ЛУДОМАНИЯ МЕН СПОРТ АРАСЫНДАҒЫ ПАРАДОКС

Себебі футбол, бокс, күрес, волейбол сияқты спорт түрлері денсаулықты нығайтуға, жастарды тәртіпке, адал бәсекеге баулуға тиіс болса, букмекерлік компаниялар дәл осы спортты табыс көзіне айналдырып, құмар ойынға тәуелділіктің басты құралына айналдырып жіберді. Түркістан облысында да дәл осы жағдай айқын сезіледі: жастар спортқа қызығамын деп жүріп, ставкалар әлеміне кіріп кетіп, дене шынықтырудың орнына қаржылық және психологиялық шығынға ұшырап жатыр.

Футбол – спорт па, әлде ставканың көзі ме?

Футбол Қазақстанда ғана емес, бүкіл әлемде ең танымал спорт түрі. Жастар ауылда болсын, қалада болсын, доп қуалап өседі. Бірақ теледидардан футбол матчын көргенде, жанкүйерлердің көбі «кім жеңеді?» деп емес, «қанша коэффициент береді?» деп ойлай бастады. Түркістандағы жастар арасында да букмекерлік кеңселерге кіріп, Еуропа чемпионаттарына немесе Қазақстан премьер-лигасына ақша тігу әдетке айналды. Футболдың рухани, тәрбие беретін құндылығы екінші орынға ығысып, оның коммерциялық сипаты күшейді. Букмекерлер әр ойынды «жеңіл ақша табудың жолы» ретінде жарнамалайды. Осылайша футбол салауаттылықтың емес, лудоманияның құралына айналуда.

Бокс пен күрестегі ұлт намысы және ақша ойыны

Қазақ халқы үшін бокс пен күрес – ұлттық мақтаныш. Олимпиада чемпиондары, әлемдік аренада ел намысын қорғаған спортшылар халықты жігерлендіріп, жастарға үлгі болып келген. Бірақ бүгінде осы спорт түрлерінің айналасында да «кім жеңеді, қай раундта жеңеді» деген ставкалар жүріп жатыр. Бұл құбылыс спортшыларға деген құрметті азайтып, оларды тек «ақша әкелетін құрал» ретінде қабылдауға әкеп соқтырады. Түркістандағы талай жас боксшыларға қарап, спортпен айналысуға құлшынып жүрсе де, кейбіреулері рингтен гөрі, ставкалардан үміт күтеді. Нәтижесінде спорттың рухы емес, құмарлықтың дәмі алға шықты.

Жастар арасындағы психологиялық қақпан

Спортқа қызығатын жастар әдетте белсенді, еңбекқор, мақсаты айқын болуы керек. Бірақ букмекерлік компаниялардың жарнамасы оларға кері әсер етіп жатыр. «Сен спортты жақсы білесің, сондықтан ақша таба аласың» деген ұран жастардың санасын улайды. Нәтижесінде олар спортты зерттеп, ойнап, шеберлігін арттырудың орнына экран алдынан шықпай, коэффициент іздеумен айналысады. Бұл психологиялық тұрғыда үлкен қайшылық тудырады: адам өзін спорт жанкүйері санайды, бірақ іс жүзінде құмар ойыншыға айналады. Түркістандағы кейбір оқу орындарында студенттердің сабақтан кейінгі уақыты спорт алаңында емес, букмекерлік кеңседе өтіп жатқаны да жасырын емес.

Қоғамдық денсаулық пен спорттың қарама-қайшылығы

Спорт салауатты өмір салтын қалыптастырып, денсаулықты нығайтуға шақырады. Мемлекет миллиардтаған қаржыны спорт инфрақұрылымына құйып отыр. Бірақ осы еңбектің нәтижесін букмекерлік бизнес жоққа шығарады. Жастар стадионға барып, ойынды көрген соң, бірден бәс тігуге ұмтылады. Бұл денсаулық үшін пайдалы әрекеттің – зиянды әдетпен ұштасуына алып келеді. Қоғамдық деңгейде де бұл үлкен қайшылық: мемлекет спорт арқылы лудоманияның алдын алғысы келеді, бірақ спорттың өзі лудоманияның құралы болып тұр.

Түркістандағы спорт мәдениеті мен бәс тігудің көлеңкесі

Түркістан облысында түрлі спорттық іс-шаралар жиі өткізіледі: күрес турнирлері, футбол біріншіліктері, жастар арасындағы жарыстар. Бірақ соның көбі букмекерлік компаниялардың демеушілігінсіз өтпейді. Жарнамада міндетті түрде букмекердің логотипі тұрады. Бұл жағдай жастардың санасында «спорт пен құмар ойын бірге жүреді» деген қате түсінік қалыптастырады. Спорттың дамуына қаржы тарту қажеттігін бәрі түсінеді, бірақ ол қаржының лудоманияны күшейтетін бизнес арқылы келуі – қауіпті үрдіс. Бұл Түркістандағы спорт мәдениетінің таза әрі тәрбиелік мәнін әлсіретеді.

Әлеуметтік салдар: жеңімпаз да, жеңілген де ұтылады

Букмекерлік ставкаларда ұтқан да, ұтылған да толыққанды жеңімпаз емес. Ұтқан адам уақытша қуанып, кейін тағы да ойнауға кірісіп кетеді. Ұтылған адам ашуға булығып, қаржылық қиындыққа тап болады. Екі жағдайда да спорт – тек сылтау, ал құмарлық – негізгі мақсат болып қалады. Бұл үрдістің әлеуметтік салдары ауыр: жастар еңбек етудің орнына «жеңіл ақша» іздейді, ал бұл олардың болашағына балта шабады. Түркістанда да көптеген отбасылар баласының спортқа қызығушылығына қуанып жүріп, оның букмекерлік тәуелділікке ұрынғанын кеш біліп жатады.

Шешім жолдары мен ұсыныстар

Бұл парадоксты жою үшін мемлекет пен қоғам бірлескен қадам жасауы қажет. Біріншіден, спорттық жарыстарды букмекерлік компаниялардың демеушілігінсіз ұйымдастыру тетіктерін ойластыру керек. Екіншіден, жастар арасында спортты тек денсаулық пен жетістікке жетудің жолы ретінде насихаттап, бәс тігуге қарсы идеологиялық жұмыстар жүргізілуі тиіс. Үшіншіден, Түркістан облысындағы мектептер мен колледждерде арнайы түсіндірме сабақтарын өткізіп, спорт пен құмар ойынның арасындағы айырмашылықты ашық көрсету қажет. Төртіншіден, спортшылардың өздері де жастарға үлгі болып, «бәс тігу – спорттың жауы» екенін айтқаны жөн.