РЕАБИЛИТАЦИЯ ЖӘНЕ ҚОЛДАУ: ТҮРКІСТАНДА ИНТЕРНЕТ АЛАЯҚТЫҚ ҚҰРБАНДАРЫНА АРНАЛҒАН ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ, ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОЛДАУ ҚЫЗМЕТТЕРІНІҢ ЖАЙ-КҮЙІ

Құрбан болған азаматтар көбіне ұят, кінә, үмітсіздік, ашу сезімін бастан кешіреді. Бірақ олар бұл ауырлықпен жалғыз қалуда. Түркістан облысында интернет алаяқтық құрбандарына арналған нақты реабилитациялық жүйе жоқ, ал көмек көрсетуге бағытталған құрылымдар үзік-үзік сипатта жұмыс істейді. Бұл мақалада алаяқтықтан зардап шеккен азаматтарға психологиялық, құқықтық және әлеуметтік тұрғыда қолдау көрсету жағдайы сараланады.

Психологиялық қолдау қызметтерінің тапшылығы

Алаяқтардың арбауына түскен адамдар көбіне өздерін әлсіз, ақымақ, тіпті қоғамнан оқшауланғандай сезінеді. Түркістан өңірінде мұндай азаматтарға арнайы психологиялық кеңес беретін орталықтар аз. Қалалық емханаларда психолог мамандар болса да, олардың жүктемесі жоғары, ал ауылдық жерлерде бұл қызмет мүлде жоқтың қасы. Алаяққа алданған азаматтар өзінің жағдайын бөлісуге ұялады, жақындарынан қолдау таппауы да мүмкін. Егер өңірде интернет алаяқтық құрбандарына бағытталған сенім желісі, анонимді психологиялық көмек қызметі жұмыс істесе, бұл көптеген адамның күйзеліс жағдайынан шығуына ықпал етер еді.

Құқықтық көмекке жүгіну жүйесінің әлсіздігі

Түркістан облысында интернет алаяқтықтан зардап шеккен азаматтардың көбі заңгерлік көмекке жүгінбейді, өйткені қайда, қалай жүгіну керектігін білмейді немесе ақы төлеуге мүмкіндігі жоқ. Қазіргі кезде заң көмегі көбіне ірі қалаларда шоғырланған. Қоғамдық қорғаушылар мен адвокаттардың қолы бос емес немесе онлайн қылмыстарға маманданбаған. Жергілікті деңгейде құқықтық кеңес беретін бір терезе қызметі немесе арнаулы волонтерлік заңгерлер тобы құрылса, құрбан болғандардың өз құқықтарын қорғауы жеңілдер еді. Бұл бағыттағы қолжетімділік – интернет қылмыскерлерінің жазасыз қалмауына қарсы күрестегі маңызды буын.

Әлеуметтік жұмысшылардың белсенділігі мен бейімделуі

Әлеуметтік көмек қызметкерлері — халықпен тікелей жұмыс істейтін мамандар. Алайда Түркістандағы әлеуметтік қызмет көрсету орталықтары интернет алаяқтыққа қатысты нақты бағдарлама жүргізбейді. Алаяққа алданған, қарызға батқан немесе отбасы күйзеліске ұшыраған азаматтармен жүйелі жұмыс жүргізілмейді. Мұндай жағдайға тап болған азаматты уақытылы анықтап, үйіне барып жағдайын білу, қаржылық және моральдық қолдау көрсету — әлеуметтік жұмыстың жаңа бағыты болуы тиіс. Бұл үшін қызметкерлерге арнайы оқыту, әдістемелік құралдар қажет. Олар тек көмек көрсетуші ғана емес, алғашқы анықтаушы рөлін де атқаруы тиіс.

Анонимді кеңес беру және қолдау арналарының болмауы

Интернет алаяқтық құрбандары көбіне басынан өткен жайтты ешкімге айтқысы келмейді. Бұл — анонимді көмек механизмінің қажеттілігін дәлелдейді. Түркістанда алаяқтыққа ұшырағандарға арналған арнайы Telegram-бот, онлайн чат немесе сенім телефоны жоқ. Мұндай арналар арқылы азаматтар өз оқиғасын бөлісіп, кеңес алуы, бір-бірімен пікір алмасуы мүмкін еді. Сондай-ақ, тәжірибелі мамандардың онлайн түрде түсіндіруі, алғашқы психологиялық көмек беруі, арыз жазуға көмектесуі – интернет алаяқтықтан кейінгі оңалтудағы маңызды құрал. Анонимділік құрбандарға батылдық береді және оларды жалғыздықтан құтқарады.

Қоғамдық ұйымдар мен волонтерлердің араласуы

Қазіргі таңда Түркістан облысында интернет алаяқтық құрбандарына көмектесетін үкіметтік емес ұйымдар өте аз. Бұл салада белсенділік танытатын волонтерлік жобалар мен бастамалар қалыптаспаған. Ал негізінде, қоғам белсенділері жедел әрі бейресми көмек көрсету арқылы құрбан болған адамның сенімін қалпына келтіре алады. Заңгер, психолог, IT мамандарынан құралған еріктілер тобы ауыл-аймақта мобильді ақпараттық кездесулер өткізсе, кеңес берсе, бұл үлкен көмек болар еді. Қоғамдық қорлар арқылы арнайы гранттар бөлу, осы бағытта әлеуметтік жобаларды қолдау — қолдауды жүйелендірудің жолы.

Қаржылық көмек тетіктерінің жоқтығы

Алаяққа алданған азаматтар көбіне несие алып немесе банк шотындағы соңғы қаражатын жоғалтып жатады. Түркістанда мұндай азаматтарға бағытталған қаржылық жеңілдік, несие каникулы, уақытша қолдау бағдарламалары қарастырылмаған. Әлеуметтік осал топқа жататын азаматтардың жағдайы одан бетер қиындай түседі. Қаржылық сауаттылық бойынша кеңес беретін орталықтар мен банк тарапынан жауапты қаржы қызметі бағдарламалары енгізілсе, құрбандарға ең болмаса қысқа мерзімді тыныс беруге болады. Мұндай қолдау тек көмек емес, одан әрі қиындықтың алдын алу болар еді.

Реабилитациялық орталықтарға сұраныс және қажеттілік

Көптеген өңірлерде нашақорлық, зорлық-зомбылық құрбандарына арналған оңалту орталықтары бар. Алайда интернет алаяқтық құрбандарына арналған арнайы құрылым әлі күнге дейін жоқ. Түркістанда мұндай азаматтар үшін уақытша психологиялық демеу, заңгерлік кеңес, қаржылық жоспарлау көмегі және қоғамға қайта бейімделу тренингтері бар шағын реабилитациялық орталық қажет. Мұндай орталықтар тек үлкен қалаларда емес, аудан деңгейінде де болуы тиіс. Олар жәбірленушінің абыройын сақтап, қауіпсіз ортада қалпына келуіне мүмкіндік береді. Бұл — тек жеке адамның емес, жалпы қоғамның тұрақтылығына салынатын инвестиция.