ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙ КЕЗІНДЕГІ ЭВОКУАЦИЯЛЫҚ ЖҰМЫСТАР

Зардап шеккендердің жалпы жағдайы ауыр немесе өте ауыр, өмір мен денсаулық болжамы күмәнді, қажетті медициналық көмек көр- сетілген кезде ғана сауығып кетуі мүмкін.

Өте ауыр жарақаттарға бас сүйегінің, ішкі органдарының, аяқ-қолдардың көптеген және қосарлас жарақаттары, жұлынның зақымдалуымен омыртқаның мынуы, ұзақ қысылу синдромы, жаншылғау, тыныс алу функцияларының, қан айналымының терең бұзылуымен аяқ-қолдың жұлынуы, естен тану жатады.

Зардап шеккендердің жалпы жағдайы өте ауыр, өмір үшін болжам қолайсыз.

Жарақаттардың асқынуы. Ерте немесе тікелей және кейінгі немесе қашықтықтағы болып бөлінеді.

Ерте асқынулар бірден жарақаттан кейін туындайды және шұғыл медициналық көмекті талап етеді. Оларға травматикалық шок, қан кету, кеуденің ауыр зақымдары кезінде жедел тыныс жеткіліксіздігі, ұзақ қысылу синдромы кезіндегі жедел бүйрек жеткіліксіздігі, травматикалық кома жатады. Кейінгі асқынуларға инфекциялық асқынулар, көбінесе іріңді жара инфекциясы жатады.

Травматикалық шок. Бұл механикалық жарақаттардың ауыр сал- дары – зардап шеккен адамның барлық органдар мен ағза жүйелері қызметінің бұзылуымен сүйемелденетін ағзаның зақымға жалпы тән емес реакциясы. Шоктың туындауы және оның көрінуі жарақаттың ауырлығына, ауырсыну факторының күші мен ұзақтығына, жарақат сәтінде қан жоғалтуына, зардап шеккеннің психоэмоциялық жағдайына байланысты.

Әсіресе шок қимыл-тірек аппаратының және іштің, кеуденің, жам- бастың ішкі органдарының көптеген және қосарлас зақымдалуы кезінде дамиды. Шоктың асқынуына келесі факторлар себепші болады: қайталанатын, тіпті шамалы қан кетулер; медициналық көмекті кеш көрсету; сүйектер сынған кездегі нашар иммоби¬лизация немесе оның болмауы; дөрекі тасымалдау, таңу кезінде қайта жарақаттану; аса суып кетушілік, қызып кету, қлжырау, ашығу.

Травматикалық шоктың дамуында екі фазаны айырады: эректильді және торпидті.

Эректильді фаза қысқа мерзімді және сирек кездеседі. Ол үшін сөйлеу мен қозғалудың қоздырылуы, бозару, пульстің жиілінуі, қалып- ты немесе шамалы жоғары артериялық қысым және жиіленген тыныс тән.

Торпидті фаза, бірнеше минуттан көп сағатқа дейін созылады, жалпы тежеулігімен, есті сақтаумен, терінің сұр-қоныр реңмен боза- руымен, жиі әлсіз пульспен, төмен артериялық қысыммен, беткі жиы тыныс алумен, шығарылатын зәрдің мөлшерінің азаюымен, суық термен сипатталады.

Зардап шеккен адамның жағдайының ауырлығына және бірінші ке- зекте артериялық қысымның (АҚ) деңгейіне, пульстің жиілігі мен са- пасына байланысты, зақымдардың сипаты мен ауқымын есепке алып, шок үш ауырлық дәрежесіне бөлінеді.

Бірінші дәрежелі шок (жеңіл). Орташа ауыр зақымдар, жиі оқшауланған, жалпы жағдайы орташа ауыр, бірақ ауыр болуы мүмкін, бағдарлануы мен есі сақталған, қозғалу мен психикалық тежеулігі орташа, бозарыңқылығы орташа. Пульс минутасына 90 – 100 соққы, ең жоғары артериялық қысым төмендетілген (сын. бағ. 90 мм төмен емес). Медициналық көмекті уақытылы көрсеткен кезде болжам, әдеттегідей, қолайлы.

Екінші дәрежелі шок (орташа ауыр). Зақымдар ауқымды, жиі көптеген. Жалпы жағдайы ауыр, бағдарлануы мен есі сақталған, бозарыңқылығы анық, қозғалу мен психикалық тежеулігі, диурездің төмендеуі, пульс минутасына 100 – 120 соққы, АҚ әлсіз, АҚ сын.бағ. 90 – 80 мм төмен. Болжам күмәнді.

Үшінші дәрежелі шок (ауыр). Зақымдар ауқымды, көптеген немесе қосарлас. Жалпы жағдайы өте ауыр, есі сақталған, күрт қозғалу мен психикалық тежеулігі, бозарыңқылы анық көгерген, пульс минутасына 120 – 160 соққы, аритмиялық, АҚ сын.бағ. 75 мм төмен, тыныс алу беткі, жиі, диурез төмен, тіпті толық жоғалуына дейін.

Егер зардап шеккенді ауыр шоктан шығара ламаса, онда содан кей- ін терминалдық күйге түсуі мүмкін.

Травматикалық шоктың даму ерекшеліктері жарақатты алған жерінде барынша ертерек жүргізілетін алғашқы медициналық көмек көрсету іс-шаралардың маңыздылығын анықтайды. Ең алдымен шоко- гендік факторлардың жалғасып жатқан әсерін жою қажет, олсыз басқа шокқа қарсы шаралар тиімсіз болады. Нақты айтқанда, бір жағдайлар- да зардап шеккен адамның үстіндегі жанып тұрған киімін дереу өшіру қажет, басқа жағдайларда зардап шеккен адамды үйінділердің астынан шығару және аяқ-қолдың, жамбастың, кеуденің қысылуын жою қажет. Содан соң дереу сыртқы қан кетуді тоқтату және цианозбен, терінің күрт бозаруымен, сақыр-сақыр аритмиялық тыныс алумен белгіле- нетін асқынған тыныс алу бұзылушылықтары. Соңғыларын жою үшін ауыз бен жұтқыншақтың қуысын саусаққа оралған таза матамен неме- се бет орамалымен сүрту керек және зардап шеккендерді тыныс алуды жеңілдететін күйге отырғызу керек. Ашық пневмоторакс кезінде ок- клюзиялық таңғыш салу қажет. Қан кету тоқтағаннан кейін және ты- ныс алу бұзушылықтары жойылғаннан кейін алғашқы медициналық көмектің басқа шараларына ауысуға болады (ауырсынуды басу, таңу, қол асты құралдарымен көліктік иммобилизация).

Дәрігерге дейнгі көмекті көрсеткеннен кейін зардап шеккендерді абйалап көлік құралдарымен дереу эвакуациялау қажет.