ОРМАН ЖӘНЕ ДАЛА ӨРТІМЕН КҮРЕС ОБЛЫС БАСШЫСЫНЫҢ БАҚЫЛАУЫНДА

– Өрт пен су тасқынына қарсы күрес облысымыз үшін өте өзекті. Сондықтан аудан, қала әкімдері мен тиісті басқармаларға қауіпсіздік шараларын жауапкершілікпен атқаруды тапсырамын. Жолдың жиектерін жыртып, өртке қарсы минералды жолақтар салу жұмысын шұғыл аяқтаңыздар. Екіншіден, өрт қауіпсіздігіне қажетті техника алу, бекеттер салуға қатысты ұсыныстарыңызды беріңіздер. Зерделеп, маңызына қарай қаржы бөлуге тырысамыз, – деді Дархан Сатыбалды.

Аппараттың апталық мәжілісінде Түркістан облысының Төтенше жағдайлар департаменті бастығының міндетін атқарушы Бекболат Төреқұловтың есебі тыңдалды. Оның айтуынша, биыл өңірде орташа ауа температурасы 40 градусты құрап, өте ыстық болмақ. Сондықтан өрт қаупі өте жоғары. Дайын болу керек.

Түркістан облысы аумағында өрт қауіпті кезең басталғалы 478 гектарды құрайтын 1 орман өрті, 187 гектарды құрайтын 64 дала алқаптарының жану жағдайлары тіркелген. Алдын алу жұмыстарының іс-шаралар жоспары бекітіліп, биылғы 10 сәуірде комиссия отырысымен тиісті мекемелер мен ұйымдарға тапсырмалар берілді. Жоспардың орындалу барысы ойдағыдай. Дегенмен бірқатар мекемелер мен ұйымдардың орындау көрсеткіштері ақсап тұрғаны байқалуда. Мәселен, Кентау қаласы мен Бәйдібек, Ордабасы, Сайрам, Созақ, Төлеби, Келес, Отырар аудандарының әкімдіктері тарапынан атқарылып жатқан жұмыстар туралы ақпарат департаментке түспеген. Сондай-ақ өрттің алдын алу үшін минералды жолақ жырту жұмыстары әлі күнге дейін кейбір аудандарда толық жүргізілмеген.

«ҚазАвтоЖолдың» Түркістан филиалы арқылы республикалық маңызы бар автомобиль жолдарының 361 шақырымына жолақ жырту жоспарланған. Бүгінде тек 128 шақырымына ғана жүргізген. Түркістан облысының жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасы облыстық маңызы бар автомобиль жолдарында тиісті жұмысты жандандыру керек. Бәйдібек, Қазығұрт, Созақ, Сарыағаш аудандарында минералды жолақ жырту жұмыстары өте нашар.

Өңірдегі орман қоры аумақтарында 9647 шақырым жолақ салу жоспарланып, толық орындалған. Орман қоры аумағына рейд жалғасып, бүгінгі күнге 151 тұлға әкімшілік шараға тартылған.

Жұмылдыру даярлығы, аумақтық қорғаныс және азаматтық қорғау басқармасының басшысы Санжар Бүрлібаевтің айтуынша, дала алқабының жану оқиғалары автокөлік жолдарында жиі тіркелуде. Сонымен бірге егістік алқабында жұмыс істеп жатқан техникалардан шыққан және елді мекендер аумағындағы құрғақ шөптің өрттері де есепке алынған. Тұрғын үйлер мен қоралардан да өрт шыққан. Басым бөлігі – өрт қауіпсіздігі ережесінің сақталмауынан. Осыған орай, минералды жолақтар жүргізу, қадағалау жұмыстарын одан әрі күшейту қажет.

Облыстық мемлекеттік өрт сөндіру бөлімшелері жоқ елді мекендерде 134 ерікті өрт сөндіру құрылымы бар, адам саны – 7564. Өрт сөндіруге бейімделген техника иелерімен өрт сөндіруге келісімшарттар түзілген.

Түркістан облысы аумағында жалпы 800-ден аса елді мекен орналасқан. Соңғы жинақталған мәліметтерге сәйкес мемлекеттік өрт сөндіру бөлімдері және құрылған маусымдық өрт сөндіру бекеттері 1 527 629 халық тұратын 656 елді мекенді өрттен қорғауда. Өртке қарсы күрес, техникамен, бекетпен қамту жұмыстары жанданады.

Түркістан облысы аумағында жалпы 800-ден аса елді мекен орналасқан. Өңірдегі мемлекеттік өрт сөндіру бөлімдері мен маусымдық өрт сөндіру бекеттері бір жарым млн халық тұратын 656 елді мекенді өрттен қорғау үшін тиісті жұмыстар атқарып жатыр. Ал, облыстық мемлекеттік өрт сөндіру бөлімшелері жоқ елді мекендерде 134 ерікті өрт сөндіру құрылымы орналасқан.

Жалпы, Түркістан облысында елдегі орман қорының 11,4 пайызы орналасқан. Дәлірек айтқанда 3,5 млн. гектарға жуық орман қоры аумақтары бар. Орманмен көмкерілген алқабы – 1 556 981 гектар. Орман шаруашылығы мекемелерінде техникалар саны 2018 жылы 306 дана болса, қазіргі күнде 500 данаға жуықтап, 44,8 пайызға өсті. Облыс әкімдігінің қолдауымен орман шаруашылығына қажетті барлығы 69 бірлік, оның ішінде 21 трактор, 9 автокөлік, 15 тіркеме алынды. Соңғы уақытта елімізде орман және дала өрті өршіп, орасан шығынға ұшыратуда. Өкініштісі өрт салдарынан адам шығыны да болды. Атап айтқанда 2022 жылы Қостанай облысында орман өрті тіркелді. Аманқарағай ауданындағы алапат өрт жақын маңдағы елді мекендерге зиянын тигізді. Тілсіз жау 43 мың га, аумақты күлге айналдырды. Оның ішінде орманмен көмкерілген 33,8 мың га алқап зардап шекті. Орманды алқапқа жақын орналасқан ауылдар эвокуацияланып, мемлекет есебінен баспанасынан айрылған тұрғындарға үй берілді. Қостанайдағы төтенше жағдайдың ізін ала Семейдің орманы отқа оранды. Қызыл жалын 60 мың гектар аумақты шарпыды. Өрт сөндірушілер күндіз-түні тілсіз жаумен күресіп, өрт бір айдан кейін ғана толық төндірілді.

Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауына сәйкес, мемлекеттік орман қорында 2 млрд. және қалалар мен елді мекендер аумағына 15 млн. ағаш-көшеттерін отырғызу тапсырмасын орындау мақсатында, облыс әкімдігі кешенді жоспар қабылдап, алдағы 5 жылда 132 мың гектар аумаққа 217 млн. түп ағаш егу жоспарланған. Оның ішінде облыстық табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасына қарасты мекемелермен 110 мың гектар жерге 170 млн. түп орман дақылдарын егу қолға алынып, атқарылуда. Былтыр орман қорының 16 200 гектар аумағына 23 818 мың данаға жуық әртүрлі ағаш көшеттері егілді. Биыл 20 300 гектар аумаққа 32 миллионнан аса көшет егу жұмыстары жүргізіліп жатыр. Басқармаға қарасты 7 орман шаруашылығы мекемелерінің тұқымбақтарында 30-35 млн. данадан астам әртүрлі көшеттері өсірілуде. Алдағы уақытта көшеттердің санын 60 миллионға жеткізу жоспарланып, тиісті жұмыстар атқарылуда.

Табиғи өрттен сақтану шаралары:

Өрт – адам және жануарлар өмірі мен денсаулығына, қоғам мен мемлекет мүдделеріне материалдық залалын тигізетін бақылауға алу қиын апат. Өрттердің 80%-ы адам кінәсінен, соның ішінде өрт қауіпсіздігі шараларын бұзудан, ақауы бар құрал-жабдықтарды пайдаланудан болады. Ал табиғат жағдайында өрттер найзағай соғуынан немесе аптап ыстық кезінде туындайды. Бұны табиғи өрт деп атайды. Нақтылайтын болсақ, табиғи өрт – табиғи ортада өздігінен пайда болып, таралатын және бақыланбайтын жану процесі. Табиғи өрттер орман және дала өрттері болып екіге бөлінеді.

Орман өрті

Орман экожүйелеріндегі өздігінен немесе жасанды жолман пайда болған өрт. Орман өртінің ең маңызды сипаттамасы оның таралу жылдамдығы.Өрт сөндірушілер мен төтенше жағдай қызметкерлері алдымен оның жиегінің ілгерілеу жылдамдығымен анықтайды. Сол бойынша өртті өшіру жұмыстары жүреді. Өрттің таралуына қарай орман өрттері жер беті, жер үсті және жер асты өрттері болып бөлінеді.

Жер беті — жердің үстіне және орман өсімдіктерінің төменгі қабаттарына таралатын өрт. Жердегі өрт кезінде орман қоқысы, шөптер мен бұталар жамылғысы, өскен және өскен өсімдіктер жанып кетеді.

Жердегі өрт көбінесе ормандарда болады, ал жалынның биіктігі 1,5-2 метрге жетеді. Таралу жылдамдығы әдетте минутына 1-3 метрден аспайды, өрт аймағындағы температура 400-900° дейін жетеді. Жер беті өрттері ең жиі кездеседі, өрттердің жалпы санының 98%  беткі қабат өрттерінен тұрады.

Жер үсті – ең қауіпті өрт түрі. Ол қатты желден басталып, ағаштарды толықтай қамитиды. Өрт ағаш бойымен қозғалады, оның таралу жылдамдығы ауа-райынының тыныш күйінде 3-4 км/сағ жетуі мүмкін, желді ауа-райында  25-30 км /сағ және жылдам болуы мүмкін. Өрт аймағындағы температура 1100 ° C дейін көтеріледі. Жел негізгі оттан бірнеше ондаған, тіпті жүздеген метр қашықтықта жаңа өрттер тудырады.

Жер асты өрт (шымтезек) – бұл батпақты және батпақты топырақтардың шымтезек қабаты жанатын өрт. Ол төмен жылдамдықпен сипатталады (шамамен 0,5 м/мин). Шымтезек өрттерінің сипатты белгісі — көп мөлшерде жылудың жиналуымен жалынсыз жануы. Бұндай өрт түрлерін сөндіру қиын. Шымтезек өртінің себебі (тұтануы) –  батпақ бетінің құрғауы кесірінен табиғи, яғни күн сәулесінің түсуі немесе адамдардың қателігінен болады.

Далада және астық алқаптарында өрттің шығуына найзағай, жердегі және әуе көлігінің апаттары, егін жинау техникасының апаттары, лаңкестік әрекеттер және ашық отты немқұрайлы қарау себеп болуы мүмкін. Ең қауіпті жағдай көктемнің соңы мен жаздың басында ауа райы құрғақ және ыстық болған кезде өрбиді.

Орман өртін қалай сөндіреді?

Әлсіз және орташа өрттерді сөндірудің ең қарапайым әрі тиімді әдісі — өрттің шетін басып тастау. Ол үшін ұзындығы 1-2 метр бұтақтардың шоқтарын немесе көбінесе жапырақты шағын ағаштарды пайдаланады. 3-5 адамнан тұратын топ 40-50 минутта ұзындығы 1000 метрге жететін өрттің шетін тасу арқылы өшіреді. Бұл шешім көмектеспеген жағдайда оттың шетіне бос топырақты лақтыру арқылы өртті сөндіреді. Ол үшін арнайы техниканы қолданған дұрыс, бірақ кейде оны қолмен жасауға тура келеді. Жарты сағатта бір адам өрттің шетінен 20 метрдей жердегі өртті тоқтата алады. Өрт одан әрі таралмауы үшін оның қозғалу жолында топырақ жолақтары мен кең арықтар орналастырады. Жолақтарда өртті одан әрі ушықтыратын өсімдік сияқты нәрсе болмауы тиіс. Өрт мұндай жолаққа жеткенде ол тоқтайды. Осы екі аймақ түйіскен кезде өрттің тарайтын жері қалмайды. Қарсы арықтар ұйымдастырған кезде желдің бағыты және өрттің таралу бағытын ескеру қажет.

Егер өртті тоқтату мүмкін болмаса және елдімекенге жақындаған жағдайда, барлық өртке қарсы шараларды қабылдаумен қатар, тұрғындарды эвакуациялауды жалғастыру қажет.  Халыққа өрт кезінде ауыз бен мұрынды дымқыл мақта-дәке таңғышпен немесе сүлгімен жабу ұсынылады.

Төтенше жағдайлар департаменті жақындап келе жатқан орман өртінің белгілері: ең бірінші желмен бірге күйіктің иісі шығады, одан кейін орман үстінен тұманды түтін тарап, жануарлар мен құстар, жәндіктер мазасыз мінез құлық танытады. Ал түнгі уақыттатүнгі жарқырау, көкжиек нүктелерінің бастау алып, бірте-бірте екі жаққа қарай кеңейеді.

Егер сіз орман өртінің куәсі болсаңыз дүрбелеңге түспеңіз, асықпаңыз. Жағдайды бақылап, эвокуациялық жолдарды анықтаңыз. Өрттен жел жаққа қарай (яғни желге бару), өрттің таралуына перпендикуляр бағытта өту керек. Алдымен айналаңыздағы ең үлкен аумақты жапырақтардан, шөптерден және бұтақтардан тазарту қажет, киімді мол ылғалдандыру қажет, ауыз бен мұрынды дымқыл мақта-дәке таңғышпен немесе сүлгімен жауып, тез тұтанатын және жанғыш құрал-жабдықтардан құтылу, мүмкіндігінше киімдегі материалдың кепкен жерлерін мезгіл-мезгіл ылғалдандыру керек.

Өртке қарсы қызмет мамандары от жағу, кәуап даярлауға, тамақ дайындауға арналған басқа құрылғыларды қолданыңыз, темекі шегуге, жанып тұрған сіріңкені, темекі тұқылын тастауға, темекі шегетін түтіктерден ыстық күлді сілкіп тастауға, аң аулау кезінде жанғыш немесе бықсыған материалдардан жасалған тығындарды қолдану, пиротехникалық бұйымдарды пайдалану, орманда бензинмен, керосинмен және өзге де жанғыш заттармен майланған материалын қалдыруға, жұмыс істеп тұрған іштен жану қозғалтқыштарының бактарына отын құюға, жұмыс істеу үшін қозғалтқыштың қуаттандыру жүйесі ақаулы техниканы шығаруға, сондай-ақ отын құйылатын машиналардың жанында темекі шегуге немесе ашық отты пайдалануға, орман алқабында күн сәулесі түсетін, бөтелкелерді, шыны сынықтарды, басқа да қоқыстарды қалдыруға, шөпті, сондай-ақ орманмен шектесетін алқаптардағы сабақты өртеуге тиым салынатынын ескертеді.

Егер сіз орман өртінің немесе дала өртіне куә болсаңыз, тілсіз жаудың әрі қарай өршуіне жол бермеу керек. Өрттің көлемін анықтап, жанған жерді мұқият қарап от шоқтарының жоқ екендігіне көз жеткізу қажет. Егер өртті өзіңіз сөндіре алмайтын болсаңыз «101», «112» телефон нөмірі бойынша төтенше жағдайлар қызметіне хабарласыңыз.