БІЛІМДЕГІ ТЕҢСІЗДІК: ҚАЛАЛЫҚ ПЕН АУЫЛДЫҚ МЕКТЕПТЕРДІҢ АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ

Қазақстан – әлемдік білім беру стандарттарын қабылдаған, “оқушы – білімнің өзегі” деп жариялаған, “білімсіз қоғам – болашақсыз қоғам” деген ұранды көп қайталайтын мемлекет. Алайда шындыққа тура қарасақ, елімізде екі түрлі мектеп, екі түрлі оқушы, екі түрлі мұғалім бар: бірі – қалалық, екіншісі – ауылдық. Екеуінің білім алу мүмкіндігі жер мен көктей. Бұл – жеке адамның немесе ұстаздың емес, жүйенің теңсіздігі.

Ауылдағы бала өмірге бір қадам кеш бастайды. Себебі ол таңертең сүт тасып, отын жарып келеді де, желтоқсанда тасжолмен мектепке жаяу барады. Мектептің іші суық, парта ескі, интернет мүлде жоқ немесе әлсіз. Ал қалалық бала планшетпен оқиды, робот құрастырады, ағылшын курсына барып, олимпиадаға қатысып жүр. Тіпті кейбірі мектепке барып үлгермей жатып онлайн-жобаларға араласады.

Мұғалім сапасы: дайындық, жүктеме және мотивация

Қалалық мектептерде магистрі бар, олимпиада жеңімпазын шығарған, айлығы 500 мың теңгеге жететін мұғалімдер бар. Олар методикадан өтеді, онлайн-семинарға қатысады, “PISA” нәтижелерін зерттейді. Ал ауыл мұғалімі – көбіне көпсалалы: бір күні тарих, ертеңіне қазақ тілі, арғы күні кітапханашы. Мұндайда сапа емес, амандық пен есеп алдыңғы орынға шығады.

Ауылдық мұғалімнің жүктемесі ауыр. Бір мұғалім – бірнеше пәннен сабақ береді, сынып жетекшісі, ЖОО-ға есеп береді, құжат толтырады, қатысқан фото жіберіп отырады. Бірақ нәтиже талап етіледі – жағдай қаралмайды. Қалалық мектепке 5 бала жүлде алса мақталады, ауылда 1 бала қатыспаса сөгіс естіледі.

Инфрақұрылымдағы айырмашылық: WI-FI мен тақта

Қаладағы мектептерде интерактивті тақта, робототехника сыныбы, 3D-принтер, психолог, логопед, дефектолог – бәрі бар. Ауылда 20 жыл бұрынғы парталар, әкпен сыланған тақта, ал компьютер – мектеп меңгерушісінің кабинетінде. Интернет жылдамдығы 1 Мбит/с-тан аспайды. Ол арқылы қалай онлайн олимпиадаға қатыссын? Қалай жаңартылған бағдарламаны меңгерсін?

Тіпті кей ауылдарда мектептің өзі апатты жағдайда, төбесінен су ағады, едені қақыраған, терезесі пластик емес. Бұл – білімнің емес, құр сүлдерін ұстап отырған мекеме ғана. Осындай жағдайда ауыл баласының қала баласымен тең болуын талап ету – әділетсіздік.

ҰБТ және олимпиадалар: жарыс емес, жүйелік дискриминация

ҰБТ – бүкіл жүйенің озық үлгісі болуы тиіс. Бірақ ол қалалық дайындық мектептері мен ақылы курстардың жетістігіне айналған. Ауылда дайындық тесті жоқ, кітап жетіспейді, ал курстарға қатысу – қиял. Қала баласы 6 айлық дайындық курсынан өтеді, әр сұрақты жаттап барады. Ауыл баласы алғаш рет ҰБТ-да көрген сұрақпен бетпе-бет келеді.

Олимпиада да солай. Қалада пәндік орталықтар бар, мұғалім жеке дайындатады, олимпиада өткен сайын бала деңгейі өседі. Ауыл баласы тек бір рет қатысып көреді, ары қарай – “сен ешкім емессің” деген жүйенің белгісі.

Мәселе ақшада ма, әлде ниетте ме?

Соңғы жылдары білімге бөлінетін қаражат артып жатыр. Министрлік үнемі “инклюзивті білім беру”, “тең мүмкіндік” деп мәлімдейді. Бірақ бұл тең мүмкіндіктер – құжат жүзінде ғана. Шын мәнінде, қала мен ауыл арасындағы айырмашылық жылдан-жылға ұлғайып барады.

Мәселе – білім жүйесінің орталықтандырылған сипаты мен бетпердесінде. “Сапа бар” деп қағазға қол қойылады. “Ауыл баласына ноутбук бердік” дейді. Бірақ сол ноутбук жұмыс істей ме? Оның интернеті бар ма? Жауап – жоқ. Тексеріс те жоқ.

Шешім бар ма?

Иә, шешім бар. Бірақ ол үшін ерлік пен ерік керек:

• Ауыл мектептеріне интернет пен техника емес, ең алдымен сапалы мұғалімдер тарту қажет. Бұл үшін жоғары жалақы, үй, әлеуметтік пакет керек.

• Қалалық пен ауылдық баланың ҰБТ-ға тең дайындалуына мүмкіндік беру үшін тегін дайындық платформаларын дамыту қажет.

• Олимпиадаларды орталықтандырылған, әділ жүйеге көшіру керек. Әсіресе, ауыл баласының психологиялық дайындығына көңіл бөлу маңызды.

• Әр мектепке нақты инфрақұрылымдық аудит қажет: шынайы жағдай мен “есепке жақсы” жалған ақпардың арасы ашылуы тиіс.

• Ең бастысы – ауыл баласына сенім арту, “сен де жасай аласың” деген месседжті жүйелік деңгейде қалыптастыру қажет.

Ұрпақ таңдауы – мемлекет бағасы

Қазақстан өзінің болашағын қалай көргісі келсе, бүгінгі ауыл баласына сонша жағдай жасауы керек. Қалалық оқушыға қолжетімді білім – ауылдық балаға да лайық. Әйтпесе, елдің тең жартысы мәңгілік шетте қала бермек.

Білім тең болмаса – болашақ әділетті болмайды.