МЕДИЦИНАЛЫҚ-ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ БАҒЫТ: АЛАЯҚТЫҚ ҚҰРБАНДАРЫНЫҢ ПСИХИКАЛЫҚ ДЕНСАУЛЫҒЫ МЕН ӘЛЕУМЕТТІК КҮЙЗЕЛІСТЕРІ

Түркістан облысында соңғы жылдары мұндай алаяқ жүйелердің кең таралуы нәтижесінде көптеген азамат күйзеліске түсіп, ұзақ уақыт бойы моральдық және әлеуметтік қысыммен өмір сүріп келеді. Адам өзін кінәлі сезінеді, ұятқа қалады, сенімді адамдарынан айырылады. Бұл — медициналық және психологиялық тұрғыда күрделі проблемаға айналып отыр.

Кінәлілік сезімі мен өз-өзін айыптау

Қаржы пирамидасына алданған адамдардың көпшілігі өздерін кінәлі сезінеді. Түркістанда мұндай жағдайға тап болған азаматтармен психологтар сөйлескенде, олар өздерінің аңғалдығын, сенгіштігін кешіре алмай, ішкі айыптауға ұшырағанын айтады. Бұл сезім адамның өзін бағалауына, өмірге деген сеніміне кері әсер етеді. Әсіресе ер азаматтар “отбасымды асырай алмадым”, “ақшаны ұрлаттым” деген ішкі уайыммен тұйықталып, қоғамнан оқшауланып кетеді. Мұндай психологиялық жарақат ұзақ уақыт емделмесе, ауыр депрессияға апаруы мүмкін.

Қоғамнан оқшаулану және стигматизация

Алаяқтық құрбаны болу — көпшілік үшін ұятты жағдай. Түркістандағы кейбір ауылдық жерлерде мұндай адамдарға “алдақор”, “қалайша сендің?” деген көзқарас қалыптасады. Бұл – құрбанның қоғамнан алыстап, өзін “қажетсіз” сезінуіне себеп болады. Адам қоғамдық шараларға барудан, туыстарымен араласудан тартына бастайды. Әсіресе әлеуметтік байланысы әлсіз азаматтар үшін бұл үлкен психологиялық соққы. Қоғамдық стигма мен табу — психикалық саулықты қалпына келтіру жолында басты кедергі болып отыр.

Отбасылық қарым-қатынастардың бұзылуы

Қаржылық шығыннан кейін отбасылық қарым-қатынастар жиі нашарлайды. Түркістанда пирамидаға салынған қаражаттың салдарынан ерлі-зайыптылардың ажырасуы, балалар мен ата-аналар арасында түсінбеушілік, тіпті отбасылық зорлық-зомбылық фактілері де тіркелген. Ақша жоғалту тек материалдық емес, эмоционалдық тұрақтылықты да шайқайды. Қарым-қатынастағы сенім бұзылады, жақын адамдардың арасында айыптау, реніш пен агрессия өршиді. Бұл жағдайлар отбасындағы әр мүшенің психикалық саулығына әсер етіп, әлеуметтік тұрақсыздық туғызады.

Ұйқысыздық, мазасыздық және созылмалы стресс

Қаржы пирамидасының құрбандары көбіне ұйқысыздық, тұрақты мазасыздық пен созылмалы стресс белгілеріне шағымданады. Түркістандағы медициналық мекемелерде тіркелген психосоматикалық шағымдардың артқаны байқалады. Адамдар бас ауруы, жүрек соғысының жиілеуі, асқазан аурулары сияқты физикалық белгілермен келеді, бірақ негізінде мәселе — психологиялық. Қаржы жоғалту, болашаққа деген сенімнің жоғалуы мен қорқыныш — бұл белгілердің бастау көзі. Мұндай жағдайда психологиялық кеңес пен дәрігерлік көмек қатар ұсынылуы тиіс.

Өзін-өзі оқшаулау мен суицидтік ойлардың пайда болуы

Түркістанда қаржы пирамидасынан кейін өмірмен қош айтысуға әрекет жасаған азаматтар да бар. Көбіне бұл — ауыр моральдық қысым, қорқыныш, қорлану сезімінен туындайды. Суицидтік ойлар әсіресе жалғызбасты, қолдау жүйесі әлсіз, немесе әлеуметтік жауапкершілігі жоғары (мысалы, үйдің асыраушысы) азаматтарда байқалады. Бұл — медицина мен қоғам үшін дабыл. Мұндай жағдайдың алдын алу үшін ерте араласу, қолдау топтары, шұғыл психологиялық желілер мен жанұялық терапия жүйесі құрылуы қажет.

Мамандандырылған психологиялық көмекке қолжетімділік

Түркістан облысының барлық аудандарында кәсіби психолог мамандар жоқ. Ауылдық жерлерде психологиялық көмекке жүгіну мәдениеті де қалыптаспаған. Қаржы пирамидасына алданған адамның көбі көмек сұрауға ұялады, немесе психологқа бару “әлсіздік” деп есептейді. Бұл — қолжетімділік пен түсініктің жетіспеушілігі. Адамдарға тегін, жасырын және қолжетімді психологиялық көмек ұсынатын орталықтар, сенім желілері қажет. Мектептер мен емханалар жанындағы психологиялық кабинеттер де осы бағытта жұмыс істеуі керек.

Әлеуметтік көмек жүйесінің жетіспеушілігі

Психологиялық күйзелістің алдын алуда әлеуметтік қолдау қызметі маңызды рөл атқарады. Түркістанда көптеген азамат қаржы пирамидасынан кейін жұмысынан, бизнесінен, тіпті баспанасынан айырылып, әлеуметтік жағдайы күрт нашарлаған. Бірақ бұл адамдарға арнап арнайы реабилитациялық бағдарлама жоқ. Қайта кәсіби бейімдеу, уақытша әлеуметтік көмек, тұрмыстық қолдау сияқты механизмдер әлі іске қосылмаған. Бұл — азаматтардың психикалық саулығына тікелей ықпал ететін фактор. Мемлекеттік құрылымдар мен ҮЕҰ тарапынан ортақ жоспар қажет.

Психикалық денсаулықты сақтау – мемлекеттік маңызы бар міндет

Қаржы пирамидасына түскен азаматтардың психологиялық жағдайы — тек жеке адам мәселесі емес, бұл — ұлттық қауіпсіздік пен қоғамдық тұрақтылық мәселесі. Түркістанда бұл құбылыс кең тараған сайын халықтың сенімі, белсенділігі мен әлеуметтік ынтымағы әлсірейді. Сондықтан медициналық-психологиялық көмек көрсетуді мемлекет жүйелі түрде қолға алуы тиіс. Бұл бағытта өңірлік психологиялық орталықтар, халыққа арналған тренингтер, БАҚ-та түсіндіру жұмыстары және мобильді топтар құрылуы керек. Қоғамның денсаулығы — әрбір адамның саулығынан басталады.