МӘДEНИ ТУPИЗМ ЖӘНE ҚAЗAҚCТAННЫҢ ӘЛEУМEТТIК- МӘДEНИ ДAМУЫНДAҒЫ МAҢЫЗДЫЛЫҒЫ-2

Күшті шеңбер бар, оны былайша сипаттауға болады: ешқандай бастапқы ақпарат жоқ – инвесторғаештеңе ұсынылмайды, инвестиция жоқ –туристікинфрақұрылым жоқ, инфрақұрылым жоқ – туристержоқ, туристер жоқ – жоғалтылғанпайда түріндегі үлкен шығындар қалыптасады.

Бұл қатал шеңберді бұзудың жалғыз жолы – Қазақстанныңмәдени ландшафтының орталық каталогын құру және оны жалпыға ортақ пайдалануға беру. Осындай каталог жасау үшін пайдаланылатын технологиялар әртүрлі болуы мүмкін. Мазмұнының өсетін негізі ретінде, бар инфрақұрылымды, сәулет ескерткіштерін, мұражайларды алуға болады.

Мәдениет туризмі үшін инфрақұрылым қаншалықты маңызды болса да, бұл қызығушылық объектісі емес, бұл құрал ретінде айқындалады. Архитектуралық ескерткіштер мен мұражайлар арасындағы таңдайтын болсақ, онда бұл үшін қайсысы жақсырақ екенін анықтау керек. Мұражайлардың архитектуралық ескерткіштерден айырмашылығы, өздері туралы ақпараттың маңызды бөлігін өз бетінше және қоршаған мәдениет ландшафтымен қамтамасыз ете алады. Осылайша, тапсырма айтарлықтай оңайлатылған, сұраныстың сауатты формуласы қалыптасады.

К. Перье-Д’Итерен айтуынша, «туризм қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін, туризм индустриясын қамтамасыз етуші үкіметтің экономикалық мүддесін ескере отырып, мұра обьектілерін пайдалану арқылы табысқа жетуге үлкен күш жұмсау қажет. Осының негізінде мәдени мұраны сақтау, оны одан әрі дамытуға себепші болу керек»[7, 25 б.]. Ал қазіргі кезде бұл мұралар мемлекеттің әлеуметтік немесе экономикалық тұрғыда маңызды факторы ретінде қарастырылмай отыр. Егер осы жұмыс барысында жаңа бағдарламалар іске асырылатын болса, тек үкіметтің ғана емес халықтың да рухани және материалдық тұрғыда мәдениетке құлшынысы артады.

Туристердің ағыны, олардың саны үнемі өсіп келеді, бірақ немқұрайлылық, қайғылы мюзикл жағдайлары, қаражаттың жетіспеушілігі бұған кері әсерін тигізуі мүмкін. Бүгінгі күні мәдени мұраның құндылығының жоғарылауы жағдайында жағдайдың жақсаруы туралы айтуға болады, тіпті зерттеуге және талдауға жұмылдырылған күш-жігердің негізінде үлкен жұмыстар атқарылуда.

Мұра мен туризм арасындағы байланыстардың көптеген аспектілерін ұқсас болса да, бұл ұғымдар әртүрлі бағытта қалыптасқан. Осы тұста В.А.Квартальнов «ұлттық мәдени мұра объектілерін ақылға қонымды және шығармашылық түрде ұсыну керек» деп атап өтті. «Мәдениетте біртектілік мәселесі кең қолданылады. Себебі, ғылыми және технологиялық прогресс өз жұмысын жасау барысында бір елдің өндірісі іс жүзінде басқа елдегідей екенін көрсетіп отыр. Танымал туристік бағытқа айналғысы келетін облыс бірегей мәдени кешендерге ие болуы және оларды туристік нарыққа ұсынуы керек».

Бұдан басқа, жоғарыда аталған автор туристік мақсаттар үшін мәдениет кешендерін бағалау әдістемесін ұсынды, оның тұрғысынан «екі негізгі жолмен жүзеге асырылуы мүмкін» деген тұжырымдама жасалды:

• әлемдік мәдениет және ұлттық мәдениет орнына сәйкес мәдени кешендердің рейтингі;
• туризм үшін тарихи және мәдени әлеуеттің перспективалары бойынша әртүрлі аумақтарды салыстыруға мүмкіндік беретін экскурсияға қажетті және жеткілікті уақыт.

Дегенмен, бұл әдістер субъективті болып табылады. Кәсіби тұрғыдан қызықты мәдени кешендер әдеттегі туристер үшін үнемі тартымды емес. Бұдан басқа, олар өте маңызды: қол жетімділік, экскурсиялық маршруттар құрылысы, білім деңгейі, ұлттық сипаттамалары және тіпті сән саласын қызықты ретінде қабылдайды.

Осылайша, адамдар әртүрлі салаларда өз білімін кеңейту қажеттілігіне байланысты, интеллектуалды деңгейін көтеру бойынша ақпарат қабылдайды. Қазіргі әлемде туризмнің негізгі түрлерінің арасында жетекші рөлді мәдени туризм атқарады, себебі әлеуметтік-экономикалық маңызды және мәдени дамуды (тарихи-мәдени мұраны сақтау, ежелгі ескерткіштерді, архитектуралық ансамбльдерді, мұражайларды, театрларды және т.б. құру және қолдау) қамтамасыз етеді.

Мәдени туризм теориялық негіздерін, тарихи-мәдени туризмді дамыту мәселелерін зерттеу бірқатар шетелдік авторлардың шығармаларында дамыды: Ч. Лэндри, Д. Пирс, Р. Прентис, Г. Ричардс және т.б. Ресейлік әдебиетте тарихи-мәдени туризмнің даму ерекшеліктері мен үрдістері О.И. Генисарецкий, В.Е. Гордин, Б.В. Емельянов, Е.А. Котляров, Н.И. Подунова, Т.В. Румянцева шығармаларында көрсетіледі.

Қолданыстағы мәдени туризмнің анықтамаларын талдау нәтижесінде оның анықталуына тәсілдер, олардың әрқайсысы жеке-жеке және ұжымдық түрде мәдени туризмді дамыту мәселелерін шешуге пайдалы туристік қызметті ұйымдастырудың әр түрлі қосымша жақтары (техникалық, аумақтың тарихи- мәдени туризмінің ресурстарын сипаттау негізінде, туристік ағындарды тарту; тұжырымдамалық тәсіл, оның негізінде тарихи және мәдени орталықтарға барудың адамдардың ниеттері мен ұмтылыстарын сипаттайды; онда негізгі аспект – бұлтуристер алған нәтиже – әсер)бөлініп алынды.

Аймақтардың мәдени мұрасы туризмге деген қызығушылығын тудыратын туристік ресурс ретінде қаралуы тиіс, сондай-ақ аумақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуының ресурстары, олардың экономикалық әлеуеті болып табылады.

Мәдениет туризмін ұйымдастыру және экономикалық қолдау – бұл шаралар мен нысандардың жиынтығы, экономикалық процестердің қалыпты үрдісіне қолайлы жағдайлар жасау, экономикалық жүйенің және оның объектілерінің тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз ету, бұзылулардың алдын алу, заңдарды, регламенттерді, келісімшарттарды бұзу және мыналарды қамтиды:

• заңнамалық қолдау (туристік қызметтің қалыпты ағынына ықпал ететін заңнаманы дамыту);
• инфрақұрылымды қолдау (мәдени туризмді ұйымдастырудың жалпы шарттары жасайтын және қамтамасыз ететін материалдық және техникалық элементтер жиынтығының болуы);
• қаржылық қамтамасыз ету (инвестициялық көздерді анықтау және мәдени туризм саласында қолайлы инвестициялық климатты құру);
• ақпараттық қолдау (мәдени туризмді ұйымдастыру және туристерге ақпараттық қолдау, соның ішінде жаңа ақпараттық технологияларды қолдану бойынша тиімді жұмыс жасауға ықпал ететін ақпараттық жүйені құру);
• сапалы туристік қызмет көрсетуге қабілетті жоғары, орта және төменгі деңгейдегі білікті кадрларды дер кезінде және тұрақты оқыту және қайта даярлау.

Мәдени туризм – бұл елдің тек мәдени ғана емес, сонымен қатар олардың әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін талап етілмеген ресурс ретінде, аумақтардың экономикалық әлеуеті ретінде, ол толық пайдалану үшін өте маңызды мұрасын сақтаудың механизмі. Аймақтардағы мәдени туризмді дамыту аймақтық, мемлекеттік органдардың қызметін және әртүрлі инвесторлардың қаражатын тарта отырып, аумақтарды жаңғырту процесінде көптеген қатысушыларды, оның ішінде экономикалық қызмет субъектілері, бизнес-құрылымдарды, қоғамдық ұйымдарды үйлестіру құралы ретінде қарастыруға болады.