ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ БАҒЫТ: ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ ЖАСТАР АРАСЫНДА ОЙЫНҒА ТӘУЕЛДІЛІК ПСИХОЛОГИЯСЫ

Аймақ жастарының өмір сүру ортасы, әлеуметтік жағдайы, бос уақытты өткізу формалары, интернетке қолжетімділік және отбасындағы тәрбиенің сипаты – бәрі де олардың психологиялық бейімділігіне әсер етуде. Осындай ортада құмар ойындарға тәуелділік, яғни лудомания – барған сайын күрделене түскен әлеуметтік-психологиялық мәселе ретінде қалыптасып отыр. Бұл тек қана экономикалық зардап қана емес, сонымен қатар адамның ерік-жігерін, мінезін, өмірлік құндылықтарын бұзатын күрделі психологиялық жағдай. Бұл мақалада Түркістан жастарының ойынға бейімделуінің психологиялық алғышарттары мен оларды жеңудің жолдары талданады.

ЖАСӨСПІРІМДЕР МЕН ЖАСТАР АРАСЫНДАҒЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ӘЛСІЗДІК ЖӘНЕ ҚҰМАР ОЙЫНДАРДЫҢ ТАРТЫМДЫЛЫҒЫ

Жасөспірімдік кезең – тұлғалық қалыптасу үдерісіндегі ең осал кезеңдердің бірі. Бұл уақытта адамның эмоционалдық тұрақтылығы әлсіз, шешім қабылдауы — импульсивті, мінез-құлқы — болжамсыз болып келеді. Түркістан облысындағы мектеп оқушылары мен колледж студенттерінің арасында өмірлік мақсаттың бұлдырлығы, болашаққа деген сенімнің әлсіздігі, үлгі алар тұлғалардың жетіспеуі сияқты көптеген психологиялық мәселелер бар. Қазіргі ақпараттық ғасырда жастардың назары жылдам өзгеріп отырады. Нақты бағыт-бағдары болмаған жас адам виртуалды әлемдегі жылдам әсер беретін, оңай ақша табуға шақыратын ойындарға тез қызығады.

Құмар ойындар адамға бастапқыда оң эмоция береді. Ұтыс алу үміті, тәуекел жасау сезімі, толқу және адреналин секілді психофизиологиялық факторлар жасөспірімдер үшін ерекше тартымды. Олар бұл әсерлерді шынайы өмірде сезіне алмауы мүмкін. Мысалы, ауылдық жерде тұратын жасөспірімнің күнделікті өмірінде жаңалық аз, эмоциялық фон төмен, ал құмар ойын оған уақытша “көңіл серігі” іспетті әсер етеді. Осылайша, баланың ойынға деген бастапқы қызығушылығы біртіндеп жүйелі әдетке, ал кейіннен тәуелділікке айналады.

Психолог мамандар бұл жағдайды жасөспірімдердің эмоциялық реттеу қабілетінің әлсіздігімен байланыстырады. Өмірлік қысымдармен күресу жолдарын үйренбеген жас адам мәселені ойын арқылы шешкісі келеді. Ол үшін ойын тек қана көңіл көтеру емес, психологиялық қашып құтылу формасына айналады. Түркістан облысында жүргізілген бейресми сауалнамаларда 15–25 жас аралығындағы респонденттердің көпшілігі ойынға алғаш рет «қызық үшін», «достарымен бірге» кіріскенін, алайда кейін тоқтай алмай қалғанын мойындайды. Бұл – тәуелділіктің қалыптасу динамикасын дәлелдейтін дерек.

КҮЙЗЕЛІС, ЖАЛҒЫЗДЫҚ ЖӘНЕ ЭМОЦИОНАЛДЫҚ ҚАНАҒАТСЫЗДЫҚ

Түркістан жастары арасында соңғы жылдары күйзеліске ұшырау, психологиялық жалғыздық және өзін қоғамнан оқшау сезіну секілді проблемалар жиілеп отыр. Мұның бір себебі – өмірлік мүмкіндіктердің шектеулі болуы, әсіресе шалғай ауылдық жерлерде жастар бос уақытты тиімді өткізетін орындардың жоқтығын жиі алға тартады. Мұндай жағдайда адам өзін қоғамнан оқшау сезіне бастайды. Жалғыздық психологияда тәуелділіктің негізгі триггері болып саналады. Ал құмар ойын – осы ішкі бос кеңістікті толтырудың ең жылдам, бірақ ең қауіпті жолдарының бірі.

Жасөспірімдер мен жастар күнделікті қиындықтармен жалғыз күресуге мәжбүр болғанда, эмоционалдық қолдаудың жетіспеуі оларды виртуалды әлемге жетелейді. Түркістанда қала мен ауыл арасындағы мәдени-әлеуметтік алшақтық та бұл үдеріске әсер етуде. Қала жастары арасында да бәсекелестікке төтеп бере алмай, өзіне деген сенімділігін жоғалтқан тұлғалар психологиялық тығырықтан шығудың жолын ойыннан іздейді. Олар жеңіске жету арқылы өзін дәлелдеуге тырысады, ұтылған жағдайда одан да тереңірек психологиялық дағдарысқа ұшырайды.

ИМПУЛЬСТІ БАСҚАРА АЛМАУ ЖӘНЕ ТӘУЕКЕЛГЕ БЕЙІМДІЛІК

Құмар ойындарға тартылған жастардың ортақ психологиялық сипаты – импульсивтілік пен тәуекелге бейімділік. Түркістан облысындағы психологтар жасөспірімдердің көп жағдайда ойланбай әрекет етуге бейім екенін, әсіресе, ер балалар арасында “тәуекел – ердің ісі” деген түсініктің жиі байқалатынын алға тартады. Бұл көзқарас ойынға тартылу кезінде шешуші рөл ойнайды. Жеңіске жету үміті мен жеңілістің ауыр салдары қатар жүргенімен, көпшілік осы сәттік әсерге тәуелді болып қалады.

Импульсті бақылаудың әлсіздігі – психологиялық жетілудің болмауының белгісі. Жас адам бір нәрсеге көңілі ауған сәтте, оның салдарын есептеместен, шешім қабылдайды. Құмар ойындар осы ерекшелікті тиімді пайдаланады. Әсіресе онлайн форматтағы ойындарда интерфейс өте жылдам, шешім қабылдауға уақыт бермейді. Түркістан жастары арасында дәл осы “шұғыл қимыл, тез нәтиже” стилі кең таралған. Олардың көпшілігі ұзақ мерзімді табысқа жету жолынан гөрі, бірден жеңіске жетуді қалайды.