ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БАҒЫТ: ТҮРКІСТАН ЖАСТАРЫНЫҢ ОНЛАЙН ҚҰМАР ОЙЫНДАР МЕН ИНТЕРНЕТ АЛАЯҚТЫҚ ПЛАТФОРМАЛАРЫНА ҚОЛЖЕТІМДІЛІГІ

Түркістан облысында смартфон, планшет және Wi-Fi желісінің кең таралуы жас буынның онлайн кеңістіктегі уақытын күрт арттырды. Алайда бұл ортада тек пайдалы контент қана емес, түрлі құмар ойын, жалған лотерея, фейк инвестиция, жылдам ақша табу платформалары да бар. Мұндай платформалар арқылы интернет алаяқтар әсіресе жастарды өз торына оңай түсіреді. Мақалада осы қолжетімділіктің себептері, оның салдары және алдын алу жолдары жан-жақты қарастырылады.

Смартфондардың жаппай таралуы және мобильді интернеттің кеңдігі

Соңғы жылдары Түркістан облысындағы ауылдық жерлерде де мобильді интернетке сұраныс артып, байланыс операторлары 4G желісін кеңейтті. Бұл өз кезегінде жастардың цифрлы құрылғыларға тәуелділігін арттырды. Қазір әрбір жасөспірімнің қолында смартфон бар және оның көпшілігіне шектеусіз интернет қосылған. Осы құрылғылар арқылы ойын жүктеу, желіге кіру және жарнама көру күнделікті әдетке айналған. Алаяқтар осы мүмкіндікті пайдаланып, түрлі «ақша ұтып алу», «бір рет басып байып кету» секілді жарнамаларды дәл осы платформалар арқылы тарататын болды. Қолында құрал бар, ал ол құралдың қауіпсіздік жүйесі нашар – бұл интернет қылмыскерлері үшін мінсіз жағдай.

VPN, прокси және шетелдік домендер арқылы қолжетімді фейк платформалар

Көптеген онлайн алаяқтық платформалар Қазақстанда бұғатталғанымен, VPN немесе прокси-сервер арқылы оларға кіру оп-оңай. Жастар арасында бұл құралдарды қолдану дағдыға айналған. Түркістанның кейбір колледждерінде оқитын студенттер онлайн ойындарға немесе тыйым салынған сайттарға кіруді әдеттегі әрекет ретінде қабылдайды. VPN арқылы шетелдік құмар ойын сайттарына, жалған сауда және инвестициялық платформаларға кіру бірнеше секундта жүзеге асады. Бұл интернеттегі шектеуді айналып өту мәдениеті қалыптасқанын білдіреді. Алайда көп жастар бұл платформалардың артында алаяқтар тұрғанын, олардың жеке деректерді ұрлау немесе ақша жымқыру мақсатында әрекет ететінін білмейді.

Қолданбалар дүкеніндегі қауіпсіздіктің әлсіздігі

Play Market және App Store дүкендерінде мыңдаған қосымша тіркелген. Олардың кейбірі нақты компанияларға тиесілі болса, енді бір бөлігі фейк әзірлеушілердің өнімі болып табылады. Түркістан жастары шынайы мен жалған қосымшаны ажыратпай, танымал атауға ұқсас атауы бар қолданбаны жүктеп алады. Сол арқылы телефонына зиянды код енеді немесе карта деректері ұрланады. Алаяқтар қолданба сипаттамасында «бұл – ақша табу платформасы», «күн сайын табыс әкеледі» деген сөздерді қолданып, сенім тудырады. Бұл технологиялық қауіп тек ақпараттық сауаттың төмендігін емес, қосымшалар дүкендеріндегі модерацияның әлсіздігін де көрсетеді.

Қоғамдық Wi-Fi және жеке деректердің осалдығы

Қоғамдық орындарда тегін Wi-Fi желілерін пайдалану — жастар үшін үйреншікті жағдай. Түркістандағы кафелер, оқу орындары мен саябақтарда тегін интернет желілері жиі кездеседі. Бірақ сол желілердің қауіпсіздігіне ешкім кепілдік бермейді. Алаяқтар жалған Wi-Fi атауларын жасап, оған қосылған қолданушының логин, пароль, карта мәліметтерін оңай ала алады. Бұл — жасырын алаяқтықтың заманауи түрі. Көпшілік бұл әдісті білмегендіктен, смартфонын автоматты түрде кез келген ашық желіге қосып жібереді. Осылайша жас буын қауіпсіздік шараларын сақтамай, өздері де байқамай алаяққа есік ашады.

Telegram, WhatsApp, Instagram платформаларындағы фейк аккаунттар

Қазіргі интернет кеңістігінде фейк аккаунттар мен жалған парақшалардың саны көбейіп кетті. Түркістан жастары Telegram-дағы «инвестициялық топтарға», Instagram-дағы «гив ойынына», WhatsApp-тағы «ақша айналым схемасына» қатысу арқылы алданады. Алаяқтар танымал тұлғалардың есімін жамылып, «ақша ұтысы», «жәрдемақы алу» немесе «бонус табыс» секілді хабарламалар жібереді. Қолданушы сол сілтемеге өтіп, жеке дерегін енгізіп, ақшасын жіберіп қояды. Бұл платформаларда фейк парақшаны анықтау тетіктері бар болғанымен, жастар оны қалай пайдалану керектігін білмейді немесе елемейді. Сондықтан фейк аккаунттармен күрес тек техникалық емес, тәрбиелік және ақпараттық шараларды да қамтуы тиіс.

Онлайн оқыту платформаларындағы жасырын қауіп

Қашықтан оқыту жүйесімен қатар, жастар білім беру мақсатында түрлі онлайн курстар мен марафондарға тіркеледі. Алайда осы нарықта да алаяқтар көбейіп кетті. Түркістандағы кейбір студенттер мотивациялық курсқа жазылып, төлем жасағаннан кейін байланыс үзіліп қалған жағдайлар болған. Сонымен қатар, жалған «бизнес тренерлер» Zoom немесе Telegram арқылы вебинар өткізіп, ақылы кеңес сатуды жолға қойған. Курстың мазмұны шала немесе жалған болып шығады. Бұл — интернетте тек қаржылық емес, білім беру саласындағы алаяқтықтың да артқанын білдіреді. Сондықтан онлайн оқуға тіркелмес бұрын қолданушы сенімділігін, лицензияны және нақты мекенжайды тексеруге дағдылануы қажет.