«ХАЛАЛ ИНВЕСТИЦИЯ» ДЕГЕН АТПЕН ЖАСЫРЫЛҒАН ҚАРЖЫ ПИРАМИДАЛАРЫ

Соңғы жылдары қаржы пирамидалары қоғамда түрлі бейнеде көрініс тауып, алданған азаматтардың санын еселеп көбейтті. Солардың ішінде ең қауіпті әрі айлакер түрінің бірі – өзін «халал инвестиция» деп таныстырған жалған ұйымдар. Мұндай құрылымдар халықтың діни сенімін пайдалануды көздейді. «Ислам қаржыландыру қағидаларына сәйкес», «пайызсыз табыс», «күнәдан таза пайда» деген уәделер айтылып, қарапайым тұрғындар бірден сеніп қалады. Әсіресе, Түркістан облысы сияқты діни дәстүрі берік өңірлерде мұндай пирамидалардың тамыр жаю қаупі жоғары.

Шариғат ұғымдарын бұрмалау арқылы сенімге кіру тәсілдері

«Халал инвестиция» атауымен шыққан қаржы пирамидалары ең алдымен діни терминдерді бұрмалау арқылы сенімге кіреді. «Мүдарәба», «мүшарака» сияқты ислам экономикасына тән ұғымдар жиі қолданылады. Бірақ шынайы исламдық қаржы институттарында тәуекел теңдей бөлінсе, мұнда тек қатысушылардың ақшасы тәуекелге түседі де, ұйымдастырушылар ұтылмайды. Сондай-ақ, пайыздық несиеге тыйымды алға тартып, өздерін «пайызсыз табыс көзі» ретінде көрсетеді. Шын мәнінде, кірістің көзі нақты бизнес емес, кейін қосылған салымшылардың қаражаты болып табылады. Осылайша діни қағидаттарды бетперде еткен алаяқ құрылымдар адамдардың рухани әлсіздігін пайдаланады.

Түркістан өңіріндегі нақты жағдайлар мен зерттеу деректері

Түркістан облысында соңғы жылдары «халал» атауымен тіркелмеген инвестициялық жобалар көбейіп кеткені байқалады. Қаржы мониторингі агенттігі мен құқық қорғау органдарының деректеріне сәйкес, тек 2023–2024 жылдары «шариғатқа сай инвестиция» деген атпен бірнеше заңсыз компания анықталып, іс сотқа жіберілген. Әсіресе ауылдық жерлерде тұрғындардың қаржылық сауаты төмен болғандықтан, олар мұндай ұсыныстарға оңай сеніп қалады. Мысалы, бір ұйым Түркістан қаласының маңында «мал бордақылау» жобасына инвестиция салуды ұсынып, «әрбір 100 мың теңгеге 40 пайыз табыс» деп уәде берген. Алайда кейіннен жоба жабылып, салымшылар ақшасыз қалған. Мұндай оқиғалар, өкінішке қарай, жалғыз емес.

Қоғамдық сенімге салынған соққы және отбасы трагедиялары

«Халал инвестиция» деген атпен жасалған қаржылық алаяқтық тек материалдық шығынға ғана емес, рухани сенімге де нұқсан келтіреді. Мұндай ұйымдарға көбіне туыстар, көршілер немесе мешітке бірге баратын жамағат мүшелері тартылғандықтан, адамдардың бір-біріне деген сенімі шайқалады. Кей отбасылардың арасында алауыздық пайда болып, жақындар бірін-бірі кінәлайды. Жиі кездесетін жағдай – отағасы немесе үлкен ағайын «қалталы боламыз» деп бүкіл әулеттің қаржысын жинап беріп, ақыры алданып қалғаннан кейін ұятқа қалады. Бұл тек қаржылық шығын ғана емес, әлеуметтік мәртебенің де құлдырауына әкеледі.

Діни қауымдастықтардың ұстанымы және мамандардың ескертулері

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы (ҚМДБ) да бірнеше рет «халал инвестиция» деген атпен жасырылған пирамидаларға қатысты арнайы мәлімдеме жасаған. Діни басқарма «исламдық қаржы институттарының қызметін тек лицензиясы бар ұйымдар ғана жүргізе алады, ал өзін халал деп жариялаған жеке компаниялардың уәдесіне сенбеу керек» деп ескертті. Сарапшылардың айтуынша, шынайы исламдық қаржы тетіктері өте күрделі, арнайы келісімдер мен қатаң қадағалауды талап етеді. Ал алаяқтар бұл процесті жеңілдетіп, барлығын «бір айда мол табыс» деген қарапайым уәдемен түсіндіреді.

Қаржы пирамидаларына қарсы күрестің жаңа қадамдары

Мемлекеттік органдар «халал» деген атаумен жасалған пирамидаларды әшкерелеу үшін арнайы мониторинг жүргізуде. Қаржы нарығын реттеу агенттігі лицензиясы жоқ компаниялардың инвестиция қабылдауына тыйым салып, күдікті ұйымдардың қызметін дереу тоқтату шараларын қолға алуда. Түркістан облысында да тұрғындардың қаржылық сауатын арттыру бағытында түрлі тренингтер, семинарлар ұйымдастырылуда. Алайда алаяқтардың әркез жаңа әдіс табатыны белгілі. Сол себепті тек мемлекеттік бақылаумен шектелмей, қоғамның өзі де қырағылық танытуы маңызды.

Түркістан жамағатының қаржылық сауаттылығы – басты қорғаныс

Өңір халқының қаржылық сауатын арттыру – ең тиімді қорғаныс тетігі. Әсіресе мешіт жамағаты мен ауыл тұрғындарына арналып, «қаржы пирамидасының белгілері» туралы түсіндіру жұмыстары күшейтілуі тиіс. Мысалы, қысқа мерзімде жоғары табыс уәде ету, нақты бизнес-жоспардың болмауы, лицензияның жоқтығы – бәрі де қауіпті сигнал. Егер тұрғындар осы белгілерді алдын ала білсе, ешқандай «халал» атауы оларды алдай алмайды. Қоғамдық сана күшейген сайын, жалған инвестициялық құрылымдардың аясы да тарылады.

Халал атауын бетперде еткен қылмыстың тамырына балта шабу

«Халал инвестиция» деген желеумен жасалатын қаржы пирамидалары – тек экономикалық қылмыс қана емес, рухани құндылықтарға жасалған соққы. Түркістан сияқты имандылыққа ден қойған өңірде бұл құбылыстың алдын алу ерекше маңызды. Әрбір азамат қаржы саласында тек ресми, лицензиясы бар ұйымдарға сенуі керек. Қоғам болып, діни сенімді құрал еткен алаяқтықтың жолын бөгесек қана мұндай қылмыстардың алдын аламыз. Нағыз халал – адал еңбек пен маңдай тердің жемісі екені ешқашан ұмытылмауы тиіс.