ЖАБЫҚ ӘЛЕМ: ТҮРМЕДЕГІ ҚҰМАР ОЙЫНДАР

Түрмелерде құмар ойындардың таралуы сырт көзге қарағанда таңқаларлық болып көрінуі мүмкін. Бірақ шын мәнінде түзету мекемелеріндегі тұтқындар үшін уақыттың созылмалы, бірсарынды өтуі, психологиялық қысым мен еркіндіктің шектелуі оларды өзінше бір «шығу жолын» іздеуге мәжбүрлейді. Осыдан барып қарапайым карта ойнау немесе тиын тастау секілді ойындар басталып, біртіндеп нағыз құмарлық сипатқа ауысады. Түркістан өңіріндегі түзету мекемелерінде де бұл құбылыс жасырын болса да, бар екенін құқық қорғау органдарының деректері растайды. Көп жағдайда сотталғандар арасындағы құмар ойындар жазасын өтеу барысында бейресми «бедел иелерін» қалыптастырады, яғни кім көбірек жеңсе, кім қаржылық артықшылыққа ие болса, сол басқаларға ықпалын жүргізеді. Бұл құбылыс түрме ішіндегі бейресми иерархияға елеулі әсер етеді.

Карта мен тыйым салынған бәс: жасырын айналымның механизмі

Құмар ойындардың түрмелерде қалай ұйымдастырылатынын қарастырсақ, көбіне қарапайым ойын карталары басты құралға айналады. Кейде тұтқындар карталарды қолмен жасап алады, қағаз бен қалам арқылы ойнайды. Ал бәс тігу үшін нақты ақша болмаса да, азық-түлік, темекі, тіпті тұрмыстық ұсақ заттар да «құн өлшемі» ретінде қолданылады. Мұндай айырбас бірте-бірте түрме ішіндегі «көлеңкелі экономиканы» қалыптастырады. Жеңілген адам қарызға батса, ол қарызды өтеу үшін туыстарынан ақша талап етуі немесе мекеме ішінде заңсыз әрекеттерге баруы мүмкін. Нәтижесінде құмар ойын тек жеке уақыт өткізу амалы ғана емес, нақты әлеуметтік және қылмыстық қатынастардың бір бөлігіне айналады.

Телефон арқылы ставкалар: сыртқы әлеммен қауіпті байланыс

Қазіргі таңда түрмелерде ең үлкен қауіптердің бірі – жасырын телефондар арқылы онлайн-букмекерлік кеңселерге қосылу мүмкіндігі. Әдетте тыйым салынған ұялы құрылғылар мекемелерге жасырын жолмен жеткізіледі. Содан кейін кейбір сотталғандар букмекерлік сайттарға тіркеліп, түрлі спорттық матчтарға ставка жасайды. Бұл тек ішкі емес, сыртқы криминалдық ортаға да ықпалын тигізеді. Себебі тұтқынның отбасына немесе таныстарына сырттан ақша жіберу талап етіледі. Түркістан облысындағы бірнеше түзеу мекемесінде мұндай фактілер тіркелген. Бұл жағдай тұтқындардың қылмысқа қайта оралу қаупін арттырып қана қоймай, сырттағы отбасылардың да экономикалық жағдайын шайқалтады.

Психологиялық қысым және тәуелділіктің тереңдеуі

Құмар ойын түрмеде бос уақытты өткізу амалы болып көрінгенімен, ол шын мәнінде ауыр психологиялық тәуелділікке айналады. Еркіндіктен айырылған адамның ішкі күйзелісі, үмітсіздік сезімі оны тәуекелге итермелейді. Әдеттегі өмірде адреналин іздейтін адам спортпен немесе кәсіппен айналысуы мүмкін, ал түрмеде ондай мүмкіндік жоқ. Сондықтан тұтқын құмар ойыны арқылы эмоциялық шығу жолын табуға тырысады. Бұл бір жағынан оның психологиялық тепе-теңдігін уақытша сақтаса, екінші жағынан тәуелділігін күшейтіп, босап шыққаннан кейін де құмар ойынына қайта оралуына себеп болады.

Түрме әкімшілігінің күресі және шектеулердің тиімділігі

Мекеме әкімшіліктері мұндай заңсыз әрекеттерді тоқтату үшін әртүрлі шараларды қолданады. Жиі тінту жүргізу, бейнебақылау орнату, жеке заттарды қатаң тексеру сияқты шаралар жүзеге асады. Дегенмен толық тоқтату мүмкін болмай тұр. Себебі құмар ойынға деген сұраныс тұтқындардың ішкі психологиялық қажеттілігінен туындайды. Көп жағдайда әкімшілік ойын карталарын тартып алып, тыйым салынған заттарды тәркілесе де, тұтқындар оны қайта жасап шығарады. Бұл мәселе тек бақылау емес, сонымен қатар балама шешімдерді қажет етеді.

Құмар ойынға балама: еңбек пен білім бағдарламалары

Мамандардың пікірінше, құмар ойынмен күрестің ең тиімді жолы – сотталғандарды пайдалы еңбекке, білім алуға тарту. Түркістандағы кейбір түзеу мекемелерінде тігін цехтары, ағаш ұстаханалары немесе кәсіби оқыту курстары ұйымдастырылған. Мұндай бағдарламалар тұтқындарға уақытты тиімді өткізуге, жаңа кәсіп үйренуге мүмкіндік береді. Егер олардың санасын еңбекке, шығармашылыққа бағыттаса, құмар ойынға қызығушылығы азаяды. Сонымен бірге, психологиялық тренингтер мен тәуелділікті емдеуге бағытталған бағдарламалар да маңызды.

Қоғамға қайта бейімделу: босап шыққаннан кейінгі қиындықтар

Құмар ойынға түрмеде үйренген адам бостандыққа шыққан соң бұл әдетін жалғастыруы мүмкін. Себебі ол түрмеде қалыптасқан «адреналинге» тәуелді болып қалады. Мұндай жағдайда адам қайтадан букмекерлік кеңселердің тұрақты клиентіне айналып, қылмысқа қайта оралу қаупі туындайды. Сондықтан босап шыққан соң әлеуметтік бейімдеу жұмыстары аса маңызды. Жергілікті үкіметтік емес ұйымдар мен мемлекеттік бағдарламалар бұл тұрғыда қолдау көрсетіп, жұмысқа орналастыру, психологиялық көмек беру бағыттарын дамытуы қажет.

Түркістан өңіріндегі өзекті мәселенің салмақты тұжырымдары

Жалпы алғанда, түрмедегі құмар ойындар – тек ішкі тәртіпке қауіп төндіретін құбылыс қана емес, ол кең көлемдегі әлеуметтік проблема. Түркістан облысындағы түзету мекемелеріндегі жағдай да бұл мәселенің өзектілігін көрсетіп отыр. Құмар ойынға тәуелділік сотталған адамның жеке тағдырына ғана емес, оның отбасының, қоғамның қауіпсіздігіне де әсер етеді. Сондықтан лудоманиямен күрес түрме қабырғасында да, бостандықта да біртұтас саясат ретінде жүргізілуі тиіс.