ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒЫТ: ТҮРКІСТАНДАҒЫ ҚАРЖЫЛЫҚ ҚИЫНДЫҚТАР МЕН ҚҰМАР ОЙЫНДАРДЫҢ ҚАУПІ
Түркістан облысы әлеуметтік-экономикалық даму қарқыны жағынан бірқатар жетістіктерге қол жеткізгенімен, кейбір аудандар мен ауылдық жерлерде халықтың күнкөріс деңгейі әлі де тұрақсыз күйде қалып отыр.
Жастар арасындағы жұмыссыздық, отбасылардың қаржылық тапшылығы, өмір сапасына деген қанағаттанбаушылық – бәрі де құмар ойындарға тәуелділіктің экономикалық негізін қалыптастыруда. Бұл мақалада лудомания құбылысының аймақ экономикасына, отбасы бюджетіне, еңбек өнімділігіне және жастардың қаржылық мінез-құлқына әсері жан-жақты сараланады. Қаржы тапшылығы жағдайында құмар ойынға жүгіну – теріс таңдау. Ол тек табысты жойып қоймай, жаңа қарыз, әлеуметтік күйзеліс пен құқықтық проблемалар тудырады.
Қаржылық тұрақсыздық – құмар ойынға итермелейтін фактор
Түркістан облысындағы көптеген отбасының табысы ең төменгі күнкөріс деңгейіне жақын орналасқан. Бұл – азаматтардың күнделікті өмірінде қаржылық қысым сезінуіне әкеледі. Табысы аз адамдар, әсіресе жастар арасында тез баюға деген ұмтылыс ерекше байқалады. Құмар ойындар дәл осы әлеуметтік әлсіз топтарды нысанаға алады. Олар жарнама арқылы оңай және тез табыс табуға болатын иллюзияны қалыптастырады. Түркістанда кейбір жастар букмекерлік кеңсеге баруды немесе онлайн ставка жасауды табыс табудың заңды баламасы ретінде қабылдай бастады. Алайда ұтылу ықтималдығы жоғары болған сайын қаржылық тығырық тереңдей түседі. Жасалған қадамдардың экономикалық салдары адамды жаңа қарызға, кепілсіз несиеге, тіпті алаяқтық әрекеттерге итермелеуі мүмкін.
Отбасы бюджетіне келетін салмақ
Құмар ойындарға тәуелділік жеке тұлғаның ғана емес, бүкіл отбасының экономикалық әл-ауқатына әсер етеді. Түркістан өңірінде ойынға кеткен қаржының нақты көлемін анықтау қиын болса да, көптеген отбасылар тұрмыстық шығындарын өтей алмай жатқандарын жасырмайды. Ойынға ақша салу – тамақ, оқу, киім-кешек, коммуналдық қызметтерден бас тарту деген сөз. Мұндайда отбасы мүшелері арасында жанжал артып, ішкі ахуал нашарлайды. Тіпті кейбір ата-аналар балаларынан жасырып қарыз алады немесе өз дүние-мүлкін сатады. Бұл жағдайлар көп жағдайда ұяттан жасырылады, бірақ салдары өте ауыр болуы мүмкін. Қаржы тұрақтылығы жоғалған сайын отбасы ішіндегі сенім мен қолдау жүйесі де бұзылады.
Қарызға белшеден бату және микрокредиттік ұйымдармен байланыс
Құмар ойынға салынған адам ұтылған ақшасын қайтару үшін жиі қарызға жүгінеді. Түркістанда соңғы жылдары жекеменшік микрокредиттік ұйымдар саны артты. Олардың көпшілігі жоғары пайызбен несие беріп, құмар ойыннан зардап шеккен адамдарды одан әрі тығырыққа тірейді. Ойынға тәуелді адам эмоциямен әрекет етеді, ал микронесиенің шарттарын толық түсінбей, келісімге қол қоя салады. Мұндай келісімдер сотқа дейін апарып соғатын жағдайларға әкеледі. Қарызын жабу үшін тағы да ойнайтын адамдар да бар – бұл тоқтаусыз қайталанатын шеңбер. Түркістанда бірқатар жас жігіттер осындай қарыз шырмауына түсіп, ата-анасын, туыстарын, кейде тіпті жұмыс берушіні де қаржылық қауіпке душар еткен.
Жұмыссыздық және еңбекке ынтаның жойылуы
Лудомания еңбекке деген ынтаны төмендететін фактор ретінде де қарастырылуы керек. Түркістанда жұмыссыз жүрген жастар арасында «ойын арқылы ақша табам» деген қате ұстаным жиі байқалады. Олар уақытын жұмыс іздеуге емес, ставка жасауға жұмсайды. Бұл уақыт өте келе еңбекке деген қызығушылықты мүлде жойып, «жеңіл ақша» ұғымын басты құндылыққа айналдырады. Тіпті жұмыс істеп жүрген кей азаматтар да ойынға тәуелділік салдарынан жұмысына салғырт қарай бастайды. Уақытылы келмеу, өнімділіктің төмендеуі, тәртіп бұзушылық – осының бәрі еңбек нарығындағы жауапкершілікті әлсіретеді. Мұндай адамдар жұмыс орнын жиі ауыстырып, экономикалық тұрақсыздықты өз қолымен тереңдетіп отырады.
Аймақтық экономикаға келетін жанама залал
Лудоманияның өңірлік экономикаға әсері жанама болғанымен, елеулі. Түркістан облысында шағын және орта бизнеске, ауыл шаруашылығына, қызмет көрсету секторына үлес қосатын жастар ойынға тәуелділікке ұшыраса, олар әлеуетті еңбек күшінен айырылады. Сонымен қатар, тұрғындардың табысы тұтынушылыққа емес, ойынға жұмсалса, жергілікті кәсіпкерлердің айналымы да төмендейді. Букмекерлік кеңселер мен онлайн платформалар тапқан табысын өңірде қалдырмайды, яғни бұл қаржы Түркістан экономикасына пайда әкелмейді. Әлеуметтік көмекке жүгінушілер саны артып, бюджеттік қысым күшейеді. Мұндай ортада экономикалық тұрақтылық қалыптаспайды, керісінше, әлеуметтік тәуелділік тереңдейді.
Қаржылық сауаттылықтың төмендігі – негізгі себептердің бірі
Жастар арасында қаржылық сауаттылық деңгейі әлі де төмен. Түркістанда мектеп пен колледж бағдарламаларында бұл бағыттағы білім беру жеткіліксіз. Көптеген жас азамат қаражатты жоспарлаудың, үнемдеудің, инвестиция жасаудың орнына, жылдам пайда табуға тырысады. Олар ойын арқылы байып кетуге сенеді, бірақ оның арты несиелік тәуекелге, табыссыздыққа әкелетінін бағаламайды. Қаржылық сауатты адам ойынның мәнін түсініп, оған жоламайды. Сондықтан, лудоманиямен күресте қаржылық білім беру – ең басты профилактикалық құрал. Түркістан өңірінде бұл бағыттағы тренингтер мен курстар, ата-аналар мен жастарға арналған кеңестер жүйелі түрде ұйымдастырылуы қажет.
