РУХАНИ-МӘДЕНИ БАҒЫТ: ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАР МЕН АДАЛДЫҚҚА НЕГІЗДЕЛГЕН ТӘРБИЕНІҢ ӘЛСІРЕУІ

Түркістан өңірінде ғасырлар бойы қалыптасқан ұлттық тәрбиенің, адал еңбекке құрылған көзқарастың кейінгі буын арасында өз орнын жоғалта бастауы байқалады. Жастар арасында материалдық табысты бірінші орынға қою, тез байып кетуді армандау, “халал мен харам” ұғымдарының көмескіленуі — рухани құлдыраудың айғағы. Бұл жағдай қаржы пирамидалары секілді алаяқ жүйелердің тамыр жаюына мүмкіндік беріп отыр.

Адал еңбекке деген құрметтің төмендеуі

Бұрынғы буын үшін маңдай термен табылған нан ең құнды болып саналатын. Түркістан халқы да осы ұстанымды ұрпағына сіңіріп келген. Алайда соңғы жылдары адал еңбек пен біртіндеп өсу идеясы жастар арасында тартымсыз бола бастады. Қаржы пирамидаларына кіргендердің көбісі — “тез табыс”, “ешқандай күш салмай-ақ ақша табу” ұстанымын дұрыс деп есептейтіндер. Бұл – еңбек этикасының әлсіреуін білдіреді. Мектеп пен отбасындағы тәрбиеде адалдық пен табандылық құндылығы жаңаша насихатталуы тиіс.

Рухани бедел иелерінің үнсіздігі

Рухани көшбасшылар, дін өкілдері мен ақсақалдар бұрын қоғамда моральдық бағдар рөлін атқарған. Түркістан секілді өңірде бұл рөл әлі де маңызды. Алайда қаржы пирамидалары секілді мәселелерде олар тарапынан нақты ұстаным мен белсенділік аз көрініс табуда. Дін өкілдері мен зиялы қауымның осы алаяқ жүйелердің харамдығын, қоғамға зиянын, әділетсіздігін нақты айтуы маңызды. Қаржы пирамидасына қарсы рухани насихат — халықтың ішкі дүниесін оятуға әсер ете алатын күшті құрал.

Тәрбие жүйесіндегі өзгерістер мен құндылық дағдарысы

Қазіргі таңда отбасы, мектеп, медиа тәрбие беруде өзара қабыспай жатыр. Түркістанда кейбір ата-аналар өз балаларына «тез ақша тап», «қымбат көлік ал», «бай бол» деген материалдық бағдар береді. Мұндай бағытта өскен жастар үшін адалдық, әділет, сабыр, үнемдеу — екінші орынға түсіп қалады. Бұл құндылықтардың орнын пайдакүнемдік, тәуекелге құрылған табыс идеясы басады. Қаржы пирамидалары дәл осындай психологияға сүйеніп әрекет етеді. Тәрбие жүйесінде ұлттық құндылықтарды нақты іспен, үлгімен көрсету қажет.

Мәдениетті тұтынудың өзгеруі және нарықтық қысым

Мәдениет — адамға не маңызды екенін, неге сену керек екенін үйретеді. Алайда бүгінгі таңда Түркістан жастары арасында тұтынушылық мәдениет басым. Сән, бренд, әлеуметтік мәртебе — барлығы ақшаға тіреледі. Дәстүрлі құндылықтардан алыстаған бұл түсінік адамдарды қаржы пирамидаларындай “тез байытуға уәде беретін” жүйелерге жақындатады. Мәдени саясатта шынайы еңбекті, қарапайым өмір салтын, рухани кемелдікті насихаттайтын шығармалар, жобалар көбейтілуі керек. Қоғамды тұтынудан — түсінуге, сыртқы жылтырақтан — ішкі мазмұнға бағыттайтын мәдени бағдар қажет.

Медиа мен жарнаманың ықпалы

Түркістандағы тұрғындардың көпшілігі теледидар, әлеуметтік желілер және мессенджерлер арқылы ақпарат алады. Бұл құралдар арқылы берілетін контент көбіне байлық пен сән-салтанатты идеал етеді. Қымбат көліктер, демалыс орындары, әшекейлер — бәрі табыстың символы ретінде көрсетіледі. Осы контекстте қарапайым, адал жолмен ақша табу — “артта қалған өмір” сияқты қабылданады. Медиа өнімдерде рухани байлық, отбасылық ынтымақ, шынайы өмір шындығы көбірек көрініс табуы тиіс. Бұл — қаржы пирамидасының алдамшы уәдесінен сақтайтын маңызды тосқауыл.

Дәстүрлі ислам құндылықтарының ұмытыла бастауы

Түркістан – түркі әлемінің рухани орталығы. Мұнда діни құндылықтар мен ислам этикасының тамыры терең. Бірақ соңғы уақытта жас буын арасында осы құндылықтар көмескіленіп барады. Қаржы пирамидалары шариғатқа қайшы, себебі оларда нақты тауар, еңбек, қызмет жоқ. Пайда тек екінші адамның салымынан алынады. Бұл — рибаға, яғни өсімқорлыққа жақын амал. Діни сауат артса, жастар осындай жүйеден аулақ болар еді. Сол үшін мешіттер мен медреселерде қаржылық тәрбие де қамтылуы қажет.

Ұлттық идеология мен азаматтық жауапкершілік

Қаржылық алаяқтыққа қарсы иммунитет тек жеке адамнан емес, тұтас қоғамнан қалыптасуы тиіс. Түркістанда ұлттық идеология — елге адалдық, еңбекке жауапкершілік, ұрпаққа үлгі болу секілді ұғымдармен тығыз байланысты. Қаржы пирамидасына кірген адам өз қоғамына, отбасына қауіп төндіреді. Мұны тек қылмыстық көзқараспен емес, азаматтық жауапкершілік тұрғысынан түсіндіру қажет. Әрбір азамат “менің шешімім — менің елге қосқан үлесім немесе зияным” екенін түсінсе, қаржылық адалдық мәдениеті қалыптасар еді.

Құндылықты қайта жаңғырту – рухани жаңғырудың негізі

Қаржы пирамидасына қарсы күрес — рухани жаңғырудың нақты көрінісі болуы тиіс. Елбасының “Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру” бағдарламасы ұлттық сана мен құндылықтарды жаңартуға үндейді. Осы құндылықтар негізінде әділет, еңбек, парасат, үнем, жауапкершілік секілді ұғымдар бірінші қатарға оралуы тиіс. Түркістанда бұл жұмыс мектептерде, мәдени мекемелерде, діни орталықтарда кешенді түрде жүзеге асуы қажет. Қоғам рухани тұрғыдан байығанда ғана материалдық алаяқтыққа жол бермейді.