫТЫ: МЕКТЕПТЕР МЕН КОЛЛЕДЖДЕРДЕ ҚАРЖЫЛЫҚ САУАТТЫЛЫҚТЫ АРТТЫРУ АРҚЫЛЫ ҚАРЖЫ ПИРАМИДАСЫНЫҢ АЛДЫН АЛУ

Жасөспірімдер мен жастар табыстың шынайы жолдарын ажырата алмай, жалған уәделерге сеніп қалады. Осыған байланысты мектеп пен колледж деңгейінде қаржылық сауаттылықты жүйелі түрде үйрету — қаржы пирамидаларына қарсы тиімді құрал. Түркістан өңіріндегі білім беру мекемелерінде бұл мәселенің маңызын түсіну мен нақты іске көшу арасындағы алшақтық әлі де бар. Сол себепті бұл бағытты күшейту — уақыт талабы.

Қаржылық сауаттылық негіздерін ерте бастан оқыту

Қаржылық сауаттылықты мектеп бағдарламасына ерте енгізу — келешек азаматтарды қаржылық алдаудан сақтайтын қорғаныс қабырғасы. Түркістандағы мектептерде бұл бағыт енді ғана қолға алынып жатыр. Дегенмен, пән ретінде емес, факультатив не тәрбие сағаттары шеңберінде ғана қамтылуда. Нақты тақырыптар – табыс пен шығын, пайыздық мөлшерлеме, несиенің мәні, инвестиция мен алаяқ схемалар – арнайы жүйемен және тәжірибелік мысалдармен түсіндірілгенде ғана нәтиже береді. Бұл білім — тек өмірлік тәжірибеден емес, мектептен басталуы тиіс.

Колледждердегі қаржылық тәрбие мен мамандыққа бейімделген білім

Техникалық және кәсіптік білім беретін мекемелерде қаржылық тақырыптар кәсіби бағдармен қатар жүруі керек. Түркістан облысындағы колледждерде экономикалық, техникалық мамандықтар көп, бірақ студенттер қаржылық шешім қабылдауда жиі қателік жібереді. Кейбірі студент кезінде-ақ қаржы пирамидаларына қосылып, қарызға батып үлгереді. Сондықтан оқу бағдарламасында қаржылық тәуекел, инвестиция түрлері, заңды және заңсыз табыс жолдарын талдау секілді модульдер болуы тиіс. Қаржы — тек банкирдің емес, әр адамның өмірлік құралы екенін түсіну маңызды.

Оқытушылардың біліктілігін арттыру

Қаржылық сауаттылықты үйрететін мұғалімдердің өзі бұл салада терең дайындықтан өтуі тиіс. Түркістандағы кей мектеп мұғалімдері бұл бағытта әдістемелік қолдаудың аз екенін айтады. Себебі күрделі қаржылық терминдер мен заманауи инвестициялық алаяқтық үлгілерін қарапайым тілмен түсіндіру оңай емес. Осы орайда арнайы семинарлар, онлайн курстар мен тренингтер ұйымдастырылып, мұғалімдерге нақты әдістемелік құрал ұсынылуы қажет. Егер оқытушы өзі түсінсе, ғана ол оқушыға сенімді түрде жеткізе алады.

Жасөспірімдердің цифрлық ортада бағдар табуы

Заманауи жастардың интернетте көп уақыт өткізетінін ескерсек, цифрлық қаржылық қауіпсіздік туралы білім де маңызды. Түркістанның көптеген жасөспірімі әлеуметтік желі арқылы қаржы пирамидаларына тап болып жатыр. Сондықтан мектеп бағдарламасында жалған сайттарды тану, фейк жарнамаларды ажырату, қаржы операцияларында қауіпсіздік сақтау сияқты практикалық бағыттар қамтылуы тиіс. Цифрлық ортада сауатты болу — тек техникалық дағды емес, ол қаржылық амандықтың кепіліне айналып отыр.

Психологиялық тұрақтылық пен эмоциялық шешімдерге қарсы тұру

Қаржы пирамидалары эмоцияға әсер етеді: қорқыныш, үміт, қызығушылық — бәрі де адамның шешім қабылдау қабілетін әлсіретеді. Түркістанда мұндай психологиялық қысымға ұшырап, «қалмасам болмайды» деп әрекет еткен жастар көп. Сондықтан мектептегі қаржылық тәрбиеге психологиялық тұрақтылықты, сын тұрғысынан ойлау қабілетін дамыту элементтерін қосу қажет. Эмоция емес, логикамен шешім қабылдау — қаржылық алаяқтыққа қарсы берік қалқан.

Ата-аналармен бірлескен білім беру

Жасөспірімдердің білім мен тәрбие алған жалғыз жері — мектеп емес. Ата-ана мен мектеп арасында бірлескен жұмыс болмаса, берілген білімнің әсері азаяды. Түркістан облысында ата-аналар жиналыстарында немесе арнайы тренингтерде қаржылық сауаттылық бойынша ақпарат беру – қажетті қадам. Өйткені кей жағдайда балалар ата-аналарының қателігін қайталайды. Отбасында дұрыс қаржылық әдет болмаса, балаға мектептегі тәрбие де шала жетеді. Сондықтан мектеп пен ата-ана бір бағытта жұмыс істеуі керек.

Үкіметтік емес ұйымдар мен жастар қозғалысының рөлі

Білім беру ісінде тек мемлекеттік мектептер мен колледждер ғана емес, қоғамдық ұйымдар да үлкен рөл атқара алады. Түркістанда жастар ұйымдары мен волонтерлік топтар арқылы қаржылық сауаттылық бойынша семинарлар, тренингтер өткізу тәжірибесі бар. Мұндай ұйымдар әсіресе ауылдық жерлерде мектептермен серіктесе отырып, оқушыларға жеңіл әрі қызықты форматта қаржылық білім бере алады. Мысалы, ойындар, сұрақ-жауап турнирлері немесе кейстік сабақтар жастарға жақын әрі тиімді тәсіл болмақ.

Қаржылық сауаттылықты ұлттық бағдарламаға енгізу

Қазақстанда қаржылық сауаттылықты арттыру бойынша ұлттық деңгейдегі стратегиялар қабылдануда. Бірақ бұл стратегия Түркістан секілді аймақтарда нақты іске асуы қажет. Мектеп пен колледж бағдарламасына қаржылық сауаттылықты міндетті пән ретінде енгізу – басты мақсат. Бұл бағытта Білім және ғылым министрлігі, Қаржы министрлігі, жергілікті әкімдік пен білім бөлімдері бірлесіп нақты жол картасын жасауы тиіс. Жастардың болашағы — олардың бүгін алған қаржылық біліміне тікелей байланысты.