ЗАҢ НЕ ДЕЙДІ? ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНДАҒЫ ТЕКСЕРІС ПЕН ЖАУАПКЕРШІЛІК

Қаржы пирамидаларын ұйымдастыру және басқару Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 217-бабымен қатаң қудаланады. Аталған бапта мұндай әрекет үшін 2 жылдан 12 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыру көзделген. Егер ұйымдастырушы бірнеше адам болып, алдау арқылы ірі көлемде қаражат тартқан болса, жаза ауырлай түседі. Сонымен қатар, соңғы жылдары қылмыстық кодекске енгізілген өзгерістер арқылы пирамидаға жарнама жасаған блогерлер мен насихат жүргізген тұлғаларға да жауапкершілік қарастырылған. Түркістан облысында бұл бап негізінде бірнеше қылмыстық іс қозғалып, нақты сот үкімдері шықты.

Тексерістер және нақты істер

2023–2024 жылдары Түркістан облысында полиция мен прокуратура органдары бірлесіп, қаржы пирамидасы белгілері бар 12 ұйымды анықтап, тергеп-тексеру жұмыстарын жүргізді. Оның ішінде 7 ұйымға қатысты іс сотқа жетіп, бірнеше тұлға бас бостандығынан айырылды. Мысалы, 2023 жылы Кентау қаласында «Q-Trust Group» деген атаумен тіркелмеген қаржылық жоба арқылы 80-ге жуық азаматтан 120 миллион теңгеден астам қаражат жиналған. Тергеу барысында бұл ұйымның нақты инвестициялық қызметпен айналыспағаны дәлелденіп, ұйымдастырушыларға 6 жыл жаза кесілді. Мұндай істер тек облыс орталығында ғана емес, аудандарда да тіркеліп отыр.

Қаржы мониторингі агенттігінің рөлі

Қаржы пирамидасына қарсы күресте елімізде 2021 жылы құрылған Қаржы мониторингі агенттігінің рөлі арта түсті. Агенттік өңірлік бөлімшелері арқылы күмәнді қаржы ұйымдарын анықтап, халықты ескертумен қатар, құқық қорғау органдарына ресми сұраныстар жібереді. Түркістан облысындағы агенттік өкілдігі бірнеше мәрте «инвестициялық табыс» уәдесін беретін компанияларды қара тізімге енгізіп, арнайы парақшалар мен әлеуметтік желілер арқылы ақпарат таратты. Бірақ бұл ескертулерге қарамастан, алданушылардың саны азаймай отыр. Бұл – тек заңдық емес, қоғамдық сауат мәселесі екенін көрсетеді.

Халыққа ескерту және ақпараттық науқандар

Қаржы пирамидаларын тоқтату үшін құқық қорғау органдары тек жазалау шараларымен шектеліп қалмауы керек. Соңғы жылдары Түркістан облысында халық арасында ақпараттық түсіндіру жұмыстары жиілеп келеді. Мектептерде, колледждерде, мешіттер мен мәдениет үйлерінде прокурорлар, полиция қызметкерлері және қаржыгерлер қатысуымен семинарлар өткізіледі. Бірақ бұл науқандар жүйелі түрде емес, оқиға орын алған соң ғана ұйымдастырылады. Болашақта мұндай түсіндіру жұмыстарын тұрақты форматқа көшіру қажет. Қаржылық сауаттылық – алданудан сақтайтын басты құрал.

Қиындықтар мен кемшіліктер

Алаяқ қаржы ұйымдары көбіне интернет пен әлеуметтік желілер арқылы жұмыс істейді. Ал заңнамалық бақылау көбіне нақты мекенжайы бар нысандарға бағытталған. Осы олқылық салдарынан көптеген ұйым өз қызметін онлайн түрде жалғастыра береді. Бұл ретте құқық қорғау органдарына цифрлық іздестіру мүмкіндіктерін кеңейту керек. Сонымен қатар, халықтың өз бетінше арыз жазуға бейім болмауы, алаяқтық әрекетті дәлелдеуді қиындатады. Көп жағдайда адамдар тек ақшасынан айырылған соң барып құқық қорғау органдарына жүгінеді. Ал ол кезде ұйым ізім-қайым жоғалып кетеді.

Сот процестері мен үкімдердің сипаты

Соңғы екі жылда Түркістан облысында қаржы пирамидасына қатысты қозғалған 10-нан аса іс бойынша нақты сот үкімдері шықты. Көп жағдайда ұйымдастырушылар 5 жылдан 10 жылға дейін бас бостандығынан айырылды. Сонымен қатар, алаяқ ұйымның мүлкі тәркіленіп, зардап шеккен азаматтарға өтемақы төлеу міндеттелді. Алайда сот шешімдерін орындау – өз алдына күрделі процесс. Себебі алаяқтар көбіне табысты үшінші тұлғаларға аударып немесе қолма-қол шешіп тастап жатады. Бұл фактор жәбірленушілердің материалдық залалын толық өндіріп алуды қиындатады.

Болашаққа бағытталған ұсыныстар

Заң қаталдауымен қатар, халыққа түсінікті болуы тиіс. Түркістан облысының әкімдігі мен құқық қорғау құрылымдары бірлесіп, қаржылық қауіпсіздікке арналған арнайы бағдарламалар әзірлеуі қажет. Сонымен қатар, жастар арасында қаржы сауаттылығын мектеп бағдарламасынан бастап енгізу маңызды. Әлеуметтік желілер мен мессенджерлер арқылы алаяқ схемаларды әшкерелейтін арнайы контент әзірленуі керек. Бұқаралық ақпарат құралдары мен танымал тұлғалар да бұл науқанға белсенді араласса, нәтижесі де күштірек болады. Қоғам – заңнан бұрын әрекет етсе, алаяқтыққа жол азаяды.