СЕЛ ТАСҚЫНДАРЫНАН БОЛАТЫН ҮЙІНДІЛЕР

Үйіндіні ашудың технологиялық үдерісіне төмендегі операцияларды атап айуға олады:

• механикалық құралдарды қоюға арналған жұмыс алаңын тазарту мен техниканы жұмысқа дайындау, үйінділерден ірі габаритті құрылым сынықтарын алу;
• темір бетонды құрылымдар мен кірпіштердің сынықтарын ұсақтау, металдық құрылымдар және арматуралардың құрылымдарын кесу, үйінділерден құрылымның ірі сынауықтарын алу мен оны үйіндіге не болмаса көлікті құралға тиеу;
• үйіндінің сынауықтарынан ұсақ фракцияларды алу мен жинау және үйінді элементтерінің араласып кетпеуін қадағалау;
• сынықтадың астында қалып қойған зардап шегушілерді алып шығу.

Зардап шеккен адамдарды блоктан шығару үшін үйіндіні ашу үрдістерінің маңызды ерекшелікері, ол үйінді элементтерінің майысып кетпеуін болдырмау мен қатар олардың тепе-теңдігін сақтап қалу. Осындай мақсаттарда екі кезеңді ұйымдастыру керек. Бірінші кезеңде механикалық құралдарды аз ғана қолдана отырып, жұмысты соққылы жүктеме арқылы, күшті дірілмен және сынықтарды майыстырумен (құлатумен қатар сындырумен) жүргізеді. Екінші кезең бойынша жұмыс зардап шегушіге жақын жерлерде болғандықтан, қолдық апаттық-құтқару аспаптары қолданылады, алайда мұндай жағдайларда зардап шеккендерге қосымша кедергілер келтірмей шараларды қабылдау керек. Құтқарушылардың тәжірибесінде бірнеше үйінділерді ашудың тәсілдері бар. Олар:

Үйіндіні үстінен ашу.

Тұрақсыз құрылым сынықтарын бекітер кезде, астында қалған адамдарды тапқаннан кейінірек жүзеге асырылады. Егер адам ұсақ сынықтардың астында жатса (ІІ типті үйінді), онда 5 адамнан тұратын звено қолымен жүзеге асырады. Мұндағы құтқарушылар бір уақытта жұмыс жасайды: үшеуі үйіндіні ашады, және екеуі сынықтарды бір шетке қарай үйіндіге апарады. Егер адам үйінді беттеріне жақын жатса, онда ең бірінші құтқарушылар адамның кеудесі мен басын шығарып алады. Және содан кейін денесінің қалған бөліктерін шығарып, алғашқы дәрігерлік көмек көрсеткеннен кейін, үйіндіден алып шығарылады. Егер да адамдар ірі құрылымдық сынықтар сен темір бетонның сынықтарының, бетон құрылымдарының сондай-ақ кірпіштің астында қалған жағдайда, үйіндіні 6-9 адамнан тұратын звено ашады. Сынықтың беткі қабаттарына арматураларды кескеннен кейін автокранның көмегімен алынады (керек болған кезде), мұнда ең алдымен төменде жатқан ірі сынықтар алынады. Осы операция зардап шеккендерді шығарып алғанша қайталана береді. Үйіндінің бетіндегі құрылым сынықтарын бөлшектеуде мотоаспаптың әмбебап жиынтығы, дискіленген мото не болмаса электр аралары, бетон сындырғыш, соққылы балғалар мен гидрравтикалық қайшылар мен қатар кескіштерді пайдаланған өте тиімді болып табылады. Егерде зардап шеккен адам ірі құрылыстық сынықтардың астында қалған жағдайда оны домкраттың және пневматикалық көпшіктің сонымен қатар плунжерлі қазғыштардың көмектерімен шығарылып алынады.

• Үйіндіні түгелімен горизонтальды ашу. Үйінді астарындағы зардап шекен адамдарды тапқаннан кейін, оларды үйіндіде табу мүмкіндігі бар бағыттары бойынша жүзеге асырылады. Мұнда үйіндіде техниканың жұмыстарын қамтамасыз ететін горнизонтальды өткел жасалынады немесе жердің бетінен үйіді бетіне дейінгі тереңдекті қамтаматыз етеді. Алдымен автокранның көмегі арқылы үйіндіден, оның бетіндегі қабаттарының арасындағы темір бетонды плиталар мен басқа да ірі өлшемді сынықтар алынады және оларды жинап көліктік құралдарға тиеуі керек. Қажет болған кезде құрылым сынықтарын бөлшектеп үйіндіден ажыратылады. Содан кейінірек фронтальды тиегішпен үйіндінің ұсақ бөліктерін төменгі жақтарынан бастап тиейді. Содан соң зардап шеккен адамдарға жол ашу үшін операция қайталана берді. Одан әрі зардап шеккен адамдарға алғашқы дәрігерлік көмектер көрсетеді. Блоктау мен қатар бетонды, темір бетонды, металды құрылымдарды кесуде сондай-ақ арматураларды кесуде, апаттық-құтқару аспаптарымен толық жабдықталған, есептеулер жүзеге асырылады.
• Ғимарат қабырғаларындағы үйіндіні ашу. Бульдозерді, экскаваторды не болмаса кранды қолдану арқылы жүзеге асырылады. Жайпақ биіктігі 2 м үйінділерде 2х2,5 м-ден кем емес өлшемді қазандар қазу қажет. Ғимараттың қабырғасындағы үйінділерде шұңқырларды қазу жағдайларында, алдымен жұмысшы алаңы тазаланады, мұнда платформаны 90 градусқа бұру кездерінде ғимараттың қабырғасына дейінгі қашықты 0,5 метрден кем болмауы тиіс. Қазу өсі ғимарат қабырғаларында параллельді өтуі тиіс не болмаса 10-15 градус болуы керек. Қазан шұңқырларын булдозермен қазу, үйіндіге қарай шығатын жерді қазу кездеріне ұқсас болып жүргізіледі. Кранмен ірі сынықтар алынады. Үйндіні ашылуына қарай технологиялық операцияларды қолмен қазады, құрылымды қазуды 3-4 адам жүргізеді. Олар қолдық аспаптармен жабдықталған. Ғимарат қабырғаларында үйіндіні ашу жоғары өнімділікті машиналары пайдалану кездерінде мүмкін болмаған жағдайда, 8 адамнан тұратын қолдық звено атқарады. Блокталған ғимараттардың өткелдері қабырға қоршауларын тесіктер түрлерінде тұрғызады, ғимараттың сыртындағы шығу есіктері мен көрші ғимараттарда бос және қосымша дайындалған есіктер. Тесіктердің өлшемдері мен қатар орналасуы, құтқарушылардың блокталған ғимараттардың ішін қарай өтуіне қолайлы және кедергісіз өтуін қамтамасыз етуі тиіс.

Үйінділерді ашу мен қираған ғимараттардың блокталған бөліктерінде, өткелдерді салу үшін жүргізіледі. Демек осы жерлерде жұмыс жүргізудің екі негізгі нұсқалары бар: конструкцияларды бөлшектеу не болмаса қабаттарға өткелдерді салу үшін, терезелік пен есіктік тесіктерден босату үшін қазандарды алу, ғимараттың бірінші қабатына және жерасты ғимараттарының қабырғаларына тесіктер жасау үшін топырақтық негізге дейін шұңқірларды жасау. Екінші нұсқада топырақтық негізінде, механика құралдарын орналастыруға арналған 1,5х2 м-ден кем емес өлшемді, алаң дайындалуы керек. Жұмыстың жалпы көлемі және жағдайларына қарай үйіндідегі қазбалар мен шұңқырлар екі әдіс-тәсілдерімен жасалады: жүк көтергіш пен жер қазғыш құралдарды қазып механикаландыру, қарапайым механизм құралдарын қолданады. Шұңқырларды салу бойынша жұмыстарды жүргізудің алдында үйінді және ғимараттардағы тұрақсыз консукцияларды міндетті түрде бекіту керек. Үйіндідегі шұңқырлардың бөліктері не болмаса конструкцияларын механикаландырылған бөлшектеу әдісі, 2 м-ден жоғары тереңдікте қолданылады.

Жұмыстарды орындау мақсаттарында қолданылады: 16 т-дан аспайтын кран, шөміштің сыйымдылығы 1 м3 сыйымдылықты кері күректі экскаватор, қолдық механикаландырылған алмаз ара және газ қышқылды қималы жиын. Механикаландыру құралдарының жұмыс құрамдарында, бөлім командирі, екі строповщигі, бір газ кескіші және екі алмазды араның механикалық-мотористі бар жебелі, бөлімше құтқарушылар қамтамасыз етіледі. Шұңқырлардың өлшемдері оның тереңдігімен қатар үйіндінің құрылымына байланысты болады. Үйіндіде бетон сынықтары және кірпіштің сынықтары 50% — дан көп болған кезде, шұңқырлардың қия бұрыштарының құлау бұрышы 1:1 деп қабылдануы тиіс. Шұңқырдың түптеріндегі горнизонтальды алаңнан өлшемдері, қабырғадағы тесік жасауға арналған, техникалық құралдардың габаритімен байланысты, алайда кез келген кездерде ол 1,5х2 м-ден кем болмауы қажет.