ЭНЕРГИЯ ТИІМДІЛІК САЯСАТЫ: СОЗАҚ АУДАНЫНЫҢ ТҰРАҚТЫ ДАМУЫНДАҒЫ РӨЛІ

Бұл стратегиялық бағыт – жаһандық климаттың өзгеруі, ресурстардың сарқылуы және экологиялық проблемалармен күрестегі маңызды құралдардың бірі. Осы ауқымды өзгерістер аясында Түркістан облысына қарасты Созақ ауданы да өз даму моделін қайта қарап, энергия үнемдеу мен экологиялық қауіпсіздікке баса назар аудара бастады.

ЭНЕРГИЯ ТИІМДІЛІК САЯСАТЫ ДЕГЕНІМІЗ НЕ?

Энергия тиімділік саясаты – бұл энергия ресурстарын ұтымды пайдалану арқылы тұтыну көлемін азайту, шығындарды қысқарту, қоршаған ортаға кері әсерді төмендету және экономиканың тұрақты дамуына қол жеткізуге бағытталған іс-шаралар жүйесі.

Мұндай саясат:

• энергия тұтынуды қысқартуға;

• көмірқышқыл газының атмосфераға тарауын азайтуға;

• қайта жаңғыртылатын энергия көздерін пайдалануға;

• энергия ресурстарына тәуелділікті төмендетуге бағытталған.

Қазақстанда бұл саладағы негізгі құжаттар – «Жасыл экономикаға көшу тұжырымдамасы», «Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру туралы» Заң, сондай-ақ Үкімет бекіткен салалық бағдарламалар.

СОЗАҚ АУДАНЫНЫҢ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ АХУАЛЫ

Созақ ауданы – бай табиғи ресурстарымен танымал өңір. Мұнда уран өндірісі, ауыл шаруашылығы және халық санының артуы энергия тұтынудың артуына әкеліп отыр. Әсіресе, жылу маусымында электр және көмір энергиясына тәуелділік күшейеді.

Аудан аумағындағы кейбір елдімекендерде ескі жылу қазандықтары әлі де қолданыста. Сонымен қатар, кей үйлер мен мекемелерде жарық беру, жылу жүйелері мен сумен жабдықтау саласында энергия үнемдеу технологиялары жеткіліксіз.

Жаңа энергия тиімді жүйелер енгізілмейінше, экологиялық қауіптер мен экономикалық шығындар арта береді. Сондықтан энергия тиімділік саясатын енгізу – аудан үшін стратегиялық міндет.

БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ МЕМЛЕКЕТТІК МЕКЕМЕЛЕРДЕ ЭНЕРГИЯ ҮНЕМДЕУ ШАРАЛАРЫ

Созақ ауданында мектептер мен балабақшаларда энергия тұтынуды азайту мақсатында бірқатар жұмыстар атқарылуда:

• Термомодернизация (терезелер мен қабырғаларды жылу оқшаулау);

• LED жарықтандыру жүйесіне көшу;

• Инфрақұрылымды автоматтандыру (жарық/жылу датчиктері арқылы басқару).

Мысалы, Шолаққорған ауылындағы бірқатар мектептер мен балабақшаларда жаңа термооқшаулағыш терезелер орнатылып, көмір шығыны 15–20%-ға дейін қысқарған. Бұл тек экономикалық үнем емес, экологиялық әсері жағынан да тиімді.

ЖОБАЛАР ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛАР

Соңғы жылдары аудан әкімдігі мен инвесторлар арасында энергия тиімді жобаларды жүзеге асыру бойынша әріптестік кеңейіп келеді. Негізгі бағыттар:

• Күн және жел энергиясын пайдалану;

• Ауылдық елдімекендерде автономды жарықтандыру;

• Қазандықтарды жаңғырту;

• Жылу сорғыларын енгізу.

Созақ кентінде күн батареяларын орнату арқылы бірнеше әлеуметтік нысандар тәуелсіз қуат көзіне қосылған. Бұл тек энергияны үнемдеу ғана емес, бюджет қаржысын да үнемдеуге мүмкіндік берді.

ҚАЙТА ЖАҢҒЫРТЫЛАТЫН ЭНЕРГИЯ КӨЗДЕРІН ЕНГІЗУ

Аудан климаты күн және жел энергетикасын қолдануға өте қолайлы. Осыны ескере отырып:

• Жеке үйлер мен фермаларда шағын күн панельдері орнатылуда;

• Мал шаруашылығы кешендерінде биогаз генераторлары енгізілуде;

• «Жасыл ферма» жобасы аясында су үнемдеу мен электр үнемдеу технологиялары үйлестіріліп отыр.

Мысалы, Қарақұр ауылындағы фермерлік шаруашылық күн панелдері арқылы өзінің жарық және су жүйесін 100% қамтамасыз етіп отыр. Бұл тәжірибе басқа шаруаларға үлгі ретінде ұсынылуда.

ХАЛЫҚ АРАСЫНДАҒЫ САНАНЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Энергияны үнемдеу – тек инфрақұрылыммен емес, сонымен қатар халықтың санасымен де байланысты. Созақ ауданында бұл бағытта:

• Эко-дәрістер мен семинарлар өткізіледі;

• Мектептерде «Энергияны үнемде!» апталығы ұйымдастырылады;

• Қоғамдық орындарға энергия тиімділік тақырыбында баннерлер мен ақпараттық плакаттар орнатылған.

Тұрғындар арасында «Жылу сақтай білейік!», «Артық жарықты өшір!» секілді ұрандармен шағын науқандар ұйымдастырылып келеді. Бұл – экологиялық мәдениеттің дамуына үлкен серпін.

ЗАҢНАМАЛЫҚ ТЕТІКТЕР МЕН МОНИТОРИНГ

Энергия үнемдеу бойынша есеп жүргізу, бақылау және аудит механизмі заңнамамен реттелген. Аудандық әкімдік жанынан құрылған арнайы жұмыс тобы:

• Әлеуметтік нысандардағы энергия шығынын есептейді;

• Жылдық аудит жүргізіп, ұсыныстар жасайды;

• Энергия үнемдеуге қатысты мемлекеттік бағдарламаға қатысуын үйлестіреді.

Бұл тетік арқылы энергияны көп тұтынатын мекемелерге аудит нәтижесімен нақты ұсынымдар беріледі және мониторинг тұрақты негізде жүргізіледі.

КЕЛЕШЕККЕ ЖОСПАРЛАР

Созақ ауданы 2030 жылға дейінгі энергия тиімділік бағдарламасын қабылдауға ниетті. Негізгі мақсаттар:

• Барлық мектеп пен балабақшаны энергия үнемдеу стандарттарына сәйкестендіру;

• Тұрғын үйлерді термомодернизациялау;

• Қоғамдық көліктерде газ немесе электр жүйесіне көшу;

• Жасыл экономика жобаларын енгізу (жарықтандыруды толықтай күн энергиясына көшіру).

Сонымен қатар, халықаралық ұйымдармен (ЮНИДО, БҰҰДБ) бірлескен жобаларды жүзеге асыру жоспарда бар. Бұл арқылы қаржылық көмек, тәжірибе және технология тарту көзделуде.

ЭНЕРГИЯ ТИІМДІЛІГІНІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ӘСЕРІ

Энергия тиімділік саясаты тек технологиялық жаңғыру ғана емес, әлеуметтік әділеттіліктің де көрінісі. Созақ ауданында коммуналдық қызметтердің тарифтері тұрғындардың өмір сапасына тікелей әсер ететіні жасырын емес. Электр және жылу энергиясын үнемдеудің арқасында тұрғындардың төлемі азайып, ай сайынғы шығындары қысқаруда. Әсіресе, аз қамтылған және көпбалалы отбасылар үшін энергия тиімді технологиялардың енгізілуі әлеуметтік қолдау тетігі ретінде көрінеді. Сонымен қатар, мемлекет тарапынан «Жасыл тариф» жобасы аясында энергия үнемдеу құралдарын орнатқан тұрғындарға жеңілдіктер мен субсидиялар қарастырылуда. Бұл – әлеуметтік әділеттілік пен экономикалық тиімділікті ұштастыратын маңызды қадам.

СТАТИСТИКАЛЫҚ МӘЛІМЕТТЕР ЖӘНЕ САЛЫСТЫРМАЛЫ ТАЛДАУ

Соңғы үш жылда Созақ ауданында энергияны тұтыну деңгейі 12%-ға төмендеген. Бұл – аудан бойынша 1 000-нан аса тұрғын үй мен 40-қа жуық әлеуметтік нысанда энергия тиімді құралдардың орнатылуы нәтижесінде мүмкін болды. Түркістан облысының басқа аудандарымен салыстырғанда, Созақтың бұл көрсеткіші орташа деңгейден жоғары. Мәселен, Кентау қаласында бұл көрсеткіш 9%-ды құраса, Шардара ауданында 7%-дан аспайды. Мұндай оң нәтиже энергияны ұтымды пайдалану мәдениетінің артып келе жатқанын және жүргізілген шаралардың тиімділігін көрсетеді.

ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕ МЕН САБАҚТАР

Энергия үнемдеу бағытында әлем елдері ұстанып отырған саясаттар – Қазақстан үшін де үлгі. Германия, Финляндия, Жапония сынды елдерде тұрмыстық тұтыну деңгейін 30–40%-ға дейін төмендетуге мүмкіндік беретін құралдар кеңінен қолданылып келеді. Созақ ауданында қазіргі таңда күн панельдері, жел генераторлары, жылу оқшаулағыш материалдар енгізілуде. Бұл технологиялар Германия мен Оңтүстік Кореядан әкелінуде. Халықаралық тәжірибені зерттеу арқылы ауданда ауылдық жерлерге бейімделген жобалар жасалып жатыр. Мәселен, шағын ауылдарға арналған автономды жарықтандыру жүйелері, желмен жүретін су тарту құрылғылары іске қосыла бастады.

КЛИМАТТЫҚ ӨЗГЕРІСТЕРГЕ ЫҚПАЛЫ

Энергияны үнемдеу тек экономикалық пайдамен ғана шектелмейді. Бұл – климаттық өзгерістермен күрестің де тиімді құралы. Созақ ауданында атмосфераға тарайтын зиянды шығарындылардың көлемі соңғы екі жылда 8%-ға қысқарған. Бұл әсіресе көмірмен жылыту жүйелері газға немесе электр энергиясына ауыстырылған елдімекендерде байқалып отыр. Ауыл шаруашылығында да су насос жүйелері күн энергиясы арқылы жұмыс істеуге көшіп, жанар-жағармайға тәуелділік төмендеуде. Бұл – парниктік газдарды азайтып, қоршаған ортаға зиянды ықпалдарды төмендетуге жасалған нақты қадам.

ЖАСТАР ЖӘНЕ ЕРІКТІЛЕР ҚАТЫСЫ

Энергия тиімділігіне байланысты жобаларға Созақ жастары белсенді араласуда. Аудандық колледждер мен мектептерде «Жасыл энергия» үйірмелері ашылып, оқушыларға энергия үнемдеу, жаңартылатын энергия көздері туралы тәжірибелік сабақтар өткізілуде. Сонымен қатар, ерікті жастар «Эко-белсенді» жобасы арқылы ауыл тұрғындарына ақпараттық парақшалар таратып, LED шамдар мен су үнемдегіш қондырғыларды орнатуға көмектесуде. Мұндай бастамалар жас ұрпақты жауапкершілікке, табиғатты аялауға тәрбиелейді әрі азаматтық белсенділікті арттырады.

ЭНЕРГИЯ ТИІМДІЛІГІ САЛАСЫНДА ҚЫЗМЕТ ЕТЕТІН МЕКЕМЕЛЕР ТІЗІМІ

Созақ ауданында энергия тиімділігін арттыру бойынша бірнеше мекеме жұмыс істейді. Атап айтқанда:

• «Жасыл даму» ЖШС – күн және жел энергиясы жобаларын жүзеге асырушы компания;

• Аудандық энергетика және ТҮКШ бөлімі – үйлестіруші орган ретінде бағдарлама жасақтап, мониторинг жүргізеді;

• «ЭкоБолашақ» ҚҚ – халық арасында ақпарат таратып, тренингтер ұйымдастыратын үкіметтік емес ұйым;

• «ҚазЭнергоСараптама» мекемесі – құрылыс нысандары мен үйлерге энергия аудитін жүргізеді;

• Жеке кәсіпкерлер мен стартаптар – энергия үнемдегіш қондырғылар орнату, сервистік қызмет көрсету бағытында жұмыс істейді.

Энергия тиімділік саясаты – Созақ ауданының тұрақты дамуына ықпал ететін шешуші фактор. Табиғи ресурстарды сақтау, экологияны қорғау, экономикалық үнем мен тұрғындардың өмір сүру сапасын арттыру – осы саясаттың басты нәтижелері.

Мемлекеттік мекемелер мен тұрғындар арасындағы өзара әрекет, білім беру, инновациялық технологиялар және инвестиция тарту арқылы бұл бағытты табысты дамытуға болады.

Созақ ауданының бұл саладағы үлгісі – бүкіл Түркістан облысына және еліміздің басқа өңірлеріне мысал бола алады.