ҚҰМАР ОЙЫН МЕН МИГРАЦИЯ: ШЕТЕЛГЕ ЖҰМЫСҚА КЕТКЕНДЕРДІҢ ҚАРЖЫСЫН ЫСЫРАП ЕТУІ

Түркістан облысынан жыл сайын мыңдаған адам Ресейге, Кореяға, Түркияға және Еуропа елдеріне нәпақа табу үшін аттанады. Олардың басты арманы – туған ауылына қаржы жіберіп, үй салу, баласын оқыту, ата-анасын қамтамасыз ету. Бірақ шетелге шыққан әрбір мигрант бұл миссияны орындай алмайды. Қаражаттың бір бөлігі тұрмыстық шығынға кетсе, едәуір бөлігі құмар ойынға жұмсалып жатады. Әсіресе жас жігіттер букмекерлік кеңселерге жиі барып, еңбектің маңдай терімен келген табысын тәуекелге салады. Ақшаның бір мезетте жоқ болып кетуі отбасыға жолданатын қаражатты азайтады, кейде мүлде жіберілмей қалады.

Букмекерлік кеңселер – мигранттар үшін «әлеуметтік орта»

Шетелде жүрген адам өзін жалғыз сезінеді. Таныс ортасы жоқ, бос уақытын тиімді өткізуге мүмкіндік аз. Осындай жағдайда букмекерлік кеңселер кейбір мигранттар үшін «жақын ортаға» айналады. Ресейде, Түркияда немесе Еуропада көшенің әр бұрышынан табылатын кеңселер оларды тез баурап алады. Бірі достарымен бірге көңіл көтеру үшін барса, екіншісі жеңіл ақша табамын деп сенеді. Түркістандық жұмысшылар арасында «аздан бастайық, көп ұтамыз» деген қате түсінік қалыптасқан. Бірақ тәжірибе көрсеткендей, аз уақыт ішінде ұтыстан гөрі шығын басым түседі. Бір күнде бірнеше мың теңгеге балама қаржы ұтылып, мигрант табысын жоғалтады.

Қаржылық шығындар мен отбасылық қайшылықтар

Әрбір мигранттың артында үмітпен күтіп отырған отбасы бар. Әйелдері несие төлеп, балаларын оқытып, ата-анасына қарайласады. Көп жағдайда отбасылар ай сайын тұрақты ақша келеді деп сенеді. Бірақ құмар ойынға берілгендер уәде еткен соманы жібере алмайды. Түркістан облысының кей ауылдарында әйелдер күйеуінің Ресейде айлап жұмыс істеп, небәрі аз ғана қаржы аударғанын айтып шағымданады. Негізгі жалақы букмекерлік кеңселерде күйіп кетеді. Осыдан барып үйде ұрыс-керіс көбейеді, кейде ажырасуға дейін жеткізеді. Балалардың жағдайы нашарлап, мектептегі үлгерімі төмендейді. Құмар ойынға тәуелді әке отбасын асыраушы емес, керісінше ауыртпалыққа айналады.

Психологиялық қысым және жалғыздық факторы

Жалғыздық пен бейімделудің қиындығы мигрантты құмар ойынға итермелейді. Туыстары қасында жоқ, бар табысын бақылап отыратын адам болмайды. Мұндай кезде ол өзін еркін сезінеді де, ақшаны қалағанынша жұмсайды. Жұмыс орнындағы әріптестері де ықпал етеді: бірі жеңісін мақтан етсе, енді бірі жасырын түрде үнемі ұтылып жүрсе де ойнауын тоқтатпайды. Бұл орта психологиялық қысым жасап, жаңа келген адамды да тәуекелге итермелейді. Адам алғашқыда «бір рет көрейін» деп кірсе, кейін күнделікті әдетке айналдырады. Мұның соңы ұйқысыздық, күйзеліс, өз-өзіне сенімсіздік пен қарызға батуға әкеледі.

Жасырын ойынханалар мен заңдық қауіп

Кейбір елдерде ресми букмекерлік кеңселерден бөлек, заңсыз ойынханалар жұмыс істейді. Онда ешқандай лицензия жоқ, тек пайда табу көзделеді. Мигранттар мұндай орындарға барғанда тек ақшасынан айырылып қоймай, құқық қорғау органдарының назарына ілігуі мүмкін. Ресейде заңсыз ойынханаларға қатысқаны үшін айыппұл немесе қамауға алу қарастырылған. Қазақстан азаматтары үшін бұл қосымша қиындық туғызады: жұмыстан айырылу, елден қуылу қаупі күшейеді. Бұл жағдай артындағы отбасының да тағдырына көлеңке түсіреді, себебі олар күйеуінен тек ақша емес, оның тұрақты қолдауын да жоғалтады.

Түркістан ауылдарындағы әлеуметтік әсері

Ауылдағы отбасы мүшелері ер-азаматтың еңбегіне сенеді. Бірақ құмар ойынға тәуелді болғандардан пайда шамалы. Әйелдер несиені өз бетімен жауып, балаларын асырауға тырысады. Кейде туған-туыстарынан көмек сұрауға мәжбүр. Құмарлыққа салынған әкенің табысы ауылдағы әлеуметтік теңсіздікті де тереңдетеді: бір үйде жаңа баспана бой көтерсе, қасындағы көршісі жылдар бойы жалдамалы пәтерде тұра береді. Балалар да бұл айырмашылықты байқап, психологиялық күйзеліске түседі. Осылайша миграциядан түскен табыс ауылдың әл-ауқатын көтерудің орнына, құмар ойын салдарынан әлеуметтік дертке айналады.

Сарапшылар пікірі және шешім іздеу жолдары

Психологтар құмар ойынға тәуелділік пен мигрант өміріндегі жалғыздық арасында тікелей байланыс барын айтады. Олар алдын алу үшін қаржылық сауаттылықты арттыру қажет дейді. Шетелге кетер алдында еңбек мигранттарына арнайы тренингтер өткізу, букмекерлік тәуекелдер туралы кеңінен түсіндіру ұсынылады. Сондай-ақ Қазақстан елшіліктері мен диаспора ұйымдары мигранттардың бос уақытын мәдени іс-шаралармен толтыруға күш салуы керек. Ауылдағы отбасылар да бейжай қалмай, табыстың қайда жұмсалатынын бақылағаны жөн. Бұл бағыттағы бірлескен қадамдар ғана мәселені бәсеңдетуге мүмкіндік береді.

Жеңіл ақшаға сенім емес, еңбектің қадірі

Миграция – Түркістан облысы үшін әлеуметтік-экономикалық қажеттілік. Бірақ сол мүмкіндік құмар ойынның кесірінен тиімсіз болып барады. Туыстары күткен ақшаның орнына қарызға батқан отағасы қайтып келсе, ол бүкіл отбасы үшін үлкен күйзеліс. Сондықтан әрбір мигрант жеңіл ақшаға емес, адал еңбегіне сенуі керек. Қоғам да, мемлекет те бұл мәселеге бейжай қарамай, шетелдегі азаматтардың құмар ойынға тәуелді болмауына жағдай жасауы қажет.