Учаскелік инспекторлардың рөлін арттыруға мән бере отырып, осы уақытқа дейін бұл қызмет бірнеше рет реформаланды. Бөлімше бірнеше рет Ішкі істер органдарының түрлі құрылымдық бөлімшелеріне кірді: қылмыстық іздестіру, қоғамдық тәртіпті қорғау басқармасы, Әкімшілік полиция жеке бөлімше болды, ал қазіргі уақытта қоғамдық қауіпсіздік полициясының құрылымдық бөлімшесі болып табылады.

Біздің еліміз бастан кешкен қоғамдық қатынастарды реформалау кезеңі оқиғалардың қанықтығымен ерекшеленеді. Ішкі істер органдарының қызметкерлері, соның ішінде учаскелік полиция инспекторлары әдеттегі өмір салтының түрлі жақтарын өзгертеді. Мұндай кезеңдер өтпелі немесе «қайта құру»деп аталады. Қазақстан Республикасында жүргізіліп жатқан әлеуметтік- экономикалық және саяси-құқықтық қайта құрулар елдегі құқықтық тәртіпті қолдаудағы учаскелік полиция инспекторларының орны мен рөлінің өзгеруі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Бұл азаматтардың қоғамдық және жеке қауіпсіздігін қамтамасыз ету, құқық бұзушылықтың алдын алу мен алдын алудың жаңа жолдарын іздестіру проблемаларына жаңа тұжырымдамалық көзқарас қажеттігіне себепші болды.

1.  УПП, УПИ және олардың көмекшілерінің қызметін ұйымдастыру.

Әкімшілік учаске – ауданның (қаланың, қаладағы ауданның) жергілікті полиция қызметі (бұдан әрі-ЖПҚ) бастығының бұйрығымен ЖПҚ бекітілетін қалалық немесе ауылдық жердің аумағы. Қызмет көрсетілетін әкімшілік учаске шекарасының мөлшерін және КПБ (бұдан әрі — КПБ) штат санын ЖПҚ бастығы айқындайды. Қалалық жерде УПП 7 – ден аспайтын әкімшілік учаскені, ауылдық жерде әрбір елді мекенге-бір УПП біріктіреді, ол қажет болған жағдайда бірнеше елді мекенді біріктіреді.

Әкімшілік учаскеге ЖПҚ бастығының бұйрығымен реттік нөмір беріледі. Жаңадан тағайындалған УПИ әкімшілік учаскесін қабылдау ЖПҚ бастығының немесе оның орынбасарының қатысуымен жүргізіледі. Әкімшілік учаскені қабылдау және тапсыру фактісі туралы әкімшілік учаскенің паспортына тиісті жазба жасалады.

УПИ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өзіне жүктелген міндеттерді орындайтын, бекітілген әкімшілік учаскедегі аумақтық ішкі істер органының (бұдан әрі — ІІО) өкілі болып табылады.

УПИ көмекшісі қылмыстық құқық бұзушылықтар бойынша іс жүргізу шешімдерін дербес қабылдауды қоспағанда, УПИ-дің тікелей басшылығымен өзіне жүктелген міндеттерді өз құзыреті шегінде орындайтын аумақтық ішкі істер органының өкілі болып табылады, оған УПИ-дің құқықтары мен міндеттері толық көлемде беріледі.

УПИ қызметінде ұзақ уақыт (5 жұмыс күнінен астам) болмаған кезеңде (бос жұмыс орны, демалыс, науқастану, іссапар және т.б.) әкімшілік учаскеге ЖПҚ бастығының бұйрығына сәйкес шектес әкімшілік учаскенің УПИ қызмет көрсетеді.

УПП УПИ және олардың көмекшілерінің, кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі УПИ-дің, ІІО-ның басқа да қызметтерінің және бекітіліп берілген әкімшілік учаскеде қоғамдық тәртіпті қамтамасыз етуге қатысатын азаматтардың қызметін ұйымдастыруға, сондай-ақ азаматтарды қабылдауды жүзеге асыруға, құқық бұзушылар мен профилактикаланатын адамдарды жеткізуге арналған ІІО-ның ресми үй-жайы (ғимараты) болып табылады.

УПП УПИ-ге арналған жұмыс кабинеттерінен, бір қызметкерге 7,5 шаршы метр есебінен олардың көмекшілерінен, азаматтарды қабылдау және жұртшылықпен жұмыс бөлмесінен, жеткізілгендерге арналған үй-жайдан, демалыс бөлмесінен (жеке), санитариялық тораптан тұрады.

УПИ және олардың көмекшілерін қамтамасыз ету қолданыстағы заңнамаға сәйкес жергілікті бюджет қаражаты есебінен жүргізіледі.

Халықтың пікірін ескере отырып, учаскелік полиция инспекторларын тағайындау тәртібі.

(Қазақстан Республикасы ІІМ-нің 2014 жылғы 17 шілдедегі № 438 бұйрығы.)

Ішкі істер органдарының учаскелік полиция инспекторын тағайындау рәсімін енгізудің мақсаты: қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі шараларды әзірлеу және іске асыру процесінде полиция мен халық арасында әріптестік қатынастарды құру және дамыту, учаскелік полиция инспекторларының азаматтар алдындағы жауапкершілігін арттыру, халықтың ішкі істер органдарының қызметіне сенімін арттыру болып табылады.

Кандидаттар (жұмыс істеп жүрген қызметкерлер) кадр қызметіне баянат бергеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде және ішкі істер органдарына қызметке жаңадан кіретін кандидаттар кадр қызметі учаскелік полиция инспекторының бос лауазымына құжаттарды қабылдау мерзімі аяқталғаннан кейін күнтізбелік бес күннен кешіктірмей, тиісті әкімшілік аумақтық бірліктің жергілікті атқарушы органдарына ІІО басшылығы жергілікті қоғамдастық жиналысын (жиынын) өткізу қажеттігі, оның орны мен уақыты туралы өтініш енгізеді.

Жергілікті қоғамдастықтың жиналысында (жиынында) ІІО басшылығы әкімшілік учаске тұрғындарына танысу үшін учаскелік полиция инспекторы лауазымына кандидатты, сондай-ақ оның қызметтік тізімін және қызметтік мінездемесін ұсынады.

Жергілікті қоғамдастық жиналысын (жиынын) ұйымдастыру және өткізу «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы»2001 жылғы 23 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.

Учаскелік полиция инспекторларының бос лауазымдарына кандидаттар болмаған жағдайда, оларды алмастыру «Қазақстан Республикасының Ішкі істер органдарындағы конкурстық негізде орналасатын лауазымдар тізбесін, Қазақстан Республикасының Ішкі істер органдарына қызметке кіру кезінде конкурс пен тағылымдама өткізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2013 жылғы 27 тамыздағы № 522 бұйрығымен көзделген тәртіппен конкурстық негізде жүргізіледі .

УПИ-дің халықпен есептік кездесуі

Тұрғындарды әкімшілік учаскедегі құқықтық тәртіптің жай-күйі туралы хабардар ету, оның қызметінің ашықтығын қамтамасыз ету, сондай- ақ азаматтардың ішкі істер органдарына деген сенім деңгейін арттыру мақсатында УПИ тоқсанына кемінде бір рет халықпен есеп беру кездесулерін өткізеді.

Азаматтарды есепті талқылауға қатысуға барынша тарту үшін кездесулер тұрғындар үшін барынша қолайлы уақытта өткізілуі тиіс. Өткізу орны қатысушылардың болжамды санын ескере отырып таңдалады.

Алдағы есептік кездесу туралы халықты хабардар етуді учаскелік инспектор алдын ала, меншік нысанына қарамастан кәсіпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың әкімшілігі арқылы бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалану жолымен жүзеге асыруы қажет. ССП-ның халықпен есептік кездесулеріне міндетті түрде жергілікті атқарушы органның өкілі шақырылады.

Есептің мазмұны міндетті түрде құқықтық тәртіптің жай-күйін, құқық бұзушылықтардың жекелеген түрлерінің оларды жасауға ықпал еткен себептері мен жағдайларын, жұртшылық жұмысының тиімділігін, сондай-ақ әкімшілік учаске тұрғындарын толғандыратын неғұрлым өзекті проблемаларды көрсете отырып, таралуын көрсетеді.

Іс-шараның нәтижелері хаттамамен ресімделеді, олар тоқсан қорытындысы бойынша ІІО-ға ұсынылады.

УПИ және олардың көмекшілерінің қызметін ұйымдастыру бойынша жалпы басшылықты ЖПҚ бастығы немесе оның орынбасары жүзеге асырады.

УПИ қызметін ұйымдастырушылық-әдістемелік қамтамасыз етуді және бақылауды ІІМ, Нұрсұлтан, Алматы, Шымкент қалаларының, облыстар мен аудандардың (қаланың, қаладағы ауданның) ЖПҚ жүзеге асырады:

• құқық бұзушылықтардың жай-күйін, құрылымын және серпінін, сондай-ақ олардың алдын алу және жолын кесу бойынша қабылданатын шаралардың тиімділігін талдайды;
• белгіленген тәртіппен өкілді және атқарушы билік органдарына УПИ және олардың көмекшілері қызметінің проблемалық мәселелері бойынша ақпараттық материалдар, сондай-ақ құқық бұзушылықтар профилактикасын жетілдіру жөніндегі жедел жағдайды талдаудан туындайтын ұсыныстар дайындайды;
• құқық бұзушылық профилактикасы мәселелері бойынша жергілікті мемлекеттік басқару органдарымен, қоғамдық бірлестіктермен және діни ұйымдармен өзара іс-қимылды жүзеге асырады;
• белгіленген тәртіппен тиісті органдар мен ұйымдарға құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою туралы ұсыныстар енгізеді;
• әдістемелік ұсынымдар мен шолулар, сондай-ақ УПИ және олардың көмекшілерінің қызметін жетілдіруге бағытталған бұйрықтардың, нұсқаулардың және басқа да басқарушылық шешімдердің жобаларын дайындайды;
• УПИ және олардың көмекшілерінің қызметін зерделеу, ҚР заңнамалық және өзге де нормативтік-құқықтық актілерінің іс жүзінде орындалуын қамтамасыз ету, сондай-ақ оларға әдістемелік және практикалық көмек көрсету үшін Инспекциялауға, бақылау тексерулерін жүргізуге, аудандарға (қалаларға, қаладағы аудандарға) кешенді және өзге де шығуларға қатысады;
• құқық бұзушылық профилактикасы бойынша озық жұмыс тәжірибесін зерделейді, жинақтайды және ІІО практикасына енгізеді;
• профилактикалық есепте тұрған адамдардың қылмыс жасау себептері мен жағдайларын анықтау мақсатында қызметтік тексерулер жүргізеді;
• профилактикалық және тізімдік есепте тұрған адамдарды есепке алу журналдарын жүргізеді;
• УПИ және олардың көмекшілерінің құзыретіне жататын мәселелер бойынша азаматтардың өтініштерін, мемлекеттік органдардың, қоғамдық және діни бірлестіктердің хабарламаларын қарайды.

УПИ және оның көмекшісі өз жұмысын ЖПҚ бастығы бекіткен УПП жұмыс жоспарына сәйкес ұйымдастырады. УПИ және оның көмекшісі жұмыс дәптерлерін жүргізеді, онда УПИ тікелей басшыларының барлық тапсырмалары мен тапсырмалары және оларды орындау мерзімдері ескеріледі. Әрбір айдың қорытындысы бойынша УПИ және оның көмекшісі атқарылған жұмыс туралы анықтама жасайды, ол жинақтау үшін ЖПҚ бастығына немесе оның орынбасарына (УПИ қызметін басқару жөніндегі инспекторға) ұсынылады.

2.   Профилактикалық бақылау жүргізу.

УПИ профилактикалық есепке қояды және дербес және (немесе) ІІО бөлімшелерімен өзара іс-қимыл жасай отырып, өзіне қатысты адаммен профилактикалық бақылауды және жеке профилактикалық жұмысты жүзеге асырады:

• әкімшілік қадағалау белгіленген;
• бас бостандығынан айыру орындарынан шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы шешім қабылданды;;
• ауыр және (немесе) аса ауыр қылмыс жасағаны үшін жазасын өтегеннен кейін немесе қасақана қылмысы үшін бас бостандығынан айыруға екі және одан да көп рет сотталған адамды бас бостандығынан айыру орындарынан босату туралы шешім қабылданды («бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдарды әкімшілік қадағалау туралы» 1996 жылғы 15 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы қолданысқа»);
• Әкімшілік құқық бұзушылықтар бойынша мінез-құлыққа ерекше талаптар белгіленеді;
• Қорғау нұсқамасы шығарылған жағдайларда жүзеге асырылады. Профилактикалық есепке қою кезінде аталған адамдардың санаттары

• , 2), 3) тармақшаларда көрсетілген адамдардың санаттары бойынша криминалдық полиция бөлімшелерін хабардар ете отырып, профилактикалық есепте тұрған адамдарды есепке алу журналында тіркеледі.

Адам бірнеше санаттар бойынша профилактикалық есепке қоюға жататын жағдайларда, профилактикалық бақылау және олардың санын есептеу неғұрлым маңызды болып табылатыны бойынша жүзеге асырылады. Әкімшілік учаскенің ерекшеліктері туралы хабардар болуды арттыру мақсатында УПИ әкімшілік учаскені үнемі зерделейді, адамдардың тізімі бар:

• бұрын өтелмеген немесе алынбаған соттылығы бар сотталған адамдардың тізімі;
• жас балалардың жыныстық тиіспеушілігіне қарсы қылмыстары үшін бұрын сотталған адамдардың тізімі;
• алкогольдік ішімдіктерді теріс пайдаланатындар ретінде денсаулық сақтау органдарында диспансерлік есепте тұрған;
• денсаулық сақтау органдарында диспансерлік есепте тұрған, есірткі құралдарын, психотроптық және уытты заттарды медициналық емес пайдалануға жол беретін адамдар кірмейді;
• денсаулық сақтау органдарында диспансерлік есепте тұрған, қоғамға қауіп төндіретін мінез-құлқы қоғамға бейәлеуметтік бағыттағы психикалық науқастарға;
• ІІО кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі бөлінісінде есепте тұрған;
• қоғамнан оқшаулауға байланысты емес жаза тағайындалған, сондай- ақ жазаны өтеуді шартты түрде немесе кейінге қалдырумен;
• әкімшілік учаскеде уақытша болатын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың тізімі.

Тұлға неғұрлым маңызды санаттың бір ғана тізіміне енгізілуге жатады, бұл ретте «ерекше белгілер» бағанында Қосымша санат көрсетіледі (мысалы, «есірткі құралдарын медициналық емес тұтынуға жол береді»). Тізімдер тоқсанына кемінде бір рет жаңартылады. Барлық растайтын және өзге де материалдар әрбір санат бойынша жинақтауыш папкаларға жеке тігіледі.

Бұдан басқа, әкімшілік учаскедегі жалға берілетін пәтерлерде (үйлерде) тұратын азаматтарды есепке алу журналын, әкімшілік учаскеде тұратын адамдарды есепке алудың электрондық журналын жүргізеді.

Анықтамалық деректерді (тұратын мекенжайы және т.б.) есепке қойған, есептен шығарған және өзгерту фактісі анықталған кезден бастап күнтізбелік үш күннен кешіктірмей, толтырылған ақпараттық-іздестіру карталарын (АІЖК-ЛО) интеграцияланған деректер банкінің «есепке алу элементін» есепке енгізу үшін ақпараттық-талдау орталығының аумақтық бөлімшелеріне ұсынады, олар бойынша тоқсан сайын актілерді міндетті түрде жасай отырып салыстырып тексерулер жүргізіледі.

БАИ-ЛО профилактикалық есепте тұрған адамдарға, сондай-ақ тізімдік есепте тұрған адамдарға толтырылады.

Профилактикаланатын адамдар санатындағы материалдар ІІО үй- жайында немесе ЖПҚ бастығының бұйрығына сәйкес УПП-да сақталады. Материалдарды ІІО үй-жайында сақтау кезінде олардың жүргізілуін бақылау

ЖПҚ УПИ басшылығы жөніндегі бөлімшесі инспекторларының біріне жүктеледі.

Егер ІІО есебінде тұрған адам қаланың (облыстың) басқа ауданына немесе өңірге тұрақты тұруға көшсе, онда ол таңдаған тұрғылықты жері бойынша ІІО-ға көшкеннен кейін үш тәулік ішінде оның келгені туралы растауды алу үшін сұрау салу жіберіледі.

Сұрау салудың жіберілгені туралы белгі профилактикалық есепте тұрған адамдарды есепке алу журналында жасалады. Адамның көрсетілген тұрғылықты жеріне келгені туралы растауды алғаннан кейін тиісті ІІО-ға жүргізілген профилактикалық жұмыстың қолда бар материалдары жіберіледі. Профилактикалық жұмысты ұйымдастырылуын   бақылау    ЖПҚ бастығына, оның    орынбасарына,    учаскелік    инспекторларды    басқару жөніндегі аға инспекторға (инспекторға) жүктеледі.