ҚҰМАР ОЙЫНДАРДЫҢ ЖАСЫРЫН ТҮРЛЕРІ: АУЫЛДАҒЫ КАРТА, СТАВКА, «АСЫҚ ОЙЫН»

Құмар ойын дегенде көз алдымызға бірден онлайн бәс тігу, букмекерлік кеңсе немесе казино елестейді. Алайда Түркістан облысының ауылдық жерлерінде бұл ұғым әлдеқайда терең. Мұнда құмар ойын – ұрпақтан-ұрпаққа берілген «дәстүрлі» ойын кейпінде кездеседі. Шындығында, олардың біразы – жасырын тәуелділік ошақтарына айналып үлгерген. Асық, карта, «шеңгел» сияқты ойын түрлері кей ауылдарда бәс тігу, ақша тігу сынды ережелермен ойналып, жастарды да, ересектерді де өзіне тартып отыр.

Карта – жеңіл басталып, ауыр аяқталатын ойын

Ауыл өмірінде карта ойнау – қалыпты көрініс. Жасөспірімдер үлкендерден көріп үйреніп, оны қызық үшін бастап, кейін ақша тігіп, ұтысқа айналдыра бастайды. Түркістан облысының кейбір ауылдарында жастар кешкісін жиналып, шағын отырыстарда карта ойнап, ставкалар қояды. Әуелде – 500 теңге, кейін – 5 мың, одан соң – 50 мың. Бұл үрдіс ойынға деген қызуғушылықты емес, тәуелділікті қалыптастырады. Жеңіл ақшаға үйренген жас көп жағдайда еңбекке ынтасын жоғалтады, уақыт өте отбасынан жасырып ойнауға көшеді.

Асық ойыны – дәстүр ме, тәуекел ме?

Асық – қазақтың ұлттық ойыны. Дегенмен, соңғы жылдары кейбір ауылдарда бұл ойын да құмар сипат алып отыр. Жасөспірімдер немесе тіпті мектеп оқушылары асық ойнап, бір-біріне ақша, зат, телефон тігуге дейін барады. Бұл – тәрбиелік мәні зор ұлттық мұраны ойынқұмарлықпен былғау ғана емес, жас санаға зиян келтіру. Түркістан облысының Отырар, Сауран, Ордабасы сынды аудандарындағы кей мектептердің жанында «асық ойнағаны үшін» оқушыларға ескерту жасалған жағдайлар тіркелген. Мұндай көріністерден ұлттық ойынның құндылығы емес, қауіп төндіретін нұсқасы басым түсіп отыр.

«Шеңгел» – ауылдағы құпия бәс

«Шеңгел» – ауыл жастары арасында кең тараған жасырын бәс тігу ойыны. Әдетте, 3–4 адам жиналып, әркім бір тиын немесе ақша салып, кезекпен көз жұмып «ұстап қалу» әдісімен ұтыс иесін анықтайды. Бұл – сырттай қарағанда бала-шағаның ермегі секілді көрінуі мүмкін. Бірақ ішкі мәніне үңілсек, бұл – нақты ақшаға негізделген, жеңімпазға тәуелділік сыйлайтын, жеңілгенге – өкіндіретін жүйе. Мұндай ойын түрлері ауыл балаларының арасында ермек емес, күнделікті дағдыға айналып бара жатқаны алаңдатады.

Бақылаусыз ойын – жасырын тәуелділік

Бұл жасырын ойын түрлерінің негізгі қаупі – олардың бақылаусыздығында. Ересектер көп жағдайда мұндай ойындарға көз жұма қарайды, тіпті кейде өздері де қатысады. Нәтижесінде, жасөспірімдердің бойында құмарлықты қалыптастыруға еріксіз жағдай жасалады. Ал мұндай ойындарды ұйымдастыратын нақты орталық немесе платформа болмағандықтан, оларға қарсы іс-әрекет жүргізу де қиын. Бірақ бұл – бақылаудан тыс қалдыруға болады деген сөз емес. Түркістан облысының кей ауылдарында учаскелік инспекторлар жастармен түсіндіру жұмыстарын бастады.

Заң не дейді?

Қазақстан заңнамасы бойынша, кез келген құмар ойын тек арнайы рұқсат берілген орындарда ғана өткізілуі тиіс. Ал мектеп жасындағы балалардың қатысуымен өтетін ақшалай ойын – заңға қайшы әрекет. Алайда «асық», «шеңгел» немесе карта секілді дәстүрлі не тұрмыстық сипаттағы ойындарға қатысты құқықтық база әлі де әлсіз. Бұл жерде мәселе тек заңмен тыйым салуда емес, қоғамның бұл құбылысты елемеуінде болып отыр. Қазіргі таңда құқық қорғау органдары мұндай ойындарға қатысты нақты шаралар қолдануға кірісіп жатыр, бірақ олар үшін де алдымен ата-аналардың, мұғалімдердің көмегі маңызды.

Жастар ортасында қалыптасқан ұстаным

«Құмар ойын деген – онлайн ставка немесе казино» деген ой – қате. Түркістан жастары арасында қалыптасқан кейбір ойын үлгілері де құмарлыққа жетелейтінін олар өздері түсіне бермейді. Осылайша «бала ойыны» деген сылтаумен қоғамда құмарлықтың алғашқы формалары тарай береді. Ерте жасынан тәуелділікке тап болған жастардың болашақта үлкен қауіпке душар болатыны – ғылыми дәлелденген жайт. Сол себепті бұл – тек ауылдың мәселесі емес, ұлттық қауіпсіздікке де қатысты тақырып.

Қоғамның рөлі мен профилактика

Бұл құбылысқа тосқауыл қою үшін ауыл мектептерінде арнайы түсіндіру сабақтарын енгізу, ата-аналармен жиі байланыс орнату қажет. Сонымен қатар, ұлттық ойындардың шынайы, құндылықтық негіздерін қайта жандандырып, оларды бәссіз, жарыс пен рухани шыңдалуға бағытталған түрде насихаттау керек. Жастардың бос уақытын мазмұнды өткізуге жағдай жасалмаса, олар осындай жасырын ойын түрлеріне кетіп, зиянды әдеттерге бой алдыруы мүмкін.