ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙДА ЖАРАҚАТ АЛҒАНДА КӨРСЕТІЛЕТІН КӨМЕК-2

Зардап шеккен адамды қалқан қойылған зембілге жатқызады. Ал белінің тұсына киімдерді орап салып, сәл биіктетеді. Қалқан болмаса адамды кеу- десінің астына киімдер немесе көрпе төсеу арқылы биіктетіп, ішімен төмен қаратып жатқызған соң емдеу мекемесіне жеткізеді.

Жарақаттанған адамның салмағы ауыр болса оны зембілге жатқызу кезінде «тарту» әдісін қолданады. Ол үшін алдымен қалқанды адамның бас жағына денесінің бойымен қатар келетіндей етіп қатар қояды. Содан кейін көмек көрсетушілер қалқанды аяғымен басып тұрып, адамның екі иығынан ұстайды да, қалқанның бойымен өздері кейін жылжып, денесін жоғарыға көтерместен оның үстіне қарай тартады.

Зардапшеккен адамды емдеумекемесіне жеткізер алдында оған ауырсыну сезімін басатын дәрі-дәрмек беру қажет.

Жамбастың зақымдануы.

Күнделікті жағдайда жамбас сынуының жабық түрі жиі кездеседі. Ал та- биғат апаты, әсіресе жер сілкінісі кездерінде болатын ауыр жарақаттардың ішінде жамбас сүйегінің сынуы алдыңғы орында. Техногендік апаттар (шахтадағы апаттар, теміржол апаты, жол-көлік оқиғалары) кезінде де жамбас сыну оқиғалары аса көп орыналады.

Жамбас сынуы механикалық зақымданулардың ішінде жарақаттық шок- тың жиі кездесуімен ерекшеленеді (35 – 40 % дейін) және ол қатты ауыру кезеңіндегі клиникалық белгілердің айғағы болып табылады.

Жамбас сынуының өзіндік ерекшелігі көп жағдайда қуық, несеп жолда- ры, тік ішек сияқты несеп шығару мен ас қорыту жүйесі органдарын тұйықтайтын аппараттарғажататынжамбасмүшелерініңзақымдануымен қатар кездеседі. Бұлмүшелердіңзақымдануы ылғи да зардап шегушінің жағдайын ауырлатып, тез арадахирургиялық көмек көрсетуге жіберуді қажететеді.

Жамбас сынуына көбінесе жол-көлік апаты кезінде жылдам қозғалыстағы үлкен затпен соққы жасау немесе ғимараттармен басқа да нысандардың құлауы себеп болады.

Жамбас сүйегінің сынуына себеп болатын тағы бір жағдай – оны ауыр заттың басып қалуы (шахталарда тау жыныстарының құлауы, қираған ғимараттардың сынығы және тағы басқалары). Сонымен қатар үлкен биіктіктен құлаудан да (10 метрден жоғары биік) жамбас сүйегі сынуы мүмкін. Қорытындылай келе айтқанда, жамбас сүйегі сынуының ауыртпалығы соққы жа- салған заттың үлкендігі мен қандай жылдамдықпен тигеніне, соққы тиген аумақтың үлкендігі және жарақаттаушы заттың сүйекке түсірген күшіне қарай болады.

Жамбас сүйегі сынуының көптеген түрлері болғанымен, оларды жамбас сақинасының тұтастығы сақталған және сақталмаған деп жіктеледі. Оның біріншісіне жамбас сүйектің жалпақ басы, шат сүйегі және шонданай сүйегінің жанының сынуы, ал екіншісіне шат немесе шонданай сүйегінің бір не болмаса екі жағынан сынуы жатады.

Сүйек сынуының аталған түрлері жамбастың алдыңғы бөлігінің сынуына жатады. Көбінесе жамбастың артқы бөлігі – жамбас сүйегінің жалпақ басы мен сегізкөздің қиылысқан тұсының жарылуы, жамбастың жалпақ басының ұзындығынан сынуы, сегізкөздің сынуы сияқты зақымданулармен қатар кездеседі. Бұндай сынықтарды қосарланған сынықтар деп те атайды.

Қосарланған сынықтар кезінде ауыр дәрежелі жарақаттық шоктан, көлемді тінішілік қан жоғалтудан және басқа да мүшелердің, оның ішінде аяқ сүйектерінің қатар сынуымен зардап шегушінің жағдайы айтарлықтай ауырлайды.

Жамбас мүшелері сынығында әдетте қуықтың зақымдануы жиі кездеседі.

Ол сыну кезінде орнынан жылжыпкеткеншатсүйегіжәне шонданай сүйегінің сынықтарының зақымдануынан немесе жамбас пен іштің қысылып қалуы салдарынан құрсақішілік қысымның кенеттен артуынан зақымдануы мүмкін.

Зәр шығаратын арнаның зақымдануы көбінесе ер адамдарда жамбас сүйегінің алдыңғы бөліктері сынған жағдайда орын алады.

Жамбас жарақатын алғандардың жағдайы жанынан немесе оқшауланған сынықтар кезінде қанағаттанарлық болса, ал қосарланған сынық кезінде жағдайы ауырлайды.

Оқиға орын алған жерде бастапқы дәрігерлік тексеру шаралары жамбас сүйегінің сынуын анықтау және зардап шегушіні емдеу мекемесіне жеткізуге дайындық түрінде жүзеге асырылады. Зардап шегушінің жағдайы неғұр- лымауырболса, соғұрлым дереуарадаонытиісті орынға жеткізу керек.

Зардап шеккендер әдетте ішінің астыңғы бөлігінің көп жері ауыратынын айтып, шағымданады. Сегізкөз сүйегі сынған жағдайда адам қатты қиналып, ауырсынады.

Жамбас сақинасы сынуына тән белгі «жабысып қалған өкше» симптомы болып табылады. Бұл жағдайда зардап шегуші зақымданған жақтың аяғын көтеру ұсынылғанда, тек тізесі мен жамбас буынын ғана ие алады, ал өкше- сін жоғарыға көтеруге халі болмайды.

Қосарланған сынық кезінде зардап шегуші «бақаға ұқсаған қалып» деп аталатын кейіпте болады: яғни тізе буындарын жай ғана басқан жағдайда саны сыртқа қарап, екі жаққа қарай жайылып ашылады.

Жамбас сүйегінің жалпақ басын жанынан ақырындап басу арқылы патологиялық жылжымалылықты анықтауға болады, ал жамбасқа жақын ор- наласқан тұстарды қарағанда қанталап тұрған жерді немесе шабының тұсы мен ішінің астыңғы бөлігіне қан құйылғанын көруге болады.

Қуықтың зақымдануынан зардап шегушікішідәреткеауырсынып әріжиі барады, сонымен қатар әдетте несепке қан араласқанын байқауға болады.

Зәр шығаратын арнаның зақымдануынан оның бөлінуі қиындайды және қан тамшыларының бөлінетінібайқалады.

Төтенше жағдайлар кезінде жоғарыда аталған симптомдарғажедел түрде көз жеткізу көбінесе жамбас сүйегінің сынғанын дәл анықтауға және зардап шеккен адамдыемдеумекемесінежеткізугедайындықты бастауғамүмкіндік береді.

Есте сақтайтын бір жәйт, жамбас сүйегі сынған адамдарды асқан сақтықпен баяу қиылдап тасымалдайды.

Қайта-қайта орнынан қозғау, ебедейсіз қимылдау, қырына жатқызып, одан соң қайтадан денесін бұру ауырсыну факторының жағымсыз әсерін үдете түседі, ал иммобилизациядағы ақаулар тінішілік қан кету мен жарақаттық шоктың артуына әсеретеді.

Емдеу мекемесіне жеткізерде зардап шеккен адамға ауырсыну сезімін басатын дәрі-дәрмек салады. Қуығы зақымданған кезде қан аралас несептің киімді бүлдірмеуіүшін екі аяғының ортасынабірнеше қабатталған мақта-дәке төсемесін салады.

Зардап шеккен адамдарды тасымалдау үшін қатты жабыны бар зембіл (қолдан жасалған немесе стандартты қалқаны бар) пайдаланылып, онда мін- детті түрде аяғы қалыпты жағдайда болатындай: жамбас буыны 30° дейін, ал тізе буыны 45° дейін иілген күйі; тізе буындарының астына киімдер немесе көрпе бүктеліп, салынады, ал екі аяқты орамал я болмаса дәкемен арасын біріктіріп, байлап қояды.