ҚҰМКЕНТ АУЫЛЫНДАҒЫ «ЖЫЛЫБҰЛАҚ» КАНАЛЫ ІСКЕ ҚОСЫЛДЫ: АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДА СУ МӘСЕЛЕСІ ШЕШІМІН ТАПТЫ

Ауыл тұрғындары мен диқандар үшін бұл — тарихи әрі стратегиялық маңызы бар жаңалық. Тіршілік көзі саналатын судың ауылға қайта оралуы – тек шаруашылық емес, ауылдың әлеуметтік-экономикалық дамуына да серпін беретін оқиға. Жоба аясында 8 шақырымнан астам су арнасы салынды, енді осы арқылы 750 гектардан астам жерді суландыруға мүмкіндік бар.

«Құмкент өңірінде бұлақтар мен өзен көздерін пайдалану дәстүрі ғасырлардан бері жалғасып келеді. Ежелгі замандарда-ақ жергілікті халық ирригациялық жүйелерді қолдана отырып, бау-бақша өсірумен айналысқан. “Жылыбұлақ” атауының өзі ауыл тарихында ерекше орын алады, себебі ол бұл жердің ежелгі су көздерінің бірі болған.»

Су тапшылығы – ұзақ жылғы түйткіл

Құмкент ауылдық округінде ауыл шаруашылығымен айналысатын халықтың басты қиындықтарының бірі – егіс алқаптарын сумен қамтамасыз ету мәселесі болды. Бұрынғы жылдары өзендер мен табиғи бұлақ көздерінен келетін су мөлшері ауа райының тұрақсыздығы мен инфрақұрылымның тозығы жеткендіктен жеткіліксіз еді. Осы жағдай жердің құнарсыздануына, егін өнімділігінің азаюына, шаруалардың еңбегінің зая кетуіне себеп болатын.

Су тапшылығы тек ауыл шаруашылығына ғана емес, сонымен қатар жалпы экологиялық тепе-теңдікке де кері әсерін тигізіп отырды. Жыл сайын егістік жерлердің бір бөлігі игерілмей қалатын. Ал көктемгі, жазғы уақыттарда диқандар су тапшылығынан өнім өсірудің орнына шығынға бататын. Мұндай жағдай ауыл халқының әлеуметтік жағдайына да ықпал етті.

«Құмкент ауылында қазіргі таңда 150-ге жуық шаруа қожалығы тіркелген. Олардың 80%-ы суармалы жерлерде егін егумен айналысады. “Жылыбұлақ” каналы іске қосылғаннан кейін 2025 жылы ауыл шаруашылығы өнімінің көлемі 30%-ға артты деген болжам бар.»

Құрылыс жұмыстары мен жобаның кезеңдері

«Жылыбұлақ» каналының құрылысы 2023 жылдың жазында басталып, 2024 жылдың күзінде толық аяқталды. Жобаның бастамашысы – Созақ ауданы әкімдігі. Қаржыландыру аудандық және облыстық бюджеттен бөлінді. Сонымен қатар, жобалау-сметалық құжаттарда экологиялық қауіпсіздік пен техникалық тұрақтылық талаптары ескерілді.

Арна бойындағы топырақ қабаты нығайтылып, арнайы бетонмен қапталды. Бұл судың жерге сіңіп кетуін азайтып, шығын көлемін төмендетуге мүмкіндік берді. Арна бойына су ағынын реттейтін қақпалар мен автоматтандырылған су реттеу жүйелері орнатылды. Каналдың бойымен ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланылатын әртүрлі алқаптарға тарайтын қосымша арықтар тартылды.

Еңбектің нәтижесі – ел игілігі

2025 жылдың көктемінде канал арқылы алғашқы су жіберіліп, бірқатар шаруа қожалықтары өз алқаптарына су жеткізе бастады. Бұл ауыл шаруашылығы жұмыстарына тың серпін беріп, көктемгі егіс науқаны сәтті өтуіне сеп болды. Қазіргі таңда ауыл тұрғындары егіс көлемін арттыруға кірісті. Бұрын игерілмей тұрған кейбір егістік алқаптар енді қайта айналымға енгізілуде.

Мал азығын дайындау, көкөніс, бақша өнімдерін өсіру көлемі артып келеді. Шаруалар өз өнімдерін жергілікті және аудандық базарларға шығарып, табыс табуда. Бұл өз кезегінде ауылдағы өмір сапасының артуына ықпал етіп отыр.

«Шаруа қожалығы иесі Б.Жұмабаев: “Бұрын гектарынан 8-9 центнер өнім алсақ, қазір 15-ке дейін жеткізіп отырмыз. Канал ашылғаннан кейін ең бастысы — алаңдамай, сенімді жұмыс істеуге мүмкіндік туды” деді.»

Қоғамның қолдауы мен әкімдік бақылауы

Канал құрылысының барысы аудан әкімдігі тарапынан тұрақты бақылауда болды. Аудан әкімі Мұхит Тұрысбеков жоба жүзеге асып жатқан уақытта бірнеше рет Құмкент ауылына арнайы келіп, жұмыс барысымен танысты. Су арнасының сапалы салынуы мен оның ұзақ мерзімге қызмет етуі – басты назарда болды.

Ауыл ақсақалдары мен жергілікті белсенді азаматтар жобаның іске асуына белсене атсалысып, халықпен түсіндіру жұмыстарын жүргізді. Канал құрылысына ауылдың жұмыссыз жүрген азаматтары тартылып, олар үшін уақытша табыс көзі қалыптасты. Бұл әлеуметтік қолдау бағытындағы шаралармен ұштасты.

«Ауыл мектебінің оқушылары канал маңына ағаш отырғызу, табиғатты қорғау тақырыбында сенбілікке шықты. Мұндай шаралар экологиялық тәрбиені қалыптастырып, ауылдың келешек ұрпағына жауапкершілік жүктейді.»

«Құмкенттегі бұл тәжірибе Жартытөбе және Таукент ауылдық округтерінде іске асатын жобаларға үлгі болып отыр. 2026 жылға қарай дәл осындай су жүйелері ауданның үш ауылында іске қосылады деп күтілуде.»

«“Жылыбұлақ” каналы бойындағы жол инфрақұрылымын жақсарту жұмыстары басталып кетті. Сондай-ақ, алдағы жылдары ауылда көкөніс сақтайтын қойма мен кішігірім агропарк салу жоспарланып отыр.»

Экологиялық тиімділік және табиғатты сақтау

«Жылыбұлақ» каналының іске қосылуы табиғи бұлақ көздерін тиімді пайдалану үлгісі болды. Бұрын өздігінен аққан су топыраққа сіңіп, көп мөлшерде шығынға ұшырайтын. Енді ол су нақты жоспармен егістікке жеткізіледі. Бұл топырақтың ылғалдылығын сақтап, өсімдіктердің өсуіне қолайлы орта қалыптастырады.

Канал бойында су қорғау белдеулерін қалыптастыру, көгалдандыру жұмыстары қолға алынуда. Бұл аумақтағы биоәртүрлілікті сақтауға, жердің эрозияға ұшырауын азайтуға көмектеседі. Су көзінің маңы — экологиялық тұрғыдан маңызды аумақ, сондықтан мұнда биологиялық тепе-теңдікті сақтау да басты міндет болып отыр.

Экономикалық тиімділік пен әлеует

Канал арқылы келетін су – тегін. Бұл шаруалардың шығындарын азайтып, тиімді өндіріс жүргізуге жол ашады. Қосымша шығынсыз судың келуі арқылы өнім сапасы артып, шығымдылығы көбеюде. Сонымен қатар, өңірге сырттан келетін ауыл шаруашылық өнімдеріне деген тәуелділік төмендеп, азық-түлік қауіпсіздігі арта түсті.

Жоба аясында ауыл тұрғындары кооперативтерге бірігіп, ортақ техника мен құралдарды пайдалануға мүмкіндік алып отыр. Бұл олардың табысын еселеп, ауыл ішіндегі экономикалық белсенділікті арттырды.

Болашақ жоспарлар мен технологиялық даму

Қазіргі таңда канал бойына заманауи су өлшегіш құрылғылар орнату, су айналымын автоматтандыру және тамшылатып суару технологиясын енгізу бағытында жұмыстар атқарылып жатыр. Бұл болашақта суды үнемдеуге, ауыл шаруашылығын сандық негізде басқаруға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, ауыл аумағында электронды карта әзірлеу, әрбір егістік алқапты кадастрлық тіркеуден өткізу, агрономиялық кеңес беру қызметін жандандыру секілді жұмыстар жоспарлануда. Мұның бәрі ауыл шаруашылығының кәсіби әрі нәтижелі дамуына жол ашады.

«Бұл жоба туралы облыстық және республикалық ақпарат құралдары арнайы репортаж дайындап, “Құмкент – суды тиімді пайдаланудағы үлгілі ауыл” деген тақырыппен таратты.»

Халықтың пікірі мен алғысы

Жергілікті тұрғындар бұл жобаның іске асуын тарихи сәт ретінде бағалап отыр. Ауыл ақсақалдары, ардагерлер, жастар – барлығы осы жобаның пайдасын көріп, болашаққа сеніммен қарауда. Көпшілік аудан басшылығына, инженер-мамандарға, құрылысшыларға алғыстарын білдіруде.

— «Жылыбұлақ» бұлағы — бұл Құмкенттің жүрегі. Енді сол жүрек қайта соғып тұр, ауылымыз қайта жанданып жатыр, — дейді ауылдың құрметті қариясы Төлеген ата.

Ауылға жан бітірген арна

Құмкент ауылындағы «Жылыбұлақ» каналы — тек инфрақұрылымдық жоба емес, бұл — ауылдың тағдырын өзгерткен игі іс. Су — тіршілік көзі, ал оны тиімді пайдалану — болашаққа жасалған инвестиция. Бұл жоба өз тиімділігін дәлелдеді және өңірдегі басқа ауылдарға да үлгі болары сөзсіз.

Аудан әкімдігі тарапынан мұндай жобаларды жалғастыру көзделіп отыр. Болашақта басқа да бұлақ көздері мен кіші өзендерді тиімді пайдалану арқылы ауыл шаруашылығын дамыту міндеті алда тұр.

Бір сөзбен айтқанда, «Жылыбұлақ» — Құмкент үшін тек канал емес, жаңа өмірдің бастауы. Бұл – елдің бірлігі, еңбектің нәтижесі, болашақтың кепілі.