МӘДЕНИ ЖӘНЕ ҚОҒАМДЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР: ТҮРКІСТАН ӨҢІРІНІҢ ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕСІ МЕН ЛУДОМАНИЯҒА ҚАРСЫ ТҰРҒЫСЫ

Түркістан өңірі – осы ұлттық құндылықтар мен дәстүр сабақтастығы сақталған киелі мекен. Алайда заманауи қауіптердің бірі — лудомания, яғни құмар ойынға тәуелділік, осы дәстүрлі тәрбие мен моральдық құндылықтарға тікелей қауіп төндіруде. Түркістан жастарының бір бөлігі ойынқұмарлыққа бейімделе бастаған тұста, бұл жағдай қоғамның мәдени иммунитетін қайта қарауды талап етеді. Мақалада өңірдің рухани-мәдени тіректеріне сүйене отырып, лудоманияға қарсы қоғамдық ұстанымдар мен әрекеттер талданады.

Ұлттық салт-сананың ойынқұмарлыққа қатысы

Қазақ дәстүрінде еңбек – басты құндылық. «Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей» деген ұстаным – ұлттың өмірлік философиясының өзегі. Осы тұрғыдан алғанда, оңай жолмен баю, тәуекелге қаржы тігу, кездейсоқ ұтыс арқылы өмір сүруге ұмтылу – ұлттық болмысқа кереғар ұғым. Түркістан өңірінде ата-әжелеріміз бен қарияларымыз әрқашан «аз болса да адал болсын» деп тәрбиелеп келген. Құмар ойын – осы құндылықтарды теріске шығаратын зиянды әдет. Ол адамды жалқаулыққа, жалған үмітке жетелеп, өмірлік мақсат пен ұмтылысты бұзады. Мұндай әрекеттерден жастарды қорғау үшін ұлттық танымды тереңінен сіңіру қажет. Ата-дәстүр мен тектілік ұғымы – ойынқұмарлықтың алдын алатын рухани қалқан.

Қоғамдық көзқарас пен ұжымдық жауапкершілік

Лудомания тек жеке адамның мәселесі емес, бүкіл қоғамның тұрақтылығына қауіп төндіретін фактор. Түркістан облысының ауылдары мен шағын қалаларында қоғам мүшелері бір-бірін жақсы таниды. Мұндай ортада адамдардың бір-біріне моральдық ықпалы жоғары. Дегенмен, құмар ойынмен әуестенуші азаматтарды қоғам көбіне сөгіп, жаман атқа қалдырады. Бұл тәсіл кейде кері әсер етіп, адамды одан әрі оқшаулап, тәуелділік тереңдей түседі. Сондықтан қоғамдық бақылаумен қатар, жанашырлық пен қолдау да қажет. Ақсақалдар кеңесі, ауылдық қауымдар мен жастар ұйымдары адам тағдырына бейжай қарамай, өз ортасындағы осал топқа көмектесуді қалыпты тәжірибеге айналдыруы тиіс.

Ұлттық тәрбиенің отбасындағы орны

Қазақ отбасындағы тәрбие – ұрпақтың болмысын айқындайтын маңызды құндылық. Түркістанда ата-аналар мен ата-әжелер бала тәрбиесінде үлкен рөл ойнайды. Дегенмен, соңғы жылдары заманауи технологияның әсерімен балалар мен жасөспірімдер сыртқы ықпалға көбірек бейімделе бастады. Құмар ойын жарнамасы, әлеуметтік желідегі үлгілер – жас сананы тез улайды. Мұндай жағдайда отбасылық тәрбиеге қайта көңіл бөлу, ата-ананың баламен байланысын күшейту, ұлттық құндылықтарды күнделікті өмірде қолдану өте маңызды. Үйдегі тәрбие – ұлттың тірегі. Адалдық, сабыр, еңбекқорлық, шүкіршілік сынды ұғымдар отбасыда берік орнықса, бала кездейсоқ құмарлыққа бой ұра қоймайды.

Рухани-мәдени жобалардың лудоманияға қарсы әлеуеті

Түркістанда соңғы жылдары мәдени және рухани іс-шаралар жиілей түсті. «Ұлы дала рухы», «Жібек жолы фестивалі», «Түркі әлемі шеберлерінің жәрмеңкесі» сияқты жобалар – жастарды шығармашылыққа, өнер мен білімге тартудың жарқын мысалы. Бұл жобалар тек мәдени мереке ретінде емес, сонымен қатар ұлттық тәрбиені насихаттайтын, бос уақытты тиімді пайдалануға үйрететін құрал болуы тиіс. Мәдениет басқармалары мен жастар ұйымдары бірігіп, лудоманияның алдын алу мақсатында театр қойылымдары, пікірталас клубтары, ақындар айтысы сияқты іс-шаралар ұйымдастырып келеді. Алайда бұл жұмыстарды жүйелі деңгейге жеткізу – басты міндет. Рухани тәрбиені сахна мен өнер арқылы беру – ұмытылмас әсер қалдырады.

Ақсақалдар институтының әлеуеті

Қазақ қоғамында ақсақалдың сөзі – заңмен тең. Түркістан облысында да ауыл ақсақалдарының, беделді қарттардың қоғамдағы беделі жоғары. Алайда олардың қоғамдық процестерге араласуы көбіне салт-дәстүрмен, той-жиынмен ғана шектеледі. Лудомания секілді заманауи әлеуметтік кеселге қатысты ақсақалдар сөз қозғап, жастарға ақыл айтатын деңгейге көтерілуі қажет. Әр ауыл мен аудандағы ардагерлер кеңесі құмар ойынмен күресті рухани-мәдени тәрбие арқылы жүргізе алады. Ақсақалдардың жастармен ашық әңгімелері, дөңгелек үстелдер, теледидар мен радио арқылы берілетін кеңестері – бұл мәселеге дәстүрлі моральмен жауап берудің тиімді жолы. Бұл ұрпақтар сабақтастығын да нығайтады.

Ұлттық медиа мен насихаттың бағытталуы

Қазіргі ақпарат дәуірінде жастардың дүниетанымын қалыптастыратын негізгі құрал – әлеуметтік желі мен медиа. Түркістан өңірінде жергілікті БАҚ, YouTube арналар, TikTok парақшалар белсенді жұмыс істеп келеді. Алайда бұл алаңдарда лудоманияға қарсы бағытталған ұлттық-патриоттық мазмұн сирек кездеседі. Қоғамдық құндылықтар мен ұлттық тәрбие туралы бейнелер, қысқа мотивациялық роликтер, жас тұлғалардың өмірлік мысалдары кеңінен насихатталуы тиіс. Бұл – жас буынның санасына құмар ойынның зиянын түсіндірумен қатар, балама құндылықтарды ұсынудың жолы. Медиа – ақпараттық қару. Сол қаруды ұлттық сана мен рухани мәдениетке қызмет еткізу — уақыт талабы.