«ЖЫЛТ ЕТКЕН ЖАРНАМА»: ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІДЕГІ ҚАРЖЫ ПИРАМИДАСЫНЫҢ МАРКЕТИНГІ

Қазіргі таңда TikTok платформасы жасөспірімдер мен жастар арасында ең ықпалды медиақұралдардың біріне айналды. Түркістан облысында да бұл желіні қолданатын жастардың саны күн санап артуда. Осы орайда қаржы пирамидаларын ұйымдастырушылар TikTok-тың әсерін шебер пайдаланып отыр. Олар өз парақшаларында қымбат көліктер, сәнді киім, шетелдік демалыс секілді «байлық атрибуттарын» көрсетіп, осының бәріне қысқа уақытта жетуге болатынын айтады. «Тек біздің жобамызға қосыл» деген қысқа әрі визуалды тартымды видеолар миллиондаған қаралым жинайды. Жасөспірімдер бұл видеоларды шындық ретінде қабылдап, жылдам табысқа сенеді. Олардың санасына “ақша табу үшін көп оқу, еңбек ету қажет емес” деген түсінік орныға бастайды.

Instagram-дағы жалған лейфстайл

Instagram желісінде қаржы пирамидалары сымбатты, сәнқой жастардың өмірін көрсететін фотолармен насихатталады. Түркістан жастары үшін «қымбат мейрамхана», «VIP өмір», «табысты кәсіпкер» образдары өте әсерлі. Әсіресе, қыз балалар арасында бұл тренд тез тарайды. Алаяқтар осы сұранысты пайдаланып, өзін табысты инвестор ретінде көрсететін фейк аккаунттар ашады. Олар сторилар мен жазбаларда оңай табыс табу жолын ұсынады: тек шот ашу, ақша салу, достарыңды тарту секілді бірнеше «қарапайым» әрекет арқылы үлкен табысқа жетуге болады дейді. Бұл – манипуляцияның классикалық үлгісі. Шын мәнінде, олардың бар мақсаты – пирамидалық жүйеге жаңа адамдарды тарту. Бірақ жас оқырман мұны ажыратуға дайын емес.

Telegram арналардағы жасырын үгіт

Telegram мессенджері – пирамидалар үшін ең қауіпсіз әрі ыңғайлы алаң. Түркістанда соңғы жылдары көптеген жабық Telegram арналар мен чаттар пайда болды. Онда қолданушыларға инвестиция, криптовалюта, трейдинг деген атаумен қаржылық схемалар ұсынылады. «100 мың теңге салсаң – 300 мың аласың», «бір аптаның ішінде табысың еселенеді» деген уәделермен қатар, «жоғалтпайсың, бәрі заңды» деген жалған сендірулер қатар жүреді. Жастар мұндай жабық топтарға сеніп, нақты тіркеліп, ақшасын салады. Ең сорақысы – бұл арналарда алаяқтар өздерін қаржы сарапшысы, коуч, ментор ретінде таныстырып, жалған куәліктер көрсетеді. Бұл да маркетингтің бір бөлігі.

«Хайп» – алдау құралына айналды

Қаржы пирамидалары қазіргі жастардың назарын аудару үшін хайп құралдарын қолданады. Түркістандағы кейбір интернет қолданушылар танымал блогердің видеосын немесе TikTok трендін «монтажбен» өзгертіп, оның атынан өз жобасын жарнамалаған жағдайлар тіркелген. Көпшілік оны шынайы деп қабылдайды. Бұл – фейк жарнама мен deepfake технологиясының қауіпті тұсы. Алаяқтар қоғамда танымал есімдерді, логотиптерді, мемлекеттік мекемелердің атауларын да пайдаланып үлгерген. Ал бұған қарсы нақты механизм немесе ескерту жүйесі әлі де әлсіз.

Психологиялық манипуляцияның күші

Жарнама тек визуалды емес, психологиялық деңгейде де әсер етеді. Алаяқтар өз контенттерінде «өміріңді өзгерт», «қазір болмаса, кеш болады», «бізге сенгендер ұтты» деген эмоционалды үндеулер жасайды. Бұл әсіресе өзін таба алмай жүрген, болашағына сенімсіз жас азаматтарға қатты әсер етеді. Олар жарнамадағы сәттілік образын көріп, соған жетудің жолы осы деп ойлайды. Бұл маркетинг стратегиясының ең қауіпті жағы – адамның логикасын емес, эмоциясын басқарады. Мұндай сендірулер әсіресе пандемиядан кейін, экономикалық қиындықтар күшейген кезде белең алды.

Қарсы күрестің әлсіз тұстары

Қазіргі таңда әлеуметтік желілердегі қаржы пирамидаларына қарсы нақты фильтр жоқтың қасы. Instagram мен TikTok-та фейк контенттерді тоқтату үшін көп жағдайда қолданушының өз арызы керек. Telegram – мүлде бақылаусыз. Түркістан облысында мұндай контенттерді реттейтін арнайы мониторинг құрылымдары жоқ. Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі, Ішкі істер органдары тарапынан тексеріс пен түсіндіру жұмыстары жүргізілгенімен, ол барлық жасқа жетпейді. Осы себепті әлеуметтік желілердегі жарнамаға қарсы күрес үшін жаңа тетіктер қажет. Оқу орындарында, әсіресе колледждер мен ЖОО-ларда бұл контенттерге талдау жасайтын, қауіпті анықтайтын медиасауаттылық курстары енгізілгені жөн.

Әлеуметтік желілердегі жарнама қаржы пирамидаларының басты құралына айналып отыр. Түркістан жастары күн сайын «тез табыс», «сәттілік» секілді жалған образдарға тап болады. Оларды ажырата алмаған жағдайда, бұл жарнама – олардың қаржылық, психологиялық, тіпті өмірлік күйреуіне әкелуі мүмкін. Сондықтан әлеуметтік желілерде жарнамаланып жатқан кез келген «инвестициялық мүмкіндікке» күмәнмен қарап, саналы шешім қабылдау – бүгінгі күннің басты дағдысына айналуы тиіс.