НЕ ІСТЕУ КЕРЕК?

Миссис Уэлдон мен кеме экипажы құрғақ жерге аяқтарын басып, өздерін шексіз бақытты деп санады. Олар енді дауыл айдап апарып тастайтын елсіз аралда емес, материкте тұр. Оңтүстік Американың қай жеріне шықса да бәрі бір, қиналмай-ақ өз елдеріне жете алады.

Бірақ «Пилигрим» қайтып келеге келместей болып қирады, теңіздің жарға соққан толқыны оның сынықтарын бірнеше сағаттың ішінде жан-жаққа таратып та әкетті. Кемедегі жүкті аман сақтап қалуды ойлаудың да қажеттігі жоқ.

Дик Сэнд кемені аман сақтап қала алмағанымен, ондағы жолаушыларды түп-түгел аман-есен жағаға жеткізгенін мақтаныш етуіне хақы бар-ды.

«Пилигримнің» апат болған жері Оңтүстік Америка жағалауының қай бөлегі? Диктің шамалауынша Перу жағалауында апат болды ма? Бұның қисыны бар: өйткені, Пасхи аралынан өткен соң, экваторлық ағыс пен жел кемені солтүстік-шығысқа қарай айдаған-ды. Бұл жағдайда кеменің қырық үш градус оңтүстік ендіктен он бес градусқа барып қалатыны әбден түсінікті.

«Пилигримнің» апат болған жері дәл қай шама екендігін мүмкіндігі болғанынша тезірек анықтау керек болды. Перу жағалауына толып жатқан порттар, қалалар мен қыстақтар орналасқан, сондықтан, егер Диктің шамалауы дұрыс болса, жолаушылар бірер ел мекендеген жерге қиналмай-ақ жете алады.

«Пилигримнің» апатқа ұшыраған жері оншалықты биік емес, бірақ тік жар, ың-жыңсыз қаңырап жатқан иесіз жағалау болып шықты… ұзыннан шұбақ көсіліп жатқан енсіз құм салалары, жағалаудың бетін құздан омырылып түскен қара тастардың сынықтары басқан, құздың кей жерлерінде аңырайған жарықтар көрінеді, қырқаға шығуға боларлық жайпауыттау ыңғайлы жерлері де бар.

Шыңның теріскей жағында, бұлардан ширек миль жерде, шыңды жарып ағып жатқан кішкене өзен бар. Өзеннің үстіне неше түрлі ағаш өсімдіктері төніп тұр.

Жағалаудың дәл өзінен басталған қалың жасыл орман алысқа созылып, сонау көкжиектегі көк тауға барып ұштасқан. Егер Бенедикт ағай ботаник болса, мұндағы алуан түрлі ағаштарды көргенде, қуанышы қойнына сыймас еді. Бұл жерде биіктігі аспанмен таласқан бауобаб та бар, бұл ағаштарды бұрын мәңгілік деп атайды екен, мұнда веерник, теңіз жағалауының қарағайлары, тамариндалар, перечиктер, жаңа дүниенің солтүстік бөлегінен кездесетін басқа түрлі мыңдаған өсімдіктер де бар.

Жағалауда топ-тобымен бұлтша қалықтап жүрген құстар, олардың шаңқылдаған дауыстары, әсіресе қара көк жүнді ақбас қарлығаштардың шаңқылдағаны құлақты жара жаздайды. Кей жерлерде сымбатты да ірі денелі көк мойын құс — шіл көрінеді.

Миссис Уэлдон мен Дик Сэнд — құстардың адамнан оншалықты үрікпейтінін байқады. Құстар ешқандай қорқып-үрікпестен адамдарды өздеріне жақын барғызды. Олар бұрын-соңды адам көрмегені ме, адамнан сақтануды неғып қана білмейді екен? Шынымен-ақ осы иесіз жағалауда мылтық даусы бұрын-соңды естілмегені ме?

Жағалауда жүрген бірқазандардың есебі жоқ! Олар тұмсығының астындағы салбырап тұрған қайыс дорбаларын ұсақ балықтармен сықап алған.

Ашық теңізден шағалалар ұшып келіп «Пилигрим» сынықтарының үстінде айналып жүр.

Шамасы, жағалаудың осы бөлегін мекендеуші бірден-бір тірі жан тек қана құстар болса керек. Бұл арада Бенедикт ағайды қызықтырарлық жәндіктердің де көп екені өзінен өзі белгілі.

Әйтсе де, бұл араның қай жер екендігін ондағы құстардан да, жәндіктерден де айырып білу мүмкін емес. Бұл жағалаудың атын тек қана тұрғын халықтар айта алады. Бірақ мұнда ешқандай ел жоқ. Тым болмаса бірде-біреуінің қарасы да көрінбейді.

Бұл маңайда не үй, не үңгір, не күрке жоқ. Солтүстік жақтағы өзеннің арғы бетінде де, көкжиектің алыс түкпіріне сүңгіген оңтүстіктегі қалың орманнан да аспанға көтерілген түтін байқалмайды. Осы жағалауға бір уақытта адам келгендігінің белгісі де білінбейді.

Бұл көрініс Дикті аса таңдандырды.

— Біз қай жердеміз? Қайда келіп қалдық? Шынымен-ақ жөн айтар адам табылмай ма?

Бірақ жөн сілтейтін адам жоқ-ты, егер жақын маңайда жергілікті адамдар болса, Динго үрер еді. Дегенмен Динго жиектегі қайраңды иіскелеп, құйрығын бұлаңдатып, қыңсылап, әрлі-берлі жүгіре берді. Иттің бұл қылығы таң көрінді, бірақ оның не адам, не хайуан барлығын біле алмағандығы мәлім еді.

— Дик, Дингоны қарашы! —деді миссис Уэлдон.

— Ғажап! — деді бала жігіт, ақырын ғана.— Оның мына қылығына қарағанда, әлдененің ізіне түсіп жүр деуге болады.

— Шынында да ғажап! —деп күбірледі миссис Уэлдон.

Сосын жұлып алғандай:

— Негоро неғып жүр? — деп үстеді.

— Динго не істеп жүрсе, о да соны істеп жүр,— деді Дик — Жағалауды әрлі-берлі тіміскілеп жүр. Әйтседе бұл арада қайтем десе де оның өз еркі ғой. Менің енді оған бұйыруға хақым жоқ. «Пилигрим» апат болғаннан кейін оның қызметі де аяқталды.

Негоро өзінің бұрыннан таныс жеріне тап болып, бірақ ол жердің кейбір белгілерін ұмытып қалған кісіше, ағып жатқан өзенге, құмдауыт шығанаққа және тау маңындағы құздарға қараумен болды. Негоро бұл арада бұрын болған ба? Егер оған бұл сияқты сауал берілсе, оның жауап қайырудан бас тартуы да мүмкін. Бірақ бұл тұйық мінезді адамға көңіл бөлудің қажеттігі жоқ-ты. Негоро өзенге қарай жүргенде, Дик оны сыртынан бақылап тұрды, бірақ әрі ұзап жағалау маңындағы құздың тасасына түскен соң, қайтып оған зер салған жоқ.

Апатқа ұшырағандар ендігі жерде не істеулері керек, енді осы жағдайды ойласатын уақыт жетті. Ең алдымен дем алып, тамақтанарлықтай баспана табулары қажет. Мұның соңында мәслихаттасып, бұдан былайғы істелетін әрекеттің жобасын жасауға болады.

Бәрінен де тамақтану мәселесі оңай шешілді. Бұл арада құс пен жеміс барынша мол екен, бұған қосымша кеме қоймасындағы азық-түліктерді де пайдалана алады. Том мен оның жолдастары азық қорын мол жинап алды, мұның ішінде бірнеше кеспек кептірілген ет бар. Бұл азықтарға су тигенімен, әлі бұзыла қоймаған. Кішкене отряд жуық маңдағы адам мекеніне жеткенше өздеріне артығымен жетерліктей азық-түлікпен қамтамасыз болды. Жинаған азықтарын су тасқыны жетпестей, қашығырақ құрылыққа апарып жинады.

Бұлар тұщы суға да тарықпайтын болды. Дик Сэнд Геркулеске бұлақтан біраз ғана су әкелші деп өтініп еді, алып негр иығына көтеріп толы кеспек су әкелді. Тасқын кезінде теңіз суы бұлақтың сағасын басқанымен, тасқын кейін серпілген соң бұлақ суы бұрынғы тұщы қалпына қайта түсіп, ауыз суға жарарлық болды.

От туралы ойламаса да болады, егер от жағу қажет болса, кебу бұталар мен қурап қалған мангифер тамырлары айнала төңіректе көл-көсір, қанша керек болса да табылады. Том қарт шылымқор еді, ол ауа кірмейтін етіп бекітілген бір қорап шақпақ қуың ала шыққан. Теңіз жағалауынан тауып алған шақпақ тасын шағып, қалаған уақытта от тұтатып бере алады.

Ендігі қалғаны, кішкене отрядтың жолға шығар алдында қонып дем аларлықтай баспана іздеп табу ғана.

«Қонақ үйді» кішкентай Джек тапты. Ол құз етегінде ойнап жүріп, қабырғасы жып-жылмағай жылтырап тұрған кең үңгір көрген. Бұл, тасқын кезінде толқынның жоғары шапшып, су жалап үңгіген үңгірлердің бірі еді.

Қуанышы қойнына сыймаған бала, табысын көрсеткелі айқайлап анасын шақырды.

— Жарайсың, Джек! — деді миссис Уэлдон.—Егер де біздер Робинзон болып осы жағалауға орналасатын болсақ, бұған «Джек үңгірі» деп сенің атыңды қояр едік.

Үңгір оншалықты үлкен емес, құздың ішіне бойлаған тереңдігі он екі фут, кеңдігі де сонша, бірақ бұл үңгір Джекке орасан үлкен боп көрінді. Мұның іші апатқа ұшырағандар еркін сыйыса аларлықтай кең еді. Миссис Уэлдон мен Нан үңгірдің ішін көріп, мүлде құрғақ екен деп қуанысты. Айдың бірінші ширегі еді, сондықтан, аса күшті тасқын болады деп қауіптенуге орын жоқ.67

Сөйтіп, дем алуға керекті жағдайлардың бәрі түгел табылды.

«Пилигрим» жолаушылары он минуттан соң үңгірге кіріп, құрғақ су өсімдіктерін төсеніп дем алғалы жатты. Тіпті Негоро да оларға қосылып ертеңгі асты бірге ішті. Сірә ол, ара-арасын өзен иректеп өткен үнсіз қалың орманды жападан-жалғыз кезіп кете беруге тәуекел етпесе керек.

Уақыт күндізгі сағат бірдің шамасы еді. Жолаушылар ертеңгі асқа сухари мен кептірілген ет жеп, артынан бірнеше тамшы ром тамызылған су жұтты. Бат азық-түлік арасынан бір шөлмек ром тауып алған болатын.

Негоро жұртпен бірге тамақтанды, бірақ жолдастарының алдағы уақытта істейтін әрекеттері жайлы кеңесіне араласпады. Қайта тыныш отырып, әңгімені жақсы ұғынып алуына мүмкіндік болды. Бұл кеңестен оның өзінше қорытынды шығарғанында күмән жоқ.

Динго өз сыбағасын жеп болды да, үңгірдің аузын күзетті. Есікті мұндай сенімді күзетші күзетіп тұрғанда, тыныш жатып дем алуға мүмкіндік бар. Құмдауыт жағалауға жанды мақұлық аяқ басса, Дингоның абалап дабыл қағатыны сөзсіз.

Маужырап қалған Джекті тізесіне жатқызып, миссис Уэлдон бірінші болып сөз бастады.

— Достым Дик,— деді ол,— мына қиын күндерде еткен қызметің үшін саған бәріміз де алғыс айтамыз. Бірақ бұл қызметтен сені әзір босата алмаймыз. Сен біздің теңіз бетінде капитанымыз болдың, сол сияқты, құрлықта да басшымыз болуға тиіссің. Бәріміз саған сенеміз. Енді не істеуіміз керек, бізге осыны айтшы?

Миссис Уэлдон, Нан, Том қарт және басқа негрлер Диктен көз айырмай тесірейе қарасты. Тіптен Негоро да оған қадала қалған. Шамасы, жасөспірімнің жауабына португал да қызыққан тәрізді.

Дик бірнеше минут ойланып алды да:

— Миссис Уэлдон,— деді ол,—бәрінен бұрын қазіргі уақытта өзіміздің қайда екенімізді анықтауымыз керек. Мен кеменің апатқа ұшыраған жері Перу жағалауы болар деп шамалаймын. Шамамен айтқанда, жел мен ағыс кемені осы ендікке әкеліп тастауы керек. Біз, пампаспен (Оңтүстік Американың пішендікті жері) шектесетін оңтүстіктегі Перу провинциясының халқы аз жерлерінің бірінде болуымыз да ықтимал. Мен мұны тіптен шындап айта алар едім, өйткені жағалау мүлдем елсіз көрінеді ғой. Егер менің болжалым дұрыс болса, жақын маңдағы елді жерге жету үшін ұзақ жүруіміз керек болар.

— Сен өз пікіріңді айтшы? — деді миссис Уэлдон.

— Меніңше, дәл қай жерде екенімізді анықтағанға дейін осы үңгірден кетпеуіміз керек. Ертең, демалыстан соң біздің екі адамымыз жер шолуға барады. Олар мүмкіндігі болғанынша қостан ұзап кетпей, осы араның жергілікті халқын іздеп өзімізге керекті барлық мәліметтерді анықтайды да, кері қосқа оралады. Он-он екі миль айнала төңіректен адам табылмауы мүмкін емес.

— Шынымен-ақ бөлінеміз бе? — деп айқайлады миссис Уэлдон.

— Бөліну қажет,— деді жасөспірім,— егер адам ұшыраспай, барлаудан ешбір нәтиже шықпаса, егер біздің ойымыздағыдай болмай, бұл өңір елсіз болса, онда… онда тағы басқа түрлі шара іздестіріп көрерміз.

— Ал, шолғыншыға кімдер барады? — деп сұрады миссис Уэлдон, бір сәт ойланғаннан кейін.

— Бұл мәселені біз қазір шешеміз,— деп жауап қатты Дик Сэнд.— Сіз, миссис Уэлдон, Бенедикт мырза, Джек, Нан — төртеуіңіз үңгірде болуға тиіссіздер. Бат, Остин, Геркулес пен Актеон сіздің жаныңызда қалсын, ал Том екеуміз жер шолып қайтамыз. Мүмкін, Негоро да осында қалатын болар, қалғысы келсе, қалсын,— деп үстеді жасөспірім, кеме аспазына қарап.

— Мүмкін,— деп тартыныңқырап жауап қайырды Негоро.

— Біз Дингоны ала кетеміз,— деп Дик Сэнд сөзін жалғастырды,— ол бізге жақсы қызмет ете алады.

Динго өзінің атын естігенде, ұсынысқа риза екенін білдірген тәрізді, маңқ ете түсті.

Миссис Уэлдон ойланып қалды. Тіптен қысқа мерзімге болса да бөлінісу мәселесі оны аса күйзелтті. Мүмкін, «Пилигримнің» апат болғаны жақын маңдағы жергілікті халыққа естілген болар, қираған кемені олжалауға қызыққан жергілікті халықтың төбеден түскендей сау ете қалу қаупі тұрғанда, отрядтың күшін бөлшектеу орынсыз тәуекел ғой.

Миссис Уэлдон бұл жағдайды келелі түрде талқылау керек деп ұйғарды.

Әйтсе де, Дик Сэнд бұған қарсы сыйымды дәлел тауып айтты. Үндістерді африкалық немесе полинезиялық жабайылармен теңеуге болмайды, деді жасөспірім, оларды талаушылық ниетімен шабуыл жасайды деп шамалауға ешқандай дәлел жоқ. Жақын маңдағы елдің қай жерде және оның қаншалықты қашықта екендігін анықтамастан, бейтаныс жерді беталды кезіп кете беру,— күшті бекерге сарп ету болар еді. Бөлінудің қолайсыз екенінде сөз жоқ, сонда да болса, бүкіл отрядтың ешнәрседен хабарсыз ұшы-қиыры жоқ жұмбақ орманды кезіп кете бергенінен гөрі, бөлініп жер шолып қайту анағұрлым тиімді болар.

— Менің ақырғы айтайын дегенім,— деп Дик Сэнд сөзін қорытты,— біздің бөлінуіміз ұзаққа созылар деп ойламаймын. Егер Том екеуміз екі күннің ішінде бірер қыстақ немесе осы араның жергілікті халқын таба алмасақ, қайтып үңгірге келеміз. Бірақ ел таппай қайтуымыз мүмкін емес! Біз осы жерден жиырма миль ұзамай-ақ бұл араның, географиялық жағдайын анықтаймыз деп сенемін. Менің есептен жаңылуым мүмкін, өйткені мен астрономиялық бақылау жасап көргенім жоқ қой. Егер «Пилигрим» мен ойлаған жағалауға келмей, мүлдем басқа жағалауға келген болса?..

— Ие, шырағым, әрине, дұрыс айтасың,— миссис Уэлдон ренішті пішінмен жауап қатты.

— Бенедикт мырза, менің жобама сіз қалай қарайсыз?— деп сұрады Дик Сэнд.

— Мен бе? — қайталап сұрады Бенедикт ағай.

— Ие, бұл туралы сіздің пікіріңіз қандай деймін?

— Бұл туралы менің өзімше ойлап тапқан пікірім жоқ,— деді ғалым,— ұсынған пікіріңіздің бәріне түгел қосыламын, маған бұйырылған істің бәрін табжылдырмай орындауға әзірмін. Егер де сіздер осы арада бір-екі күн аялдауға ұйғарсаңыздар, мен оған аса риза: ұтыры келген жағдайды пайдаланып, уақытты босқа өткізбей осы жағалауды зерттеп аламын… әрине, энтомолог жолымен.

— Олай болса, Дик, сен өз білгенінше іске кіріс,— деді миссис Уэлдон.— Том екеуің жер шолуға барыңдар, ал басқаларыңыз сіздерді осында күтетін болайық.

— Мәселе шешілді!— деді Бенедикт ағай өте байсалды үнмен.— Ал мен, жергілікті жәндіктермен танысуға барамын.

— Бенедикт мырза, сізден өтініп сұрайтыным,— деді Дик Сэнд,— тек қана алысқа ұзай көрмеңіз.

— Алаң болма, шырағым.

— Ең бастысы — бізге москитерді айтақтап өшіктіре көрмеңіз!—деп үстеді Том.

Бірнеше минуттан соң энтомолог өзінің ең қымбат санайтын мүлкі — қаңылтыр қобдишасын мойнына асты да, үңгірден шығып тоғайға қарай тартты.

Бенедикт ағай мен Негоро үңгірден қатар шықты. Негоро, адам баласы тек қана өз қара басының қамын ойлау — табиғи іс деп түсінетін сияқты. Бенедикт ағай арғы беттегі тоғай шетіндегі бұталарға баруға ыңғайланып, төскейге тырмысқан кезде, Негоро аяғын жайлап басып, өзен сағасына барды да, жоғары өрлеп кете берді.

Миссис Уэлдон ұйықтап жатқан бөбегін Нанның тізесіне жатқызып, жағалаудың қайраңына қарай жүрді. Дик пен басқа негрлер оның соңынан ерді.

Тасқынның кейін тепкенін пайдаланып қираған кемеге бару керек болды, онда кішкене отрядтың мұқтажына жарарлық зат әлі көп еді.

«Пилигрим» соғылып қираған су астының, құз тастары енді. жалаңаштанып ашылып қалыпты. Қираған бөлшектерінің арасында кеменің қаңқасы жатыр. Бұрын оны бүтіндей дерлік су басқан еді, қазір ашылып қалуы Дикті таң қалдырды. Тынық мұхиттың американ жағалауында тез қайтып кететін күшті тасқынның болмайтынын бала жігіт жақсы білетін-ді. Бірақ бұл ғажап көріністі теңіз жақтан соққан күшті желдің әсерінен болды деп шамалады ол.

Өздерінің қирап қалған кемесін көргенде, миссис Уэлдон да, оның жолдастары да жандары ашып қатты қынжылды. Бұлар «Пилигрим» үстінде қаншама күндер өткізді. Қаншама ауыр халдерді бастарынан кешірді! Мачталары мен желкендерінен жұрдай болып, өлген малдың өлексесі құсап, бір жамбастап қирап жатқан кемені көргенде, адамдардың жүректері қысылып, ауыздарына тығылғандай болды. Әйтсе де кеме мүлдем қирап бітпей тұрғанда, ондағы өте қажетті заттарын алулары керек болды.

Дик бастаған бес негр кеме палубасына оңай шықты. Кеме бортында салбырап тұрған арқандарға жармасып, Том, Геркулес, Бат пен Остин камбузда қалған азық-түлік пен ішімдіктерді далаға таси берді, ал Диктің өзі бас қойманы қарауға кетті. Апаттан соң кеме корпусын бүтіндей су басып қалса да, жолаушылардың несібесіне қарай, бас қоймаға әлі су кіре қоймаған екен.

Диктің қоймадан тапқан заттары: атуға толық жарайтын төрт карабин және жүзге тарта патрон. Егер де жергілікті халықтар өздеріне шабуыл жасай қалса, қарсыласа аларлықтай болып кішкене отряд жақсы қаруланып алды.

Дик Сэнд қалта фонарын алуды да ұмытқан жоқ. Кеме тұмсығындағы каютада географиялық карта бар-ды, қырсыққанда, оған су өтіпті де, пайдалануға жарағысыз болып істен шығыпты.

Кит соятын үлкен-үлкен пышақтар бар-ды, Дик Сэнд солардың алтауын алып жолдастарының қаруын толықтырды. Сонымен қатар, ешкімге зиян келтіре алмайтын тағы бір мылтық алды,— ол кішкентай Джектің ойыншық мылтығы еді.

Кеме үстіндегі басқа заттар апат кезінде қирап бүлінген немесе су тиіп істен шыққан. Дегенмен, жақын маңдағы ел мекендеген жерге жету үшін бар болғаны бірнеше күн жол жүру керек болса, отрядтың жүгін ауырлатудың қажеттігі де шамалы. Сөйтіп, азық-түлік пен қару-жарақ артығымен жетерлік болды.

Ақырғы минутта миссис Уэлдонның, кемеде қалған ақшаны да ала шығарсың деген кеңесі Диктің есіне түсті. Ол небары бес жүз доллар ақша тапты, бірақ ондағы ақша оншалықты аз емес еді, миссис Уэлдонның өзі ғана көп ақшамен келе жатқан.

Диктен бұрын келіп кемеден ақша іздеген тек қана Негоро болуға тиіс. Миссис Уэлдон мен капитан Гульдің жинаған ақшасын алуға Негоро ғана суық қолын сұға алады. Бұл ұрлықты басқа ешкімнен күдіктенудің ыңғайы жоқ. Сонда да болса Дик Сэнд алғашқыда қобалжиын деді. Ол Негоро туралы не біледі? Негоро жұрттан бөлініп оңаша жүретін тұйық адам, басқа біреудің қайғысы оған ойын сияқты, Диктің білетіні осы ғана. Бірақ оның бұл мінезі зұлымдықтың белгісі бола ала ма? Дик Сэнд не ойларын білмеді. Ал енді бұл ұрлық жөнінде басқа кімнен сезіктену керек? Негрлердің біреуі ұрлады деуге бола ма? Бірақ бұлар адал адамдар, оның үстіне олар миссис Уэлдон мен Диктің қасынан аттап та шыққан жоқ, ал Негоро жағалауды кезіп ұзақ жүрген. Жоқ, Негородан басқа ешкім емес, ақшаны ұрлаған тек қана Негоро!

Негоро қайтып келісімен Дик Сэнд одан жауап алуға ұйғарды, тіптен керек деп тапса, оны тінтуге де ойы кетті. Бұл уақиғаны ақырына дейін тексеру керек.

Күн еңкейіп, көктің теңізбен ұштасқан жеріне таянып қалған. Іңір өте қысқа болып, лездің арасында қараңғылыққа ауысты. Бұл жағдай, кеменің апатқа ұшыраған жері Козерог тропигі мен экватор аралығының бір жер болса керек деген Диктің шамалауын қостағандай болды,

— Түн дауылды болады екен! — деді Том қарт көкжиектегі шоғырланған бұлтты көрсетіп.

— Ие,— деп Дик Сэнд оның сөзін қостады,— желдің құйқылжуы тегін емес сияқты. Бірақ одан бізге келер-кетері жоқ! Кемеміз болса да қирады, енді дауылдың бізге тигізерлік зияны да қалмады ғой!

Түннің қараңғы болатыны мәлім еді, сондықтан негрлер үңгірдің кіре беріс аузын кезек күзетіп шығуға ұйғарды. Және сақ төбет Динго бар ғой, оған алаңсыз сенуге болады.

Миссис Уэлдон, Дик Сэнд және негрлер үңгірге қайтып келді. Олар Бенедикт ағайдың әлі күнге қайтпағанын енді ғана білді. Геркулес өзінің алып денесін керіп, өкпесін желге кернетіп, бар даусымен айқайлап ғалымды шақырды, сол сәтте аяғын шапшаң басып тік төскейден төмен түсіп келе жатқан энтомологтың қарасы да көрінді, егер жазатайым аяғы тайып құлай қалса, төскейден домалап мойны үзілуінде сөз жоқ.

Бенедикт ағай қатты күйініште еді. Ол орман кезіп, коллекциясынан лайықты орын аларлықтай бірде-бір жаңа жәндік таппаған. Онда қырықаяқ, сколопендр, тағы басқа көпаяқтылар есепсіз кеп екен, бірақ олардан басқа түк те жоқ-ты. Ал Бенедикт ағайдың ондайларда ешқандай жұмысы болмайтын.

— Бес мың, бәлки, тұтасынан алты мың миль жол жүрген шығармыз,— деп қынжылды ол,— сұрапыл дауылға ұшырап қаншама азап шектік, апатқа ұшырадық, мұның бәрі ақырында заяға кетті, энтомологиялық музей біткеннің көркі боларлықтай американ алтыаяқтыларының бірде-бірі табылмады деген не сұмдық?! Жоқ, жоқ, есіл еңбек зая кетті-ау!

Бенедикт ағай сөзін қорыта келіп, мына сүйкімсіз жағалауда бұдан былай бір сағат тұрғысы келмейтінін айтты, сонымен қатар бәрінің де тезінен жолға шығуларын талап етті.

Бұл сақалды сәбиді миссис Уэлдон тыншайтты. Ертең іздегеніңізді тауып бақытқа кенелесіз, деп сендірді келіншек. Бұдан кейін бәрі үңгірге кіріп, күн шыққанша дем алғалы жатты.

Бұл арада Том, Негороның әлі күнге қайтпағанын ескертті.

— Ол қайда жоғалып кетті екен? — деп сұрады миссис Уэлдон.

— Оның бары-жоғында біздің ісіміз жоқ! — деді Бат.

— Мен бұған, керісінше, қарсымын,—деді миссис Уэлдон,— қайта ол кісінің қашан да болса бізбен бірге болып көз алдымыздан кетпегенін тілер едім.

— Дұрыс айтасыз, миссис Уэлдон,— деді Дик Сэнд,— егер ол біздің арамыздан өз ықтиярымен кеткісі келсе, зорлап тоқтатуға болмайды ғой. Кім біліпті, Негороның бізден құтылғысы келетін себебі бар шығар?

Ақырында Дик Сэнд жас әйелді оңаша шығарып алып, оған өзінің сезігін айтты. Миссис Уэлдон Диктің айтқан сөздеріне ешқандай таңданған жоқ. Бұрынғы кеме аспазына оның да күдігі жеткілікті еді.

— Егер Негоро қайтып орала қалса,— деді ол,— демек, ол ұрлаған ақшасын бір сенімді жерге жасырып үлгірген болады. Олай болса, біз оны айғақты затымен қолға түсіре алмаймыз. Меніңше ақшаның ұрланғанын сезбеген болуымыз жөн, өз сезігіміз туралы үндемеуіміз керек, ең дұрысы — осы.

Миссис Уэлдонның пікірі дұрыс еді, мұны Дик те мақұлдады.

Бұл арада Геркулес Негороны бірнеше рет дауыстап шақырды. Бірақ Негородан жауап жоқ: әлде ол алысқа ұзап кетті де, айқайлаған дауысты естімеді, немесе бұларға қайтып қосылғысы келмеді.

Негрлер португалдан құтылғанына ешқандай өкінген жоқ. Бірақ Негороның бірге жүріп істеген дұшпандығы оншама қауіпті емес, оның шеткері жүріп істеген қастығы аса қауіпті деп миссис Уэлдон дұрыс айтып еді.

Кеме аспазының бейтаныс жерде жападан-жалғыз жүруге батылдық еткенін қалай жоруға болады?

Әлде ол адасып кеткен болар? Немесе көзге түртсе көргісіз қараңғы түнде, үңгірге қайтатын жолды таба алмай қалуы да ықтимал?

Миссис Уэлдон мен Дик Сэнд бұл жағдайды қалай жоруға білмеді. Бірақ Негоро сол құрығаннан мүлдем құрып кетсе де, оған бола үңгірдегілердің соншалықты қажетті демалыстан қалар жайы жоқ.

Динго жағалаудағы қайраңды кезіп әрлі-берлі жүгіріп жүр еді, кенет өршелене абалап қоя берді.

— Динго неге үрді екен? — деді миссис Уэлдон.

— Қазір білемін,— деп жауап қатты Дик Сэнд.— Мүмкін, Негоро келе жатқан болар?

Сол сәтте Дик, Геркулес, Бат, Актеон — төртеуі үңгірден шықты. Бірақ олар қаншама тесіле қараса да, жағалаудан ешкімді көре алмады. Динго да абалағанын қойды.

Барлаушылар үңгірге қайтып келді. Негрлер түнгі күзетті өзара бөлісіп алды да, басқа жолаушылар тегісінен ұйқыға енді.

Тек қана миссис Уэлдон ұйықтай алмай, дөңбекши берді. Бұлардың сарғая күткен жері, өзіне деген үмітті ақтай алмаған сияқты, бұл жер ең болмаса қауіп-қатерсіз тыныштық та бере алмады.