ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БАҒЫТ: ОНЛАЙН ПИРАМИДАЛАРДЫҢ ТАРАЛУЫ – ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІЛЕР, ФЕЙК САЙТТАР МЕН ЧАТТАР АРҚЫЛЫ АЛДАУ ТӘСІЛДЕРІ

Бүгінде бұл жүйелердің негізгі таралу арнасы — интернет. Түркістан облысында да алаяқтар әлеуметтік желілер, фейк сайттар және мессенджер чаттар арқылы кең ауқымды үгіт жүргізіп жатыр. Олардың әрекеті тез тарайды, себебі онлайн кеңістік бақылауға қиын. Бұл бағытта нақты алдын алу, цифрлық сауаттылықты арттыру және технологиялық қауіпсіздік тетіктерін дамыту аса маңызды.

Instagram және TikTok арқылы ықпал ету

Түркістан жастарының басым бөлігі Instagram мен TikTok платформаларын белсенді пайдаланады. Алаяқтар осыны пайдаланып, тартымды видеолар, “өмірі өзгерген” адамдардың оқиғалары, «бір аптада 500 000 теңге таптым» деген жарнамалар салады. Бейнероликтерде қымбат көлік, сәнді киім киген адамдар психологиялық әсер береді. Бұл — эмоционалды манипуляцияның бір түрі. Көп жағдайда видеодағы тұлғалар — сол пирамиданың өз адамы немесе жалдамалы актерлер. Түркістанда да осындай видеоларға сеніп, пирамидаға қосылған жастар саны көбейіп барады.

Telegram және WhatsApp топтары арқылы жабық үгіт

Telegram мен WhatsApp сияқты мессенджерлерде арнайы топтар ашылып, адамдар жеке шақырту арқылы кіргізіледі. Онда пирамида туралы ашық айтылмайды, көбіне «құпия инвестиция», «қоғамдастық», «элиталық платформа» деген атаумен беріледі. Түркістанда осындай топтарға қосылған азаматтар өз ортасынан шықпай, өзге ақпаратты мүлде елемей қалады. Бұл топтарда үнемі мотивациялық посттар, табыс скриншоттары, марапаттау суреттері жарияланады. Бұл — психологиялық қысым мен топтық сенім тудыру тәсілі. Шын мәнінде, бұл — ақпараттық оқшаулаудың үлгісі.

Фейк сайттар мен жалған платформалар

Қаржы пирамидалары өздерінің ресми сайты бардай көрініс жасайды. Түркістан өңірінде де бірнеше фейк сайт анықталған. Олар беделді банктерге, қаржы ұйымдарына ұқсатып сайт жасайды. Дизайны тартымды, ішінде «инвестиция калькуляторы», «жеке кабинет» сияқты элементтер бар. Бұл сайттарда тіркелу оңай, бірақ ақшаны қайтару мүмкін емес. Көп жағдайда олар бірнеше айдан кейін жабылып кетеді. Фишинг арқылы карта деректерін ұрлау немесе жеке ақпаратты жинау әрекеттері де жиілеп барады.

Influencer және блогерлерді пайдалану

Әлеуметтік желідегі блогерлердің сөзіне сенетін адамдар көп. Түркістанда да танымал TikTok немесе Instagram қолданушылары белгілі бір пирамиданы жарнамалаған жағдайлар болған. Олар “тек өз тәжірибемді бөлістім” деп жауапкершіліктен қашады. Бірақ халық оларды сенімді тұлға ретінде қабылдап, соның артынан кіреді. Заң бойынша мұндай жарнама үшін жауапкершілік қарастырылғанымен, практикада оны дәлелдеу қиын. Цифрлық ықпал етушілерді заңмен шектеу және олардың контентіне мониторинг жүргізу өте өзекті.

Онлайн төлем және криптовалюта арқылы жұмыс істеу

Кейбір пирамидалар тек онлайн төлемдер арқылы жұмыс істейді. Түркістанда QIWI, Kaspi, криптовалюта сияқты жүйелер арқылы төлем жасап, кейін ақшасын қайтара алмай қалған тұрғындар бар. Бұл жүйелердің ерекшелігі — транзакцияны қайтару өте қиын, ал криптовалютада тіпті кімге жібергеніңді анықтау мүмкін емес. Осы арқылы пирамида ұйымдастырушылары жауапкершіліктен құтылып кетеді. Бұл — қаржы жүйесінің қауіпсіздігіне де қатер. Алаяқтыққа қарсы банктермен бірлескен жұмыс пен блокчейн жүйесін қадағалау маңызды.

Технологиялық сауатсыздық және фейк ақпараттың әсері

Халықтың көп бөлігі — әсіресе ауыл тұрғындары — фейк ақпарат пен шынайы ақпаратты ажырата алмайды. Түркістанның кейбір елді мекендерінде әлі күнге дейін “мемлекет қолдап отыр”, “бұл жаңа заңды бағдарлама” деген жалған ақпаратқа сеніп, қаржы пирамидасына кіріп жатқандар бар. Бұл — цифрлық сауаттылықтың төмендігін көрсетеді. Әсіресе орта және аға буын өкілдері интернеттегі жалған уәделер мен визуалды әсерге тез сенеді. Ақпаратты тексеру, дереккөзді салыстыру әлі де үйренілмеген.

Пирамидалардың халықаралық байланысы

Онлайн пирамидалардың көбі шетелде тіркелген немесе шетелдік атаумен жұмыс істейді. Түркістандағы азаматтар “шетелдік компания болса, сенімді” деген көзқараспен кіріп кетіп жатады. Алайда бұл компаниялардың нақты тіркеу дерегі, заңды мекенжайы болмайды. Сайтта көрсетілген мекенжай жалған немесе мүлде жоқ болып шығады. Халықаралық алаяқтар қазақстандық заңнан тыс қалып, жазасыз кетіп жатыр. Мұндай жағдайда халықаралық киберқауіпсіздік қызметтерімен бірлесе жұмыс істеу аса маңызды.

Цифрлық мониторинг пен алдын алудың болашағы

Онлайн алаяқтықпен күрес тек құқық қорғау органдарының емес, ІТ мамандар мен цифрлық жүйелердің де міндетіне айналуы керек. Түркістан облысында цифрлық қауіпсіздік орталықтары, ІТ волонтерлер, жергілікті полициямен бірлескен цифрлық бақылау топтары құрылуы қажет. Әлеуметтік желілердегі күмәнді сілтемелер, сайттар мен жарнамаларды автоматты түрде анықтап, бұғаттау тетіктерін енгізу керек. Бұл болашақта мыңдаған азаматты қаржылық шығыннан сақтап қалатын нақты қадам болар еді.