ТАБИҒИ ӨРТТЕН САҚТАНУ ШАРАЛАРЫ

Ал табиғат жағдайында өрттер найзағай соғуынан немесе аптап ыстық кезінде туындайды. Бұны табиғи өрт деп атайды. Нақтылайтын болсақ, табиғи өрт – табиғи ортада өздігінен пайда болып, таралатын және бақыланбайтын жану процесі. Табиғи өрттер орман және дала өрттері болып екіге бөлінеді.

Орман өрті

Орман экожүйелеріндегі өздігінен немесе жасанды жолман пайда болған өрт. Орман өртінің ең маңызды сипаттамасы оның таралу жылдамдығы.Өрт сөндірушілер мен төтенше жағдай қызметкерлері алдымен оның жиегінің ілгерілеу жылдамдығымен анықтайды. Сол бойынша өртті өшіру жұмыстары жүреді. Өрттің таралуына қарай орман өрттері жер беті, жер үсті және жер асты өрттері болып бөлінеді.

Жер беті — жердің үстіне және орман өсімдіктерінің төменгі қабаттарына таралатын өрт. Жердегі өрт кезінде орман қоқысы, шөптер мен бұталар жамылғысы, өскен және өскен өсімдіктер жанып кетеді.

Жердегі өрт көбінесе ормандарда болады, ал жалынның биіктігі 1,5-2 метрге жетеді. Таралу жылдамдығы әдетте минутына 1-3 метрден аспайды, өрт аймағындағы температура 400-900° дейін жетеді. Жер беті өрттері ең жиі кездеседі, өрттердің жалпы санының 98%  беткі қабат өрттерінен тұрады.

Жер үсті – ең қауіпті өрт түрі. Ол қатты желден басталып, ағаштарды толықтай қамитиды. Өрт ағаш бойымен қозғалады, оның таралу жылдамдығы ауа-райынының тыныш күйінде 3-4 км/сағ жетуі мүмкін, желді ауа-райында  25-30 км /сағ және жылдам болуы мүмкін. Өрт аймағындағы температура 1100 ° C дейін көтеріледі. Жел негізгі оттан бірнеше ондаған, тіпті жүздеген метр қашықтықта жаңа өрттер тудырады.

Жер асты өрт (шымтезек) – бұл батпақты және батпақты топырақтардың шымтезек қабаты жанатын өрт. Ол төмен жылдамдықпен сипатталады (шамамен 0,5 м/мин). Шымтезек өрттерінің сипатты белгісі — көп мөлшерде жылудың жиналуымен жалынсыз жануы. Бұндай өрт түрлерін сөндіру қиын. Шымтезек өртінің себебі (тұтануы) –  батпақ бетінің құрғауы кесірінен табиғи, яғни күн сәулесінің түсуі немесе адамдардың қателігінен болады.

Далада және астық алқаптарында өрттің шығуына найзағай, жердегі және әуе көлігінің апаттары, егін жинау техникасының апаттары, лаңкестік әрекеттер және ашық отты немқұрайлы қарау себеп болуы мүмкін. Ең қауіпті жағдай көктемнің соңы мен жаздың басында ауа райы құрғақ және ыстық болған кезде өрбиді.

Орман өртін қалай сөндіреді?

Әлсіз және орташа өрттерді сөндірудің ең қарапайым әрі тиімді әдісі — өрттің шетін басып тастау. Ол үшін ұзындығы 1-2 метр бұтақтардың шоқтарын немесе көбінесе жапырақты шағын ағаштарды пайдаланады. 3-5 адамнан тұратын топ 40-50 минутта ұзындығы 1000 метрге жететін өрттің шетін тасу арқылы өшіреді. Бұл шешім көмектеспеген жағдайда оттың шетіне бос топырақты лақтыру арқылы өртті сөндіреді. Ол үшін арнайы техниканы қолданған дұрыс, бірақ кейде оны қолмен жасауға тура келеді. Жарты сағатта бір адам өрттің шетінен 20 метрдей жердегі өртті тоқтата алады. Өрт одан әрі таралмауы үшін оның қозғалу жолында топырақ жолақтары мен кең арықтар орналастырады. Жолақтарда өртті одан әрі ушықтыратын өсімдік сияқты нәрсе болмауы тиіс. Өрт мұндай жолаққа жеткенде ол тоқтайды. Осы екі аймақ түйіскен кезде өрттің тарайтын жері қалмайды. Қарсы арықтар ұйымдастырған кезде желдің бағыты және өрттің таралу бағытын ескеру қажет.

Егер өртті тоқтату мүмкін болмаса және елдімекенге жақындаған жағдайда, барлық өртке қарсы шараларды қабылдаумен қатар, тұрғындарды эвакуациялауды жалғастыру қажет.  Халыққа өрт кезінде ауыз бен мұрынды дымқыл мақта-дәке таңғышпен немесе сүлгімен жабу ұсынылады.

Төтенше жағдайлар департаменті жақындап келе жатқан орман өртінің белгілері: ең бірінші желмен бірге күйіктің иісі шығады, одан кейін орман үстінен тұманды түтін тарап, жануарлар мен құстар, жәндіктер мазасыз мінез құлық танытады. Ал түнгі уақыттатүнгі жарқырау, көкжиек нүктелерінің бастау алып, бірте-бірте екі жаққа қарай кеңейеді.

Егер сіз орман өртінің куәсі болсаңыз дүрбелеңге түспеңіз, асықпаңыз. Жағдайды бақылап, эвокуациялық жолдарды анықтаңыз. Өрттен жел жаққа қарай (яғни желге бару), өрттің таралуына перпендикуляр бағытта өту керек. Алдымен айналаңыздағы ең үлкен аумақты жапырақтардан, шөптерден және бұтақтардан тазарту қажет, киімді мол ылғалдандыру қажет, ауыз бен мұрынды дымқыл мақта-дәке таңғышпен немесе сүлгімен жауып, тез тұтанатын және жанғыш құрал-жабдықтардан құтылу, мүмкіндігінше киімдегі материалдың кепкен жерлерін мезгіл-мезгіл ылғалдандыру керек.

Өртке қарсы қызмет мамандары от жағу, кәуап даярлауға, тамақ дайындауға арналған басқа құрылғыларды қолданыңыз, темекі шегуге, жанып тұрған сіріңкені, темекі тұқылын тастауға, темекі шегетін түтіктерден ыстық күлді сілкіп тастауға, аң аулау кезінде жанғыш немесе бықсыған материалдардан жасалған тығындарды қолдану, пиротехникалық бұйымдарды пайдалану, орманда бензинмен, керосинмен және өзге де жанғыш заттармен майланған материалын қалдыруға, жұмыс істеп тұрған іштен жану қозғалтқыштарының бактарына отын құюға, жұмыс істеу үшін қозғалтқыштың қуаттандыру жүйесі ақаулы техниканы шығаруға, сондай-ақ отын құйылатын машиналардың жанында темекі шегуге немесе ашық отты пайдалануға, орман алқабында күн сәулесі түсетін, бөтелкелерді, шыны сынықтарды, басқа да қоқыстарды қалдыруға, шөпті, сондай-ақ орманмен шектесетін алқаптардағы сабақты өртеуге тиым салынатынын ескертеді.

Егер сіз орман өртінің немесе дала өртіне куә болсаңыз, тілсіз жаудың әрі қарай өршуіне жол бермеу керек. Өрттің көлемін анықтап, жанған жерді мұқият қарап от шоқтарының жоқ екендігіне көз жеткізу қажет. Егер өртті өзіңіз сөндіре алмайтын болсаңыз «101», «112» телефон нөмірі бойынша төтенше жағдайлар қызметіне хабарласыңыз.