ЦИФРЛЫҚ АЙЛАКЕРЛІК: КРИПТОВАЛЮТА АРҚЫЛЫ ЖАСЫРЫНҒАН ЖАҢА ЗАМАН ПИРАМИДАЛАРЫ

Соңғы онжылдықта криптовалюта бүкіл әлемде қаржы саласында үлкен серпіліс әкелді. Оның басты ерекшелігі – орталықсыздандырылған жүйе, яғни банктердің немесе үкіметтің қадағалауынсыз жасалатын операциялар. Бұл еркіндік көптеген кәсіпкерлер мен инвесторларды қызықтырғанымен, алаяқтардың да жаңа мүмкіндіктерін ашты. Дәстүрлі қаржы пирамидалары бұрын қолма-қол ақша жинап, шектеулі аудиторияға жұмыс істесе, енді криптовалютаны пайдалана отырып, ғаламдық деңгейде адамдарды алдауға мүмкіндік алып отыр. Түркістан облысында да осы үрдістің салдары байқалып келеді. Жергілікті тұрғындар, әсіресе жастар, «жылдам байытатын» криптобағдарламаларға қатысып, ақшаларынан айырылып жатыр.

Блокчейн технологиясының беделін пайдалану

Көптеген қаржы пирамидалары блокчейннің күрделі құрылымын әдейі бұрмалап көрсетеді. Криптовалюта туралы аз білетін адамға бұл технология сенімді әрі болашағы зор болып көрінеді. Осыны пайдаланып, алаяқтар «ақылды келісімшарт» немесе «децентрализденген табыс көзі» секілді күрделі терминдерді қолданып, өз жүйелерін заңды жоба ретінде көрсетеді. Мысалы, Түркістандағы бірнеше жас азамат «инновациялық криптовалюта қоры» деп аталатын жобаға ақша құйған. Оларға «әрбір инвестиция блокчейн арқылы қорғалады» деген уәде берілген. Алайда, іс жүзінде ешқандай блокчейн қолданылмаған, қарапайым пирамида схемасы болған. Нәтижесінде адамдар өз жинақтарын жоғалтты, ал ұйымдастырушылар із-түзсіз кетті.

Әлеуметтік желілер арқылы таралатын уәделер

Криптовалюта пирамидаларының тағы бір ерекшелігі – олардың әлеуметтік желілерді белсенді қолдануы. Instagram, Telegram, WhatsApp секілді платформаларда арнайы топтар құрылып, мыңдаған адамға жылдам таралады. «Бүгін инвестиция салсаң, ертең екі есе пайда табасың» деген уәделер көпшіліктің санасын арбайды. Түркістандық студенттердің арасында да осындай жарнамалар кеңінен таралған. Бір қарағанда бұл тек шағын сомадан басталады, алайда әрбір қатысушы қосымша адам тартуға міндетті болғандықтан, желі тез өсіп, жүздеген азамат қаржылық шығынға батады. Әсіресе ауылдық жерлерде жастар әлеуметтік желіден көрген ақпаратқа сеніп қалады.

Жасырындық пен қадағалаудың жоқтығы

Криптовалютамен жасалған операцияларды қадағалау дәстүрлі банктік жүйемен салыстырғанда әлдеқайда қиын. Алаяқтар осы мүмкіндікті пайдалана отырып, ақшаны тез арада халықаралық платформаларға шығарып жібереді. Түркістан облысында тіркелген бірнеше шағын жобаға қатысқан азаматтар өз қаражаттарын қайтарып алмақ болғанда, «транзакция шетелдік сервер арқылы өтті» деген сылтаулар айтылған. Шындығында, ұйымдастырушылар ел ішінде болса да, қадағалау мүмкін еместей етіп көрсетеді. Бұл жасырындық адамдардың сенімін жоғалтып қана қоймай, құқық қорғау органдарының жұмысын да қиындатады.

Жастар арасындағы құмарлық пен жылдам байлыққа ұмтылу

Криптовалюта пирамидалары жастарға «заманауи қаржы бостандығының» символы ретінде ұсынылады. Олар «қазірден бастап инвестиция салсаң, бірнеше жылда миллионер боласың» деген ұрандарды жиі қолданады. Түркістан облысындағы колледж бен университет студенттері арасында осыған алданған жағдайлар тіркелген. Студенттер оқу ақысын төлеу үшін немесе қосымша табыс табамын деп, ата-анасының қаражатын пирамидаға салады. Бірақ нәтиже үнемі бірдей – қаражаттың толық жоғалуы. Бұл тек қаржылық шығын емес, сонымен қатар психологиялық соққы әкеледі.

Діни және ұлттық құндылықтарға қайшы құбылыс

Қаржы пирамидаларының криптовалюта арқылы жұмыс істеуі діни тұрғыдан да, ұлттық дәстүрлер тұрғысынан да қауіпті. Қазақ қоғамында адал еңбекпен табыс табу – әрдайым басты құндылық саналған. Ал пирамидалар, керісінше, «еңбек етпей оңай байу» идеясын таратады. Түркістан өңіріндегі дін өкілдері бұл құбылысты жиі сынға алып, «халал емес» екенін түсіндіруге тырысуда. Алайда жастардың арасында діни насихаттан гөрі әлеуметтік желідегі жылдам жарнама басым болып тұр. Бұл қоғамдағы моральдық құндылықтардың да әлсіреуіне әкелуі мүмкін.

Мемлекеттік бақылау мен құқықтық шаралардың қажеттілігі

Криптовалюта пирамидаларының алдын алу үшін мемлекет тарапынан нақты шаралар қажет. Қаржы нарығын қадағалайтын органдардың, құқық қорғау мекемелерінің, тіпті жергілікті әкімдіктердің бірлескен жұмысы маңызды. Түркістан облысында арнайы ақпараттық кампаниялар ұйымдастырылып, халыққа криптовалюта мен пирамиданың айырмашылығын түсіндіру керек.

Цифрлық дәуірдегі қаржылық сауаттылықтың маңызы

Криптовалюта заманында қаржылық сауаттылық – тек табыс табу жолын емес, алаяқтықтан қорғану әдісін де үйретеді. Түркістан облысында бұл мәселе ерекше өзекті. Жастарға, кәсіпкерлерге және қарапайым азаматтарға дұрыс ақпарат беру – қоғамның ортақ міндеті. Егер әрбір адам қаржы пирамидасының белгілерін ерте танып, инвестициялық шешім қабылдар алдында мұқият тексеретін болса, онда алаяқтардың ісі алға баспайды. Қазіргі цифрлық айлакерлікке қарсы ең басты қару – білім мен сақтық.